Երեթշաբթի, 19 Մարտի 2024 11:21

Արմինֆո. Հայաստանի ցամաքային սահմաններից Ռուսաստանի սահմանապահների դուրս բերման մասին խոսելը վաղաժամ է։ Հայաստանը չունի ոչ մարդկային ռեսուրսներ, ոչ էլ տեխնիկական հնարավորություններ սահմանին Ռուսաստանի սահմանապահներին փոխարինելու համար։ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում նման կարծիք է հայտնել Հայաստանի սահմանապահ զորքերի առաջին հրամանատար, գեներալ-մայոր Լևոն Ստեփանյանը' ի պատասխան հանրապետության տարածքից Ռուսաստանի սահմանապահների հնարավոր դուրսբերման մասին լուրերը մեկնաբանելու խնդրանքին, հատկապես՝ ներկայիս բարդ աշխարհաքաղաքական իրողություններում:

 

Գեներալն առաջարկել է մի-փոքր պատմական էքսկուրս անել և հիշել, թե ինչպես է ստացվել, որ Ռուսաստանի սահմանապահներին է վստահվել Հայաստանի պետական սահմանների պահպանությունը։ Նրա խոսքով՝ դա տեղի է ունեցել ղարաբաղյան առաջին պատերազմի ժամանակ, երբ բոլոր ուժերը նետվել էին ճակատ, և, փաստորեն, պետական սահմանի այդ ուղղությունը մերկացել էր։ Ստեփանյանը հիշեցրել է, որ այն ժամանակ ԽՍՀՄ սահմանապահ զորքերն արդեն իրավիճակի տերը չէին համարվում, քանի որ մեծ երկիրն այլևս չկար: Նրանք ժամանակավորապես ենթարկվում էին ԱՊՀ կառույցներին, ընթանում էր Ռուսաստանի սահմանապահ զորքերի ձևավորում, բայց ամեն ինչ գտնվում էր անցումային փուլում, որը հատկապես անդրադառնում էր Հայաստանի սահմանի վրա ։ Գեներալը նշել է, որ միութենական 15 հանրապետություններից միայն Հայաստանը, Վրաստանը, Տաջիկստանը և Ղրղզստանը միանգամից չանցան սեփական սահմանապահ զորքերի ձևավորմանը: "Այդ շրջանում ԽՍՀՄ սահմանապահ զորքերի սպաներն աստիճանաբար ցրվեցին իրենց ազգային երկրներով։ Մեր սահմանին ի հայտ եկավ կադրային սով։ Ռուսաստանի սահմանապահ զորքերը ցանկանում էին հեռանալ Հայաստանից, պատճառաբանելով, որ սեփական սահմանի այլ հատվածներում կադրերի, հատկապես, սպաների պակաս ունեն: Ահա այդ ժամանակ էլ մենք խնդրեցինք Ռուսաստանին մնալ։ Ես այդ խոսակցությունների մասնակիցն էի։ Եվ մեզ հաջողվեց համոզել ռուսական կողմին՝ մնալ։ Ընդ որում, պայմանավորվածություն կար, որ զորքերի 50 տոկոսը կազմավորվելու է հայկական կողմի, իսկ 50 տոկոսը ՝ ռուսական կողմի անձնակազմի հաշվին ։ Այսպես պետք է իրականացվեր նաև ֆինանսավորումը", - հիշում է Ստեփանյանը, հավելելով, որ հենց դրանից հետո ՝ 1992 թվականին, ստորագրվեց ՀՀ - ում ՌԴ սահմանապահ զորքերի կարգավիճակի մասին համապատասխան հայ-ռուսական պայմանագիրը։

 

Ընդ որում, գեներալը նշում է, որ 2000 թվականից ի վեր հայկական կողմը սկսել է խախտել պայմանավորվածությունները և ֆինանսավորման, և անձնակազմի զորակոչի մասով, ինչն էլ, իր հերթին, հանգեցրել է սահմանին տեղակայված սահմանապահ ստորաբաժանումների ուժերի հարկադիր օպտիմալացման: Սակայն, նրա ասելով, ինչեւէ, բայց ամենուրեք՝ սահմանին, սահմանային ուղեկալներում, կողք կողքի բարձրացվել են Հայաստանի և Ռուսաստանի դրոշները։ "Իրականում, Ռուսաստանի սահմանապահներին "Զվարթնոց"-ից դուրս բերելու հայկական կողմի որոշումը որևէ լուրջ խնդիր չի ստեղծում։ Մեզանում դա ներկայացվում է որպես հերոսություն, իսկ մյուս կողմում՝  վիրավորանք ։ Դա, ընդհանրապես, խնդիր չէ, մենք,  սկզբունքորեն, նման բանի միջով անցել ենք անաղմուկ, օրինակ, Գյումրիի օդանավակայանում", - նշել է գեներալը։ Գործող համաձայնագիրը նախատեսում է սահմանի տեղամասերի աստիճանական հանձնում Հայաստանի սահմանապահ զորքերին՝ ըստ դրանց պատրաստության։

 

Միևնույն ժամանակ, Ստեփանյանը կարծում է, որ Հայաստանի գործող իշխանությունները հազիվ թե այսօր գնան այնպիսի քայլի, ինչպիսին է հանրապետության տարածքից ռուս սահմանապահների ամբողջական դուրսբերումը: "Որքան էլ մենք այսօր քննադատենք մեր երկրի գործող ղեկավարությանը, այնուամենայնիվ, չեմ կարծում, որ նա այսօր նման խելահեղության կգնա։ Եվ դրա համար կա պարզ բացատրություն. քանի որ հենց ռուսական ներկայությունն է սահմանի այդ հատվածում հանգեցրել այն բանին, որ ոչ ղարաբաղյան առաջին պատերազմի, ոչ էլ 44-օրյա պատերազմի ժամանակ այդ հատվածում լուրջ միջադեպեր չեն եղել։ Հենց ռուսական դրոշն էր ապահովում մեր անդորրը, դա հայտնի փաստ է, այդ մասին խոսում է ողջ սահմանամերձ բնակչությունը", - նշել է գեներալը։

 

Ճշգրտող հարցին, թե արդյոք կարող է ադրբեջանաթուրքական տանդեմը օգտվել հայ-ռուսական հարաբերություններում առկա լարվածությունից և ինչ-որ արկածախնդրություն ձեռնարկել , հաշվի առնելով նաև այն փաստը, որ համացանցում շաբաթներ առաջ հայտնվել են հայ-թուրքական սահմանից կադրեր պարունակող լուսանկարներ, որտեղ երևում են դեպի Հայաստան շրջված թուրքական թնդանոթները, Ստեփանյանը համոզմունք է հայտնել, որ նման բան պետք չէ սպասել: "Թեև , որպես զինվորական մարդ, ես կարծում եմ, որ "խաղաղություն ես ուզում ՝ պատրաստվիր պատերազմի", սակայն վստահ եմ, որ նման բան չի լինի։ Առկա իրողություններում դա բացառվում է, մանավանդ, որ այնտեղ դեռ ռուսական զորքեր են կանգնած։ Երբ կհեռանան՝ այլ հարց է", - ասել է նա։

 

Ընդ որում, գեներալը կարծում է, որ եթե Ռուսաստանի սահմանապահները, այնուամենայնիվ, հեռանան, "սահմանին բարդակ կսկսվի"։ Նրա ասելով՝ դա պայմանավորված է նաև այն հանգամանքով, որ սահմանը կմնա առանց տիրոջ, և այն պատճառով, որ Հայաստանը, պարզապես, չունի մարդկային ռեսուրսներ այն պահպանելու համար, չունի սահմանի պահպանության ժամանակակից տեխնիկական միջոցներ, որոնցով պետք է զինել պետական սահմանի պահպանության համակարգը:

 

Ստեփանյանը նաև հավելել է, որ Հայաստանից նաեւ ժամանակ կպահանջվի սահմանապահների սերունդ դաստիարակելու համար, քանի որ դա բոլորովին այլ հոգեբանություն է: "Իսկ հետևանքները կարող են լինել անկանխատեսելի և Թուրքիայի, և մեր կողմից, քանի որ մեր քաղաքացիներն այնքան էլ օրինապաշտ չեն և չգիտեն, թե ինչպես իրենց պահել սահմանին։ Շատերի համար սահմանային ռեժիմը ոչինչ է: 90-ականների սկզբին մենք այդ ամենը տեսնում էինք և պայքարում", - հավելել է բարձրաստիճան զինվորականը։

 

Հարցին, թե՝ արդյոք հնարավոր է, որ Հայաստանը եվրոպացի զինվորականների հրավիրի  երկրի արտաքին սահմանները պահպանելու համար, հատկապես, հաշվի առնելով, որ երկրի իշխանություններն արդեն բացահայտ խոսում են ՀՀ քաղաքական վեկտորի փոփոխության մասին, իսկ որոշ արևմտամետ քաղաքական ուժեր առաջարկում են ռուս սահմանապահներին փոխարինել Frontex-ի (եվրոպական սահմանային և առափնյա պահպանության գործակալություն, աջակցում է ԵՄ անդամ պետություններին և Շենգենյան գոտու անդամ երկրներին ԵՄ արտաքին սահմանների կառավարման հարցում - Խմբ.)) ներկայացուցիչներով, Ստեփանյանը համոզմունք է հայտնել, որ նման քայլը, անկասկած, կհանգեցնի Երևանի և Մոսկվայի միջև լարվածության հերթական ալիքի։ "Դա նաև կնշանակի, որ Հայաստանի իշխանությունները նպատակաուղղված տանում են այն բանին, որ Ռուսաստանը լքի մեր երկիրը։ Անհրաժեշտ է մեր հարաբերությունների բոլոր խնդիրները լուծել բանակցությունների սեղանի շուրջ, այլ ոչ թե այնպես, ինչպես հիմա է տեղի ունենում։ Եթե մի քանի տարի առաջ մենք հպարտանում էինք, որ մեր դաշնակիցը միջուկային տերություն է, ապա այսօր, չգիտես ինչու, մոռանում ենք, թե ինչ է իրենից ներկայացնում Ռուսաստանը, և ի դեմս նրա ձեռք ենք բերում թշնամի։ Իսկ արդյո՞ք մենք պետք է թշնամական հարաբերություններ ունենանք Ռուսաստանի հետ, արդյո՞ք կգոյատևենք նման իրավիճակում", - հարց է ուղղել գեներալը, հավելելով, որ ինքը կտրականապես դեմ է իրավիճակի նման զարգացմանը, քանի որ Հայաստանը նման բեռ չի քաշի։ Նրա ասելով՝ Հայաստանի կողքին այսօր չկա այնպիսի երկիր, որը երաշխավորեր նրա լիակատար պաշտպանվածությունը։

 

Միաժամանակ , նա կոչ է արել չմոռանալ նաև իրանական գործոնի մասին։ "Դե լավ, Ռուսաստանը լավ է, թե վատ, կատարում է թե չի կատարում իր պարտավորությունները, բայց չէ որ մենք նաև հաշվարկներ ունենք Իրանի առնչությամբ։ Իսկ պաշտոնական Թեհրանն էլ հարց է բարձրացնում սահմանից երրորդ երկրների ներկայացուցիչներին հեռացնելու մասին։ Եթե Երևանը որոշի եվրոպական ուժեր տեղակայել իր սահմանին, Իրանը , առնվազն, կնեղանա", - նշել է գեներալը։

 

Ճշգրտող հարցին, թե, այնուամենայնիվ, որքանով իրատեսական են Հայաստանում Եվրոպական ուժեր տեղակայելու հնարավորության մասին խոսակցությունները, եւ արդյոք Եվրոպան նման ներուժ ունի, Ստեփանյանը նշել է, որ Եվրամիությունը կարող է իրեն թույլ տալ ամեն ինչ, քանի որ ունի ինչպես ֆինանսական միջոցներ, այնպես էլ ռեսուրսներ: Սակայն, նրա ասելով, Եվրոպան ինքը դեռ պետք է գլուխ հանի իր անդամ երկրներից, քանի որ այն այժմ, փաստորեն, երկու մասի է բաժանվել։ "Նրանք միասնական պատկերացում չունեն Ուկրաինայի հետ կապված մի շարք հարցերի վերաբերյալ ։ Ես վստահ եմ, որ Հայաստանի մասով էլ ավելի վատ կլինի։ Եկեք վերլուծենք իրավիճակը Եվրախորհրդարանի վերջին բանաձևի օրինակով։ Այնտեղ 4 պատգամավոր դեմ է քվեարկել այդ փաստաթղթին, ևս մի շարք երկրներ ձեռնպահ են մնացել։ Տեսեք, թե որ երկրներն են հրաժարվել աջակցել այս բանաձևին։ Վստահ եմ, որ Հայաստանին ԵՄ թեկնածության կարգավիճակ տալու հարցում ևս կգտնվեն երկրներ, որոնք իրենց վետոն կկիրառեն։ Մենք ոչ մի երաշխիք չունենք, որ դա տեղի չի ունենա։ Եկեք դիմենք պատմությանը: Կիլիկյան Հայաստանը Ֆրանսիայի պրոտեկտորատի տակ էր. Որտե՞ղ է այժմ Կիլիկյան Հայաստանը: 1-ին համաշխարհային պատերազմից հետո ԱՄՆ-ն կուրատորություն վերցրեց Հայաստանի նկատմամբ, շուտով հրաժարվեց և ամեն ինչ հանձնեց անգլիացիներին, իսկ նրանք՝ թուրքերին, իսկ հետո եղան հայտնի իրադարձությունները։ Սևրի պայմանագիրը մնաց օդում կախված, և այն ստորագրած երկրները լռեցին ավելի քան 100 տարի։ Եկեք, պարզապես, հիշենք նաև այն, ինչ տեղի ունեցավ 20-րդ դարի սկզբին. վիթխարի տարածքի և իմ հայրենի Նախիջևանի կորուստը... Կասկածում եմ, որ Եվրոպան հետևողականորեն 100 տոկոսով կպաշտպանի Հայաստանը՝ մինչև վերջ։ Կարծում եմ, որ հայ-թուրքական սահմանին եվրոպացիներ չպետք է լինեն", - ամփոփել է գեներալը։