Չորեքշաբթի, 28 Նոյեմբերի 2018 18:26

Արմինֆո.Նոյեմբերի 27-28-ը Երևանում ՍՏՀԽՎ Խորհրդարանական վեհաժողովի 52-րդ նիստի շրջանակներում ԱրմԻնֆո-ի թղթակիցը կազմակերպության քարտուղար, Ադրբեջանը ներկայացնող Ասաֆ Հաջիևի հետ զրույցել է ղարաբաղյան հակամարտության, տարածաշրջանային խնդիրների և կազմակերպության աշխատանքի մասին:

 

Պրն. Հաջիև, ինչպե՞ս եք պատկերացնում Ղարաբաղյան հարցի լուծումը: Կարծո՞ւմ եք արդյոք, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափն օպտիմալ է, թե՞ ուրիշ այլընտրանք եք տեսնում:

 

Եթե անկեղծ, ապա կարծում եմ, որ չի կարելի ուշադրությունը կենտրոնացնել բացառապես ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի ձևաչափի վրա: Անշուշտ, Մինսկի խումբն արդեն 25 տարի զբաղվում է այդ հակամարտությամբ, բայց մինչև հիմա հարցն այդպես էլ մեռյալ կետից չի շարժվել: Նշանակում է՝ պետք է այլընտրանքներ փնտրել: Ամեն անգամ հակամարտող երկրներ այցից հետո նրանք փաստում են, որ դա <երկու երկրների գործն է>: Իսկ եթե դա երկու երկրների գործն է, ինչի՞ համար եք մեզ պետք:

 

Այո, դա երկու երկրների գործն է: Տոլստոյը լավ խոսքեր ունի՝ < Բոլոր երջանիկ ընտանիքները նման են իրար, յուրաքանչյուր դժբախտ ընտանիք դժբախտ է յուրովի>: Բոլոր հակամարտությունները տարբեր են, բայց պետք է լինի մեկ սկզբունք, որպեսզի հակամարտությունը շարժվի մեռյալ կետից: Այդ սկզբունքը, կարծում եմ, պետք է լինի տարածքային ամբողջականության սկզբունքը: Եվ այդ սկզբունքի շրջանակներում իրականացրեք ինչ ուզում եք՝ թեկուզ ազգերի ինքնորոշման իրավունքը, թեկուզ ցանկացած այլ իրավունք: Քանի որ, եթե չլինի գլխավոր սկզբունքը, այդ հարցն անվերջ կքննարկվի: Անընդհատ խոսում են փոխզիջումների մասին, բայց Ադրբեջանը կորցրել է իր տարածքների 20%-ը, էլ ի՞նչ փոխզիջում կարող է լինել: Կորցնել և՞ս 20-ը:

 

Մենք շուրջ մեկ միլիոն փախստական ունենք: Ե՞վս մեկ միլիոն ստանանք: Այդ հարցը քննարկվել է դեռ 1920 թվականին, երբ որոշում ընդունվեց այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղը պետք է մտնի Ադրբեջանի կազմի մեջ: Խորհրդային իշխանության հաստատումից հետո Կովկասյան բյուրոյի համանման որոշում կար, ԽՍՀՄ-ում Ղարաբաղն Ադրբեջանի կազմում էր: Եվ ինչո՞ւ Ղարաբաղն այսօր պետք է դուրս գա վերջինիս կազմից: Որովհետև այնտեղ հայե՞ր են ապրում: Վերջերս ԱՄՆ-ում էի, և այնտեղ կար անվանմամբ գյուղ: Ու եթե այնտեղ ապրող մարդիկ ինքնավարություն ցանկանան, ձեր կարծիքով, ինչպե՞ս դրան կարձագանքեն ԱՄՆ իշխանությունները, կտա՞ն նրանց ինքնավարություն: Համանման գործընթացների ենք ականատես եղել նաև Կանադայում, Իսպանիայում, և ինչո՞վ է ամեն բան ավարտվել: Եվ ինչո՞ւ այդ դեպքերում ամեն բան պետք է կասեցնել, իսկ այստեղ՝ սպասել 25 տարի:

