Կարծիք. Ադրբեջանի և Իսրայելի միջև դաշինքը վճռորոշ դեր է խաղացել ղարաբաղյան հակամարտությունում

Արմինֆո. Լեռնային Ղարաբաղի փաստացի անկախության դադարեցումից հետո հարցեր են առաջանում Ադրբեջանի հաղթանակում Իսրայելի դերի և այդ միջտարածաշրջանային դաշինքի պատճառների առնչությամբ: Այդ մասին ասվում է Իտալիայի միջազգային հարաբերությունների վերլուծության ինստիտուտի (IARI) հոդվածում:

Հեղինակը հիշեցնում է, որ սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանը հարձակում նախաձեռնեց Լեռնային Ղարաբաղի վրա՝ իր վերահսկողության տակ վերադարձնելով էթնիկ հայկական անկլավը և վերջ դնելով նրա՝ որպես դե ֆակտո անկախ պետության համառոտ պատմությանը: Ընդ որում, հոդվածում արձանագրվում է, որ ադրբեջանահայկական հակամարտության հենց սկզբից Իսրայելը արդյունավետ դաշինք է հաստատել Ադրբեջանի հետ՝ երկրին վաճառելով միլիարդավոր դոլարների սպառազինություն:

"Պատերազմի և խաղաղության լուսաբանման ինստիտուտի տվյալներով՝ 2015-2019 թվականներին Իսրայելը եղել է Ադրբեջանի կողմից զենքի միջին տարեկան գնումների 60% - ի աղբյուրը։ Մատակարարված սպառազինությունների շարքում հատուկ շեշտ է դրվում դրոնների վրա, հիմնականում՝ հետախուզական և մարտավարական: Ընդունելով այդ գործիքների ռազմավարական կարևորությունը՝ Ադրբեջանը նաև որոշել է դրանք տեղական մակարդակով արտադրել պաշտպանական արդյունաբերության նախարարության և իսրայելական Aeronautics Defense Systems ընկերության համատեղ ձեռնարկության միջոցով: Բացի այդ, իսրայելական Elta Systems ընկերությունն իր ներդրումն է ունեցել՝ Բաքվին տրամադրելով Լեռնային Ղարաբաղի թվային համալիր քարտեզ, ինչն ադրբեջանական ուժերին զգալի առավելություն է տվել գործողությունների ժամանակ", - գրում է հոդվածագիրը։

Միևնույն ժամանակ, արձանագրվում է, որ 2020 թվականի հակամարտության ժամանակ Թուրքիայի և Վրաստանի օդային տարածքով փոխադրումները թույլ են տվել կայուն զինամթերք և սարքավորումներ մատակարարել ադրբեջանական ուժերին՝ գրեթե հարյուր բեռնատար ինքնաթիռներով։

Միևնույն ժամանակ, հեղինակը հարց է տալիս, թե ինչ կստանա Իսրայելն այդ դաշինքից: "Նախ, դա հնարավորություն է ընձեռում ստանալ հակաիրանական ուղղվածությամբ ռազմական  հետախուզության ենթակառուցվածք, որը ռազմավարական առումով տեղակայված է Ադրբեջանի տարածքում ՝ Իրանի հետ սահմանին։ Իրականում երկու երկրներն էլ կիսում են Իրանին զսպելու ցանկությունը։ Իսրայելին մտահոգում է Իրանի տարածաշրջանային քաղաքականությունը, ներառյալ նրա միջուկային և հրթիռային ծրագրերը, ինչպես նաև ահաբեկչական համարվող խմբավորումներին նրա աջակցությունը: Իսրայելի անվտանգությունն առանցքային առաջնահերթություն է, իսկ Իրանի զսպումը համարվում է այդ անվտանգության ապահովման կարևորագույն տարր: Ինչ վերաբերում է Ադրբեջանին, ապա նա մտավախություն ունի, որ Իրանը կարող է օգտագործել կրոնական գործոնը՝ Բաքվի վրա ազդելու համար։ Բացի այդ, Իրանի խորհրդարանի որոշ անդամներ կասկած են հայտնել երկու երկրների միջև սահմանների հիմնավորվածության վերաբերյալ, հայտարարելով, որ Ադրբեջանի շատ քաղաքացիներ, հատկապես Նախիջևանում բնակվողները, մտադիր են վերամիավորվել իրանական հայրենիքի հետ և ազատվել Կովկասում թուրքական և իսրայելական ազդեցությունից", - գրում է հոդվածագիրը։

Նշվում է նաև, որ Իսլամական Հանրապետությունը հակասության մեջ է Ադրբեջանի հետ տարբեր պատճառներով, այդ թվում, այսպես կոչված, "Զանգեզուրի միջանցքը", որը, ինչպես պնդում է Թեհրանը, ենթադրում է սահմանների փոփոխություն՝ խոչընդոտելով Իրանի մուտքը Հայաստան: "Այսպիսով, Բաքվի և Թել Ավիվի միջև համագործակցությունը ներառում էր Ադրբեջանի հարավային սահմաններին էլեկտրոնային լրտեսության կայանների կառուցում ՝ Իրանի գործողություններին հետևելու և նրան զսպելու համար։ Բացի այդ, Բաքուն Մոսադին թույլ է տվել իր տարածքում ստեղծել առաջավոր օպերատիվ Բազա՝ Իրանի ներսում գործողություններ իրականացնելու համար, միաժամանակ, իր օդանավակայանները տրամադրելով Իսրայելին՝ այն դեպքում, եթե Թել Ավիվին անհրաժեշտ լինի հարված հասցնել իրանական միջուկային օբյեկտներին: Սակայն, Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև համագործակցությունը չի սահմանափակվում ռազմական ոլորտով, այն տարածվում է նաև տնտեսական նախագծերի վրա։ Իսրայելական ընկերությունները մասնակցում են Լեռնային Ղարաբաղի "ազատագրված տարածքների" վերականգնման նախագծերին", - ասվում է հոդվածում։

Հեղինակը նաև գրում է, որ մեկ այլ պատճառ էլ Իսրայելի խիստ կախվածությունն է Բաքվի նավթից. ՏՀԿ տվյալներով՝ 2021 թվականին նրա հում նավթի 65 տոկոսը ստացվել է Ադրբեջանից: "Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև հարաբերությունների բարդ դինամիկայի վերլուծությունը Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության համատեքստում բացահայտում է ռազմավարական, ռազմական և տնտեսական շահերի բարդ ցանց, որոնք ձևավորել են այդ տարածաշրջանային խաղացողների միջև հարաբերությունները: Երկու երկրների միջև դաշինքը, թեև հաճախ անտեսվում է հակամարտության շուրջ ավելի լայն բանավեճերում, երկու կողմերի համար էլ վճռորոշ է եղել ՝ ապահովելով փոխադարձ օգուտներ՝ ինչպես անվտանգության, այնպես էլ տնտեսական ճակատում: Իսրայելի դերը՝ որպես սպառազինությունների խոշոր մատակարար, շեշտը դնելով անօդաչու թռչող սարքերի վրա, Ադրբեջանին զգալի առավելություն տվեց ռազմական գործողություններում և ընդամենը 24 ժամում հաջող հարձակում իրականացնելու Բաքվի կարողությանը ՝ ստիպելով Լեռնային Ղարաբաղին հանձնվել։ Այսպիսով, Իսրայելի և Ադրբեջանի միջև համագործակցությունը որոշիչ տարր է դառնում Կովկասի տարածաշրջանում ուժերի հավասարակշռության և աշխարհաքաղաքական դինամիկայի ձևավորման գործում: Նման համագործակցությունն ընդգծում է տարածաշրջանների գլոբալ միահյուսումը և դրանց սահմաններից դուրս տարածաշրջանային շահերի ընդլայնումը։ Իսրայելը, որն ուշադիր հետեւում է Ադրբեջանին, ձգտում է զսպել իրանական ազդեցության ընդլայնումը՝ շեշտը դնելով մերձավորարեւելյան երկու խաղացողների միջեւ անդրտարա