Արմինֆո. Երևանում հասարակական տրանսպորտի նոր սակագները համապատասխանում են Արևելյան Եվրոպայի մայրաքաղաքների գներին: Այդ առնչությամբ տաքսիները դառնում են ավելի մատչելի և հարմար մարդկանց համար։ Իսկ դա, իր հերթին, Երևանի առանց այն էլ ծանրաբեռնված փողոցներում տրանսպորտային միջոցների քանակի ավելացման վտանգ է պարունակում, ինչը կարող է խաթարել հասարակական տրանսպորտի գլխավոր նպատակներից մեկը ՝ քաղաքային երթևեկության կրճատումը։ Այդ մասին սոցցանցում գրել է <Ամբերդ> հետազոտական կենտրոնի փորձագետ, tvyal.com վերլուծական պորտալի հիմնադիր Աղասի Թավադյանը:
«Ավելի քան երկու տասնամյակ Երևանի բնակիչները հասարակական տրանսպորտից օգտվելու համար վճարում էին 100 դրամ ($0.25)՝ գին, որը մնաց անփոփոխ տնտեսական ցիկլերի, արժութային տատանումների և երեք տարբեր նախագահական վարչակազմերի ընթացքում։ Այս գինը փոխվելու է 2025թ․ փետրվարի 1-ից, երբ ուղեվարձը եռապատկվելու է՝ հասնելով 300 դրամի ($0.75) մեկ ուղերթի համար։ Գնի բարձրացումը համընկնում է քաղաքի՝ հնացած միկրոավտոբուսներից դեպի չինական արտադրության ժամանակակից ավտոբուսների անցման հետ, ինչը վերջին տարիների ընթացքում Երևանի հասարակական տրանսպորտի համակարգի ամենանշանակալի վերափոխումն է։
2025թ․ փետրվարի 1-ից տրանսպորտային տոմսերի արժեքը կազմելու է՝
90 րոպե տևողությամբ ուղերթ - 300 դրամ
Մեկօրյա ուղետոմս - 900 դրամ
10 ուղերթի ուղետոմս - 2,200 դրամ
7-օրյա ուղետոմս - 5,000 դրամ
ամսական ուղետոմս - 9,000 դրամ
90-օրյա աբոնեմենտ - 24,000 դրամ
տարեկան ուղետոմս – 90,000 դրամ
Եթե ենթադրենք, որ ուղևորը յուրաքանչյուր օր երթևեկում է 2 անգամ, ապա միջին երթևեկության արժեքը կազմելու է՝
Տարեկան քարտով՝ մեկ ուղերթը 123 դրամ
Ամսական քարտով՝ 150 դրամ
10 ուղևորության քարտով՝ 220 դրամ
7-օրյա քարտով՝ 357 դրամ
Նոր սակագները համապատասխանում են Արևելյան Եվրոպայի մայրաքաղաքների գներին, սակայն չեն համապատասխանում Հայաստանի անմիջական հարևանների գներին։ Վարշավայում մեկ ուղերթի տոմսն արժե 3.40 զլոտի (326 դրամ), մինչդեռ Սոֆիայում թվային տոմսի արժեքը կազմում է 1.6 լև (338 դրամ)։ Համեմատության համար՝ Թբիլիսիում գինը 140 դրամ է, իսկ Բաքվում՝ 118 դրամ», - նշել է նա։
Միեւնույն ժամանակ, ինչպես նշում է փորձագետը, տրանսպորտային ծախսերի իրական ազդեցությունն ավելի ակնհայտ է դառնում տեղական աշխատավարձերի համատեքստում։ Մինչ Երևանցի աշխատողի ամսական տրանսպորտային ծախսերն աճել են 5,000-ից մինչև 9,000 դրամ, այս գումարը կազմում է տեղական եկամուտների զգալիորեն ավելի մեծ մասը՝ համեմատած տարածաշրջանի այլ մայրաքաղաքների հետ։ Վարշավայում, որտեղ միջին ամսական աշխատավարձը գերազանցում է 716,000 դրամը, տրանսպորտային ծախսերը կազմում են աշխատողի եկամտի մոտ 1.5%-ը։ Երևանում, որտեղ միջին ամսական աշխատավարձը մոտ 216,000 դրամ է, նոր տրանսպորտային ծախսերը կկազմում եկամուտների գրեթե 4.2%-ը։
Այս անհամաչափությունն ավելի ցայտուն է դառնում, երբ ուսումնասիրում ենք, թե քանի ամսական աբոնեմենտ կարող է գնել միջին աշխատավարձ ստացող քաղաքացին յուրաքանչյուր քաղաքում։ Վարշավայի միջին աշխատողը կարող է իր աշխատավարձով գնել 61 ամսական աբոնեմենտ։ Մինչդեռ հին համակարգում երևանցի աշխատողը կարող էր միջինում գնել 43 աբոնեմենտ, իսկ նոր համակարգում՝ ընդամենը 24, ինչը տարածաշրջանի քաղաքների համեմատ ամենացածր ցուցանիշներից է։ Այս մետրիկան վառ կերպով ցույց է տալիս նոր սակագների իրական բեռը տեղի բնակիչների վրա, նշել է տնտեսագետը։
«Քաղաքային իշխանությունները փորձել են մեղմել ազդեցությունը զեղչերի բազմաշերտ համակարգի միջոցով։ Ուսանողները ստանում են 15% զեղչ, թոշակառուները՝ 30%, իսկ քաղաքացիների մի շարք խմբեր, ներառյալ հաշմանդամություն ունեցող անձինք և չորս և ավելի երեխա ունեցող ընտանիքները, կարող են անվճար օգտվել տրանսպորտից։ Նոր համակարգը ներդնում է նաև տեխնոլոգիական բարելավումներ՝ հնարավորություն տալով վճարել քաղաքապետարանի կայքի, բջջային հավելվածների և բանկային քարտերի միջոցով։
Այնուամենայնիվ, գնագոյացման կառուցվածքը կարող է հանգեցնել անկանխատեսելի հետևանքների։ Մինիմալ 90-րոպեանոց տոմսն արժե 300 դրամ, մինչդեռ Երևանում տաքսիի միջին ուղերթը սկսվում է 600 դրամից։ Երկու կամ երեք հոգով միասին ճամփորդելու դեպքում տաքսին հանկարծ դառնում է տնտեսապես մրցունակ տարբերակ, ինչը ճիշտ հակառակն է հասարակական տրանսպորտի բարեփոխումների սովորական նպատակների։
Այս գնային փոփոխությունից տաքսին ավելի գրավիչ է դառնալու Երևանաբնակի համար։ Երեք հոգանոց ընտանիքը հասարակական տրանսպորտի համար կվճարի 900 դրամ՝ ավելին, քան կարճ տաքսի ուղերթի համար։ Այս տնտեսական հաշվարկը վտանգում է Երևանի առանց այն էլ գերծանրաբեռնված փողոցներում տրանսպորտային միջոցների քանակի ավելացումը՝ պոտենցիալ կերպով խաթարելով հասարակական տրանսպորտի հիմնական նպատակներից մեկը՝ քաղաքային երթևեկության նվազեցումը
Այս մարտահրավերը բացառիկ չէ Երևանի համար։ Հետխորհրդային տարածաշրջանի ողջ տարածքում քաղաքները պայքարում են արդիականացման ծախսերի և սոցիալական մատչելիության հավասարակշռության համար։ Վրաստանի մայրաքաղաք Թբիլիսին պահպանում է ավելի ցածր սակագներ՝ 1 լարի (140 դրամ), սակայն շահագործում է ավելի հին շարժակազմ։ Բաքուն վերջերս բարձրացրել է մետրոյի սակագինը մինչև 0.50 մանաթ (118 դրամ), թեև այն դեռևս զգալիորեն ցածր է Երևանի նոր գներից։ Միևնույն ժամանակ, Մոսկվան, չնայած ավելի բարձր աշխատավարձերին, պահպանում է հասարակական տրանսպորտի համեմատաբար մատչելի գներ՝ զգալի քաղաքային սուբսիդիաների շնորհիվ», - գրում է փոորձագետը։
«Երևանի առջև ծառացած հիմնական հարցը ոչ թե արդիականացման անհրաժեշտությունն է՝ դա ակնհայտ է, այլ այն, թե ինչպես պետք է պլանավորել և ֆինանսավորել այս բարելավումները՝ առանց հասարակական տրանսպորտը դարձնելու չափազանց թանկ իր հիմնական օգտագործողների համար։ Երբ երեք հոգուց բաղկացած խումբը նախընտրում է տաքսի վերցնել՝ հասարակական տրանսպորտից օգտվելու փոխարեն, համակարգը հավանաբար հակասում է իր իսկ նպատակներին՝ երթևեկության նվազեցմանը և բոլորի համար մատչելի տրանսպորտ ապահովելուն։ Մինչ Երևանի բնակիչները հարմարվում են այս փոփոխություններին, քաղաքի փորձը կարող է ցույց տալ, թե արդյոք մատչելիության հաշվին արագ արդիականացումը կայուն ճանապարհ է Հայաստանի քաղաքային զարգացման համար», - ամփոփում է Աղասի Թավադյանը։