"Խաղաղության խաչմերուկ" նախաձեռնությունը կմնա միայն թղթի վրա. փորձագետ

Արմինֆո. Հայաստանի իշխանությունների նախաձեռնությունը, որն ուղղված է տարածաշրջանի տրանսպորտային հաղորդակցությունների ապաշրջափակմանը, սոսկ բարի մտադրություններ են և, ամենայն հավանականությամբ, կմնա թղթի վրա: Այս մասին ԱրմԻնֆո-ին ասել է քաղաքագետ Բենիամին Մաթևոսյանը՝ մեկնաբանելով վերջերս Թբիլիսիում կայացած "Մետաքսի ճանապարհ "միջազգային համաժողովում ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի առաջարկած "Խաղաղության խաչմերուկ" նախաձեռնությունը:

Հիշեցնենք, որ հոկտեմբերի 26-ին, ելույթ ունենալով Վրաստանի մայրաքաղաքում, ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը հայտարարել էր, որ հանրապետության կառավարությունը մշակել և ներկայացնում է "Խաղաղության խաչմերուկ" նախագիծը ՝ որպես խաղաղության օրակարգի կարևոր մաս: Այդ նախագծի առանցքային իմաստը Հայաստանի, Թուրքիայի, Ադրբեջանի և Իրանի Իսլամական Հանրապետության միջև հաղորդակցությունների զարգացումն է՝ ավտոմոբիլային, երկաթուղային ուղիների, խողովակաշարերի, մալուխների, էլեկտրահաղորդման գծերի վերանորոգման, կառուցման և շահագործման միջոցով: "Հայաստանի հարավով և հյուսիսով անցնող երկաթուղիներն արդեն երեսուն տարի չեն գործում տարածաշրջանային մակարդակով, չեն գործում Արևելքն ու Արևմուտքը միացնող բազմաթիվ ավտոմայրուղիներ, մինչդեռ, այդ ճանապարհների շահագործման վերսկսումը կլիներ Կասպից ծովը Միջերկրական ծովի հետ կապող կարճ և արդյունավետ ինչպես երկաթուղային, այնպես էլ ավտոմոբիլային երթուղի: Ճիշտ նույն կերպ այդ երկաթուղային և ավտոմոբիլային հաղորդակցությունները կարող են արդյունավետ դառնալ Պարսից ծոցը Սև ծովին, այդ թվում ՝ վրացական նավահանգիստներին միացնելու միջոցով։ Այդ նախագիծը մեծ օգուտ կբերի մեր տարածաշրջանի բոլոր երկրներին, եւ ես ցանկանում եմ կառավարությունների եւ մասնավոր ներդրողների ուշադրությունը հրավիրել այդ հնարավորության վրա», - հայտարարել էր Հայաստանի կառավարության ղեկավարը:

Այս առնչությամբ քաղաքագետը հարց է բարձրացնում, թե ինչու Թուրքիան և Ադրբեջանը պետք է մասնակցեն Հայաստանի զարգացմանը։ Նա համոզմունք է հայտնել, որ թե Անկարան, թե Բաքուն ամեն կերպ կխոչընդոտեն նախաձեռնության իրականացմանը: Իսկ երկրում որոշ ճանապարհների առկայությունը երբեք կրիտիկական նշանակություն չի ունենա Թուրքիայի և Ադրբեջանի համար։ "Բոլոր այն քարտեզները, որոնք ներկայացվել են Թբիլիսիում, որոնց համաձայն,  Հայաստանը չորս ուղղություններով ելքեր կունենա, կմնան միայն թղթի վրա", - նշել է Մաթեւոսյանը, այդ առնչությամբ հիշեցնելով Ռուսաստանի փոխվարչապետ Ալեքսեյ Օվերչուկի հայտարարությունը, որ երկաթուղին Ադրբեջանից Իրանի տարածքով Նախիջեւան է վերաուղղվում՝ շրջանցելով Հայաստանը: Մասնավորապես, Օվերչուկը հայտարարել է, որ Սյունիքի հատվածը չի դիտարկվում "Հյուսիս-Հարավ" ՄՏՄ-ի համատեքստում ՝ Երևանի վերջնական դիրքորոշման բացակայության պատճառով։