 

Իրականում դա երկու ժողովուրդների ողբերգությունն է: Չէ՞ որ այդքան մարդ զոհվեց, արգելակվել է տնտեսական աճը, մարդիկ սկսել են ավելի վատ ապրել: Մի՞թե դա լավ է: ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահողները պետք է մտածեն դրա շուրջ: Այդ նրանք չեն կորցրել իրենց հարազատներին, կորցրել իրենց տները: Ես հիմա չեմ ասում՝ ով ավելի շատ, ով ավելի քիչ: Մեկ մարդու մահն արդեն ողբերգությունն է, իսկ այստեղ երկու երկրներն էլ զգալի կորուստներ են կրել: Այդ հարցը պետք է լուծվի տարածքային ամբողջականության շրջանակներում, այդ շրջանակներում էլ պետք է իրացնել հայ ժողովրդի իրավունքները: Եվ հետո, մենք դարերով ապրել ենք միասին, կային խնդիրներ, չկային, ինչո՞ւ հանկարծ այսպես ստացվեց: Չէ որ կային շատ համատեղ ամուսնություններ, և ի՞նչ անեն այդ երեխաները: Այժմ Ադրբեջանի տարածքում շուրջ 30.000 հայ է ապրում, իսկ Հայաստանի տարածքում ոչ մի ադրբեջանցի չկա: Կարծում եմ՝ հակամարտոթյունը կարելի է լուծել Ալանդական կղզիների նմանության: Դա Ֆինլանդիայի տարածքն է, բայց այնտեղ ապրում են շվեդներ: Նրանք ապրում են իրենց մշակութային արժեքներով, բայց ապրում են Ֆինլանդիայի տարածքում, և որևէ խնդիր չկա:

 

Ի՞նչ եք կարծում, որքանո՞վ են տարածաշրջանային հակամարտությունները խանգարում ՍՏՀԽՎ գործունեությանը:

 

Անշուշտ, հակամարտություններն արգելակում են ՍՏՀԽՎ աշխատանքը, տարածաշրջանում կան խնդիրներ, որոնք պետք է լուծել: Իհարկե, ՍՏՀԽՎ նպատակը հակամարտությունների լուծումը չէ, սակայն Սևծովյան տնտեսական համագործակցության Խորհրդարանական վեհաժողովը մի քանի անգամ ընդունել է հռչակագրեր, որոնց ոչ բոլոր երկրներն էին համաձայն, բայց որոնք, այնուամենայնիվ, ընդույնվել են, և դրանցում ընդգծած է երկրների տարածքային ամբողջականության շրջանակներում խնդիրների լուծման կարևորությունը: Եթե բոլորն անվերապահորեն և առանց նախապայմանների ընդունեն ազգերի ինքնորոշման իրավունքը, աշխարհում ի հայտ կգան մեծ քանակությամբ փոքրիկ պետություններ, որոնք կպատերազմեն միմյանց դեմ: <Դա կլինի աշխարհի վերջը: Սակայն, տարածքային ամբողջականության շրջանակներում կարող է իրացվել ազգերի ինքնորոշման իրավունքը: Աշխարհում արդեն կան նման օրինակներ, ինչպես արդեն հիշատակեցի, Ալանդական կղզիները:

 

Եթե ինչ-որ երկրները չեն համագործակցում միմյանց հետ, դա սահմանափակում է ՍՏՀԽՎ գործունեությունը: Օրինակ՝ մեր կազմակերպությունում 12 երկիր կա և  7 հակամարտություն: Երեկ դատապարտվեց Ռուսաստանի և Ուկրաինայի միջև հակամարտությունը, բայց չէ՞ որ կան նաև այլ հակամարտույթուններ:
Կա ղարաբաղյան խնդիր: Որպես հետևանք՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև չկան առևտրային հարաբերություններ: Որովհետև ադրբեջանական տարածքները օկուպացված են, և քանի դեռ հայ զինվորականները չեն հեռացել այդ տարածքներից, Բաքվի դիրորոշումն այնպիսին է, որ որևէ համագործակցության մասին խոսք անգամ չի կարող լինել:

 

Ինչպե՞ս  եք գնահատում Երևանում ՍՏՀԽՎ աշխատանքը:

 

ՍՏՀԽՎ նիստն ընթացել է շատ բարձր մակարդակով: Տարեցտարի կազմակերպությունը բարելավում է իր աշխատանքը: Սևծովյան տնտեսական համագործակցության Խորհրդարանական վեհաժողովն արդեն ճանաչված է միջազգային ասպարեզում: Դա հնարավորություն է տալիս մեզ խոսել տարածաշրջանի խնդիրների մասին: Մեր վեհաժողովի նպատակը երկրների միջև տնտեսական համագործակցությունն է, իսկ եթե երկրների միջև համագործակցություն չկա, որևէ երկխոսություն չի կարող լինել:

 

Մյուս կողմից՝ սևծովյան տարածաշրջանն աշխարհի կարևոր տարածաշրջաններից մեկն է՝ հարուստ էներգետիկ ռեսուրսներով: Մեր տարածաշրջանից է նավթն ու գազը Կասպից և Սև ծովերից հասնում համաշխարհային շուկաներ: Օրինակ կարող են ծառայել Բաքու-Թբիլիսի-Ջեյհան նավթամուղը, ինչպես նաև Բաքու-Թբիլիսի-Էրզրում գազատարը, վերջերս ավարտվեց Բաքու-Թբիլիսի-Կարս երկաթուղին, որը թույլ կտա ապրանքները հասցնել Չինաստանից Եվրոպա ոչ թե մեկ ամսում, ինչպես նախկինում էր, այլ՝ մեկ շաբաթում: Տարածաշրջանը համաշխարհային տրանսպորտային զարկերակների խաչմերուկ է, ինչպես՝ Մետաքսի ճանապարհը, Հյուսիսային ճանապարհը, միաժամանակ այն կամուրջի դեր է խաղում Եվրոպայի և Ասիայի միջև:

 

Ինչպես եք բացատրում խնդիրը, որ երեկ չորս պատվիրակություններ (Ադրբեջան, Թուրքիա, Վրաստան և Ուկրաինա - խմբ.) հրաժարվել են մեդալներից, որոնցով Ազգային ժողովի նախագահ Արա Բաբլոյանը ցանկանում է պարգևատրել նրանց ՍՏՀԽՎ-ի 25-ամյակի կապակցությամբ: Կարծիք կա, որ ամբողջը հարցը նրանում էր, որ հանդիպումը տեղի ունեցավ հենց Հայաստանում, և այս ամենում քաղաքական աստառ կա: Ի՞նչ կասեք այս առնչությամբ:

 

Ադրբեջանական պատվիրակության ղեկավարի ելույթում նշվել է, որ տվյալ իրավիճակում որևէ քաղաքական ենթատեքստ չկա: Երբ քննարկվում էր մեդալների հարցը, ասվեց, որ այն տրվում է այն անձանց, ովքեր լուրջ ներդրում են ունեցել ՍՏՀԽՎ զարգացման գործում, այլ ոչ պարզապես պատվիրակությունների ղեկավարներին, առավել ևս, որ մեր ղեկավարը վերջերս էր նշանակվել: Կան արժանի մարդիկ, օրինակ՝ Նիկոլայ Կոլոմոյցևը ռուսական պատվիրակությունից, ով 20 տարի աշխատել է կազմակերպությունում: Այդ ներդրման համար պարգևատրվում են ոչ թե պատվիրակությունները, այլ՝ կոնկրետ մարդիկ: