Չորեքշաբթի, 27 Դեկտեմբերի 2023 19:35

Արմինֆո. Չնայած հայ և ուկրաինացի ժողովուրդների հարաբերությունների դարավոր պատմությանը, մշակութային սերտ կապերին, քաղաքական բնույթի այսօրվա իրողությունները երկու պետություններին փոքր-ինչ հեռացրել են։

Տնտեսական հարաբերությունների զարգացումից զատ, թերևս, այսօր ժողովուրդների միջև միակ կամուրջն, այնուամենայնիվ, մշակույթն է, արվեստը։ Այդ իսկ պատճառով կամուրջներ կառուցելու ծանր աշխատանքի հիմնական բեռն ընկած է արվեստաբանների ՝ գրողների, նկարիչների, երաժիշտների, կինոգործիչների և այլոց ուսերին։

Եվ, եթե խոսենք գրականության մասին, ապա այստեղ, անշուշտ, առաջին պլան է մղվում թարգմանչական գործունեությունը։ Հարկ է նշել, որ մեր ժամանակներում պրոֆեսիոնալ կերպով ուկրաիներենից հայերեն գրականություն են թարգմանում սահմանափակ թվով մասնագետներ։ Այսօր ավելի ճանաչելի և պահանջված են ընդամենը երկու հոգի՝ գրող - թարգմանչուհի Ռաիսա Կարագյոզյանը (Հայաստանում Ուկրաինայի նախկին դեսպան, հայագետ Ալեքսանդր Բոժկոյի կինը) և գրականագետ, հայագետ, Ուկրաինայի գրողների միության անդամ Անուշավան Մեսրոպյանը, ով շուրջ 30 տարի զբաղվում է թարգմանչական գործունեությամբ: Իսկ մեծ մասն իրենց աշխատանքում օգտագործում են ուկրաինական ստեղծագործությունների ռուսերեն թարգմանությունը՝ դրանց հայերեն մեկնաբանությքն համար։

Բոլորովին վերջերս ևս մեկ քար դրվեց հայ-ուկրաինական մշակութային կամրջի հիմքում։ Անուշավան Մեսրոպյանի քրտնաջան աշխատանքի շնորհիվ լույս է տեսել ուկրաինացի ժամանակակից բանաստեղծ, հասարակական-քաղաքական գործիչ, Ուկրաինայի ժողովրդական պատգամավոր, գիտնական Վասիլի Կույբիդայի "Բանի առեղծվածը" բանաստեղծությունների երկլեզու ժողովածուն: Գիրքը ներառում է բանաստեղծի տարբեր շրջանի բանաստեղծությունները՝ ուկրաիներեն բնագրով և Անուշավան Մեսրոպյանի հայերեն թարգմանությամբ, և նկարազարդված է կիևցի հայ ականավոր նկարիչ Բորիս Եղիազարյանի աշխատանքներով:

Սակայն Ուկրաինայում գրքի շնորհանդեսից միայն 2 տարի անց է տեղի ունեցել նրա հանդիպումը հայ ընթերցողի հետ։ Ժողովածուն Երեւանում ներկայացնելու համար Ուկրաինայից եկել էին բանաստեղծ Վասիլի Կույբիդան եւ թարգմանիչ Անուշավան Մեսրոպյանը: Միջոցառմանը, որը կազմակերպվել էր Հայաստանի ազգային գրադարանում, մասնակցում էին ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարության, ՀՀ-ում Ուկրաինայի դեսպանատան, Ուկրաինայում Հայաստանի դեսպանության ներկայացուցիչներ, Հայաստանի ուկրաինական համայնքի անդամներ, հայ գրողներ և բանաստեղծներ, Հայաստանի գրողների միության ներկայացուցիչներ և այլոք:

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում Անուշավան Մեսրոպյանը ներկայացրել է գրքի ստեղծման պատմությունը: Աշխատելով Լվովի Ի. ֆրանկի անվան ազգային համալսարանի գիտական գրադարանում՝ Մեսրոպյանը համակարգել է մի պատմաբանի աշխատանքները, որն ուսումնասիրել է Ուկրաինայի հայ համայնքի, գերմանական օկուպացիայի շրջանի հայկական եկեղեցու հետ կապված ՈՒԱԾ բաց աղբյուրները։ <Նման հանդիպումներից մեկի ժամանակ նա հետաքրքրվեց, թե արդյոք ես չէի ցանկանա ուկրաինացի հայտնի բանաստեղծ Վասիլի Կույբիդայի պոեզիան թարգմանել հայերեն: Ես դեմ չէի թարգմանություններին, բայց ինձ անհրաժեշտ էր ծանոթանալ պոեզիային, հասկանալ, թե որքան մոտ է այն ինձ, հասկանալ հեղինակին, գնահատել սեփական ուժերս", - պատմել է Մեսրոպյանը։ Բացի այդ, թարգմանիչն ուշադրություն է դարձնում բառի նորարարությանը և ստեղծագործություններում արծարծված թեմաներին։ Մասնավորապես, այն բանին, թե որքանով են դրանք նման հայ գրողների թեմաներին ու ապրումներին։ Կույբիդայի պոեզիայի դեպքում, Անուշավան Մեսրոպյանը նշել է, որ իրեն դուր են եկել բանաստեղծի հոր, մոր, ընտանիքի, ուկրաինական կենցաղի մասին բանաստեղծությունները, որոնք ինչ-որ իմաստով հիշեցնում էին Հովհաննես Թումանյանի, Համո Սահյանի, Ավետիք Իսահակյանի պոեզիան:

Հարցին, թե՝ "արդյոք կարելի է թարգմանչին բանաստեղծ անվանել", Անուշավան Մեսրոպյանը պատասխանել է, որ նա, ամեն դեպքում, համահեղինակ է: Սակայն, հղում անելով ուկրաինացի թարգմանիչ, գրող և գիտնական Անդրեյ Սոդոմորին, նշել է, որ պոեզիայում թարգմանիչը ստրուկ է, արձակում՝ արարիչ։ Այս առումով հայագետն ընդգծել է, որ իր մասնագիտական գործունեության ընթացքում փորձում է չնահանջել հեղինակային մտահղացումից։ <Ես պետք է երկար տանջվեմ: Եթե, օրինակ, հեղինակը 10 անգամ նույն նախադասության մեջ օգտագործել է նույն բառը, ես այդպես էլ թարգմանում եմ ՝ չխախտելով հեղինակի ոճը։ Ի վերջո, ես թարգմանիչ եմ, և իրավունք չունեմ ինձանից ինչ-որ բան ավելացնել: Թեև գիտեմ, որ շատերը թարգմանությունների ժամանակ ստեղծագործությունները մեկնաբանում են յուրովի", - ասել է նա։

Ինքը ՝ Մեսրոպյանը, խոստովանում է, որ բանաստեղծություններ գրել է դեռ երիտասարդ տարիներին, բայց երբ մտել է թարգմանչական գործունեության ասպարեզ և սկսել է կարդալ հայ և ուկրաինացի գրողներին, եկել է այն եզրակացության, որ նրանցից ավելի լավ ստեղծել այլևս չի կարող։ <Բացահայտում ես Հրանտ Մաթևոսյանին, Իվան Ֆրանկոյին, Վասիլի Ստեֆանիկին. հասկանում ես, որ իրենց աշխատանքներում նրանք արդեն ամեն ինչ ասել են այսօրվա մասին: Մենք նրանցից  հեռու չենք գնացել իրականում>, - ասել է Մեսրոպյանը։

Միջոցառման ընթացքում ելույթով հանդես է եկել ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարի տեղակալ Արթուր Մարտիրոսյանը: Նա ցավով նշել է, որ այսօր շատ քիչ են օտար լեզվից հայերեն թարգմանելու ունակ մասնագետները, ինչը պահանջում է պրոֆեսիոնալիզմ և լեզվի հավասար ըմբռնում: <Անուշավան Մեսրոպյանի շնորհիվ տարիներ շարունակ ուկրաինացի ընթերցողը ծանոթացել է հայ գրականությանը, և մենք վայելել ենք ուկրաինացի գրողների արժեքավոր տեքստերը: Պետությունը հատկապես կարևորում է թարգմանչական գործունեությունը, քանի որ այն հարստացնում է մեր գրական ժառանգությունը", - ասել է նա։

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում բանաստեղծ Վասիլի Կույբիդան նշել է, որ չնայած քաղաքական բնույթի բարդություններին, հայ ժողովուրդը միշտ հասկացել է ուկրաինացի ժողովրդին, և՝ հակառակը: <Մենք շատ սերտ հարաբերություններ ունենք: Հայերն Ուկրաինայում հայտնվել են գրեթե հազար տարի առաջ, եւ ապրել են ոչ թե առանձին, այլ ինտեգրվել են հասարակությանը ՝ ստեղծելով ուկրաինական մշակույթը ուկրաինացի ժողովրդի հետ միասին", - ասել է գրողը։

Նա պատմել է, որ դեռ դպրոցական տարիներին տարվել է Հայաստանի պատմությամբ, նրա մշակույթով ։ Առաջին հերթին բանաստեղծին ոգեշնչում էր այն, ինչ անում էին հայերն իրենց ինքնությունը պահպանելու համար, ինչպես դիմում էին գրքին։ <Եվ ես շատ զուգահեռներ եմ տեսել մեր ժողովուրդների պատմության մեջ: Եվ ահա հայ ժողովրդի այդ եզակի բաները համարում էի օրինակ, որին պետք է հետևեին ուկրաինացիները, որպեսզի պահպանեին իրենց, որպեսզի հիմքեր ունենային ստեղծելու իրենց ազգային պետությունը>, - կիսվել է բանաստեղծը։

Հարցին, թե որքան հեշտ են գոյակցում բանաստեղծ Կույբիդան և հասարակական-քաղաքական գործիչը, նա նկատել է, որ ամենից հաճախ պոեզիան չի խանգարել քաղաքական գործունեությանը, այլ, ընդհակառակը, օգնել է, օրինակ, կարգավորել մտքերը, հավասարակշռել ներքին և արտաքին աշխարհները: "Առանց դրա ես չէի կարողանա այդպես հարմարվել արտաքին աշխարհում և հասկանալ իմ դերը", - նշել է նա:

Խոսելով իր պոեզիայի մասին՝ Կույբիդան խոստովանում է, որ իր բանաստեղծությունների միջոցով ընթերցողին հրավիրում է մտորումների, դրդում մտավոր գործընթացի։ <Ինձ համար կարևոր է, որ նրանք գնան այդ ճանապարհով, և այդ ժամանակ արվելիք եզրակացությունները կլինեն իրենց սեփականը, այլ ոչ թե իմ կողմից պարտադրված: Կարդալով՝ նրանք կանցնեն իմ ճանապարհը, բայց նրանք կգան իրենց եզրակացություններին, որոնք ոչ ոք նրանցից չի վերցնի>, - ասել է հեղինակը:

Նշենք, որ գիրքը հրատարակվել է 2021 թվականին "Էդիթ Պրինտ" հրատարակչատան կողմից և լույս է տեսել 500 տպաքանակով: Բոլոր ցանկացողների համար Վասիլի Կույբիդայի "Բանի առեղծվածը" բանաստեղծությունների ժողովածուն այսօր հասանելի է Հայաստանի ազգային գրադարանում:

Հիշեցնենք, որ առաջին անգամ հայ գրականությունն ուկրաիներեն  թարգմանվել է 1935 թվականին։ Դա "Սասունցի Դավիթ" էպոսն էր։