Մաթևոսյանը հիշեցրել է նաև Հայաստանի իշխանությունների նախկին նախաձեռնությունների մասին, որոնց իրականացման ուղղությամբ իրական քայլեր չեն ձեռնարկվել: Փորձագետը, մասնավորապես, հիշատակել է "Հայաստան-2050" ծրագիրը, որն առաջարկվել էր մինչև 2020 թվականի Լեռնային Ղարաբաղի 44-օրյա պատերազմը. այն նախատեսում էր մինչև 2050 թվականը երկրի բնակչության թիվը հասցնել 5 միլիոնի, 1,5 միլիոն նոր աշխատատեղերի ստեղծում, ՀՆԱ-ի 20 անգամ ավելացում և այլն, բայց, ինչպես վկայում է հենց պատմությունը, այդ ուղղությամբ որևէ գործողություն չի ձեռնարկվել։ Համանման ճակատագիր է սպասվում նաեւ "Խաղաղության խաչմերուկ" նախագծին, վստահ է Մաթեւոսյանը։

Քաղաքագետ Սերգեյ Մելքոնյանը, իր հերթին, կոչ է արել նախագծի վերաբերյալ պատրանքներ չկառուցել: "Ոչ Թուրքիան, ոչ Ադրբեջանը շահագրգռված չեն Հայաստանը հաղորդակցությունների խաչմերուկ դարձնելում։ Նրանք ունեն իրենց օրակարգը, ըստ որի, այդ խաչմերուկը լինելու է Նախիջևանը։ Ընդ որում, ճանապարհի ամենագլխավոր հատվածը Նախիջևանից կձգվի դեպի Թուրքիա, վստահ է քաղաքագետը։ "Այսպիսով, "Խաղաղության խաչմերուկը" կդառնա ոչ թե "պատուհան դեպի աշխարհ", այլ՝ պատուհան դեպի Թուրքիա", - ընդգծել է Մելքոնյանը:

Նշենք, որ այդ թեմային անդրադարձել է նաև Forbes ամսագիրը, որը բարձրացրել է Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև տնտեսական համագործակցության հնարավորության հարցը։ Տարածաշրջանի գծով մասնագետ Կիրիլ Կրիվոշեևի հեղինակած հոդվածում հիշեցվում է, որ վերջին շրջանում Բաքուն և Երևանը հակառակ հայտարարություններն են արել տարածաշրջանի տնտեսական ապագայի վերաբերյալ: "Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը Թբիլիսի այցելելիս ներկայացրել է "Խաղաղության խաչմերուկ" լավատեսական նախագիծը, որը ենթադրում է տրանսպորտային հաղորդակցությունների զարգացում բոլոր հարեւանների ՝ Վրաստանի, Ադրբեջանի, Իրանի եւ Թուրքիայի հետ: Միևնույն ժամանակ, Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևը հայտարարել է, որ Բաքվին այլևս հայկական տարածքով միջանցք պետք չէ:

Կիրիլ Կրիվոշեևը համոզված է, որ այդպիսով Երևանին երկու սցենար են առաջարկում. համախախվածություն կամ շնչահեղձում: Դրա հեղինակը մատնանշում է Թբիլիսիում Հայաստանի վարչապետի ելույթի անսպասելի բնույթը։ Մեծ էկրանին ցուցադրվում էր Հայաստանի քարտեզը, որից չորս սլաք էր ելնում՝ դեպի Սև ծով, Կասպից ծով, Միջերկրական ծով և Պարսից ծոց: Սկզբունքները, որոնց հիման վրա իրականացվելու է տարանցումը, Փաշինյանը նույնպես առաջարկել է, և դրանք լակոնիկ ձևով արտացոլում էին Երևանի բոլոր մտահոգություններն այդ առնչությամբ։ Առաջին և գլխավոր պայմանը. «ողջ ենթակառուցվածքը, ներառյալ ավտոմոբիլային, երկաթուղային, օդային ուղիները, խողովակաշարերը, մալուխները, էլեկտրահաղորդման գծերը, գործում են այն երկրների ինքնիշխանության և իրավասության ներքո, որոնցով դրանք անցնում են»: Երկրորդ. «յուրաքանչյուր երկիր իր տարածքում իրականացնում է սահմանային և մաքսային հսկողություն՝ իր պետական հաստատությունների միջոցով, ինչպես նաև ապահովում է ենթակառուցվածքի անվտանգությունը, ներառյալ ապրանքների, տրանսպորտային միջոցների և մարդկանց անվտանգությունը»: Նշվում է նաև, որ «բոլոր երկրներն օգտագործում են միմյանց ենթակառուցվածքները՝ հավասարության և փոխադարձության հիման վրա»:

Պատկերը լրացրել է Հայաստանի տարածքային կառավարման և ենթակառուցվածքների փոխնախարար Հակոբ Վարդանյանի բարեհաճ ենթադրությունն այն մասին, որ ապագայում Հայաստանը կարող էր գնել ադրբեջանական գազ և, նույնիսկ, ծառայել որպես տարանցիկ կետ այն Եվրոպա մատակարարելու համար։ Այս ամենը շատ լավ է հնչում, բայց աշխատել կարող էր միայն այն դեպքում, եթե Հայաստանն Ադրբեջանի, Ռուսաստանի և Թուրքիայի կողմից ընկալվեր որպես հավասար գործընկեր։ Սակայն, դա ամենևին էլ այդպես չէ: Բոլոր երեք խաղացողները հնարավորություն ունեն իրենց համար ավելի լավ պայմաններ առաջ մղել, ինչը նշանակում է, որ նրանք կփորձեն դա անել: Ընդ որում, չորս ծովերի եւ երկու օվկիանոսների հավասարապես հարմարավետ հասանելիություն ստանալու Երեւանի գաղափարը միայն հենց իրեն է պետք։

Անշուշտ, Forbes-ի հոդվածագրի ասելով, ոչ ոք չի ակնկալում, որ երկրների միջեւ կհաստատվի սերտ համագործակցություն, սակայն, հույս կա, որ նրանք գոնե թույլ կտան միմյանց տարանցում՝ իրենց տարածքներով։ Ադրբեջանցիներին պետք է հասանելիություն դեպի Նախիջևան և Թուրքիա, և այնտեղ հասնելը առավել դյուրին է՝ վերականգնելով խորհրդային երկաթուղին Հայաստանով, իսկ հայերին պետք է ևս մեկ ելք դեպի Ռուսաստան, և բացի Ադրբեջանով, այն հնարավոր չէ ստանալ։ Ճիշտ է, այդ հարցում, ինչպես և ամենուր, աշխատել է ուժեղի իրավունքը, և բոլոր հաղորդակցությունների ապաշրջափակման փոխարեն, ինչի մասին ի սկզբանե խոսք էր գնում, դե-ֆակտո քննարկվել է միայն մեկ ենթակառուցվածքային նախագիծ, այսպես կոչված, Զանգեզուրի միջանցքը Ադրբեջանից դեպի Նախիջևան՝ Հայաստանի տարածքով։ "Դրանում վիճելի էր, բառացիորեն, ամեն ինչ՝ սկսած անվտանգության երաշխիքներից եւ շահագործման պայմաններից եւ վերջացրած հենց անվանումով. "միջանցք" բառում լսվում է այդ ճանապարհից օգտվելու ադրբեջանցիների բացառիկ իրավունքը։ Իսկ, հաշվի առնելով տարածաշրջանի ռազմավարական նշանակությունը, դա վտանգավոր է. Բաքուն տեսական հնարավորություն է ունենում, պարզապես, զրկել Հայաստանին Իրանի հետ սահմանի հասանելիությունից, եւ այդ ժամանակ դեպի արտաքին աշխարհ երկու պատուհանի փոխարեն հայերի համար կմնա մեկը", - ընդգծվում է հոդվածում։

Առավել զարմանալի է հնչել Ադրբեջանի նախագահի օգնական Հիքմեթ Հաջիևի հայտարարությունն այն մասին, որ Հայաստանով անցնող երթուղին "կորցրել է իր գրավչությունը Բաքվի համար", և դրա փոխարեն այն կարող է իրականացվել Իրանով: «Մեր օրակարգը տրանսպորտային հաղորդակցությունների և հաղորդակցության կառուցումն էր՝ միայն երկկողմ փոխգործակցության շրջանակներում: Եթե դա այդպես է, այո, բայց, եթե՝ ոչ, դե, ուրմեն՝ լավ։ Այն մնում է սեղանին, բայց հայկական կողմից կպահանջվի ցույց տալ, որ իրենք իսկապես հետաքրքրված են դրանով», - ասել է Հաջիևը: