Երկուշաբթի, 16 Նոյեմբերի 2020 13:33

Արմինֆո.ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում Արցախի անվտանգության ոլորտի փորձագետ, Արցախի ԱԳ նախարարի նախկին խորհրդական Հրաչյա Արզումանյանը մեկնաբանում է 44-օրյա պատերազմի աշխարհաքաղաքական ասպեկտները և ֆոնը, կիսվում  Հայաստանի և Արցախի շուրջ հնարավոր ներքաղաքական և արտաքին քաղաքական ազդակների ապագա տեսլականով։

 

Այս բոլոր 44 օրերի ընթացքում Դուք գտնվել եք Արցախում ՝ իրադարձությունների կիզակետում։ Կիսվեք տեղի ունեցածի Ձեր գնահատականով։ Ինչպե՞ս հնարավոր դարձավ Հայկական բանակի պարտությունը, ի՞նչն է դրան նպաստել։

 

Իմ կարծիքով, մեզ ՝ որպես ժողովուրդ, ավելի ճիշտ կլինի ճանաչել Թուրքիայի, Ռուսաստանի և Ադրբեջանի կողմից կազմակերպված պատերազմում պարտության փաստը։ Պետք է հասկանալ, որ այս պատերազմը դարձել է ուժի երկու կենտրոնների կոնկրետ, համատեղ նախաձեռնությունը։ Ի սկզբանե ծրագրված նման իրավիճակում պատերազմում հաղթել Հայաստանը չէր կարող ։ Նման ուժի դեմ, ընդ որում ՝ ոչ միայն ռազմական, մենք դատապարտված էինք պարտության։ Եվ մենք պետք է դա գիտակցենք ։ Մենք նաև պետք է հասկանանք, որ խոսքը ռազմական պարտության մասին է։ Դա ցեղասպանություն չէ, հայ ժողովրդի ոչնչացման մասին խոսք այս անգամ չի գնացել ։ Մենք կռվում էինք, մեր զինվորները պայքարում էին պատերազմի ելքի համար ։ Պատերազմը ցույց տվեց հարյուրամյա իրավիճակից սկզբունքորեն տարբեր իրավիճակ, ցույց տվեց փայլուն բանակ, փայլուն հայ ժողովուրդ, որը համախմբվեց՝ այդ պատերազմում հաղթելու նպատակով ։ Եվ մեր մեղքը չէ, որ ուժերն այդքան անհավասար էին ։ Այդ պատճառով ես չեմ կարծում, որ այդ 44 օրերին մեր ժողովրդի համար ճակատագրական բան է տեղի ունեցել ։ Հաջորդ պատերազմին մենք կպատրաստվենք, և բոլորովին այլ կերպ կներկայանանք։

 

Պատերազմը ավարտվել է ընդամենը մի քանի օր առաջ, բայց արդեն այսօր մենք լսում ենք արցախցիներին ուղղված վերադարձի կոչեր ։ Ճի՞շտ է արդյոք մեր հայրենակիցների օրինաչափ վերադարձը իրենց տներ՝ աշխարհաքաղաքական տեսանկյունից։

 

Պետք է գիտակցել, որ Արցախն այսօր բաժանված է Թուրքիայի և Ռուսաստանի միջև ։   Հետևաբար, արցախցիների մասնակցությունն այս բաժանմանը և դրանով իսկ դրա լեգիտիմացումը սխալ եմ համարում։ Այս առումով անհրաժեշտ եմ համարում հնարավորինս հեռու մնալ ռուս-թուրքական խաղերում ստացած արդյունքից՝ Ռուսաստանի և Թուրքիայի կողմից հայ ժողովրդի դեմ փաստացի սանձազերծված պատերազմից։ Այդ պատերազմի արդյունքների ձևակերպումը Ռուսաստանի և Թուրքիայի գործն է ։  Հայ ժողովրդին ու արցախահայությանն այդ խաղերի մասնակից ու պատանդ դարձնելը սխալ եմ համարում ։  Հայաստանըն ընդհանրապես չպետք է իր ստորագրությունը դներ կապիտուլյացիայի ակտի տակ եւ ռիսկի ենթարկեր մեր հայրենակիցներին։   Հայը կարող է իրեն պաշտպանված զգալ, իրեն անվտանգ զգալ միայն հայկական պետությունում ՝ հայ զինվորի պաշտպանության ներքո։  Եթե դա չկա, միջազգային ոչ մի ուժ նրա կարգավիճակը և անվտանգությունը չի ապահովի։ Ռուս խաղաղապահների կողմից պաշտպանվող արցախահայությունը կդառնա պատանդ և գործոն, որի օգնությամբ Մոսկվան կազդի Երևանի վրա ։  Այս առումով, իմ կարծիքով, ավելի ճիշտ կլիներ ընդունել պարտությունը, արցախցիներին տարհանել Հայաստանի տարածք և սկսել կառուցել բոլորովին այլ Հայաստան, որը հետագայում ի վիճակի կլիներ վերադարձնել Արցախը և նույնիսկ ավելին ։ Մենք պետք է դա ընդունենք և սկսենք նորից պետություն կառուցել՝ այլ տնտեսությամբ,այլ բանակով եւ այլ դաշնակիցներով։

 

Դուք հայոց բանակին, հայ ժողովրդին փայլուն գնահատական տվեցիք։ Գնահատեք հայկական ղեկավարությունը։

 

Հայկական ղեկավարությունը ցույց տվեց իր լիակատար անհամապատասխանությունը զբաղեցրած պաշտոններին։ Եվ ես, այնուամենայնիվ, հակված եմ կատարվածը որակել ՝ որպես դավաճանություն։ Հայկական քաղաքական ղեկավարությունը դավաճանել է սեփական ժողովրդին, նրա շահերին, դավաճանել բանակին ու հասարակությանը ։ Մենք պետք է դա արձանագրենք ։ Եվ այդ արձանագրումը պահանջում է նման ղեկավարության հրաժարականը ։ Այս պայմաններում Նիկոլ Փաշինյանի հրաժարականը մեզ վերականգնման և դեմքը պահպանելու շանս է տալիս։ 

 

Բացի դեմքը պահպանելուց, ի՞նչ կարող է Հայաստանին տալ ստորագրությունից հրաժարվելը։

Չէ՞ որ ռուս զինվորականներն արդեն Արցախում են։

 

Խնդիրը դա չէ ։ Խնդիրը շատ ավելի խորն է ՝ Ռուսաստանի ռազմական հզորությունից Հայաստանի բացարձակ կախվածության պայմաններում նման քայլեր անելու մեր կարողության մեջ է։  Ես իմ աչքերով տեսել եմ, ինչպես է այն աշխատում Արցախում, որտեղ Ռուսաստանը միանգամայն գիտակցաբար չի գործարկել  հակաօդային պաշտպանության համակարգը՝ նպատակ ունենալով հասնել այն արդյունքին, որը մենք տեսնում ենք այսօր: ՀՕՊ համակարգերը միացել են ամենավերջում։ Եվ <փակելով երկինքը>՝ Ռուսաստանը ցուցադրեց թշնամու անօդաչու թռչող սարքերի եւ ավիացիայի ռազմական չեզոքացման սեփական ունակությունը: Այս առնչությամբ միանգամայն օրինաչափ հարց է առաջանում ՝ ի՞նչ կլինի ապագայում հենց Հայաստանի հետ։ Չէ՞ որ մենք Ռուսաստանի հետ միավորված ՀՕՊ համակարգ ունենք ։ Ինչ-որ մեկը կարո՞ղ է երաշխավորել հայ ժողովրդին, որ նույն մոտեցումը ապագայում չի կիրառվի Հայաստանի նկատմամբ։ Մեզ դաշնակիցը չօգնեց մեզ Արցախի առանցքային խնդրի հարցում։ Եվ որտե՞ղ է երաշխիքը, որ նման իրավիճակ չի կրկնվի Հայաստանում։

 

Դուք այսօր տեսնո՞ւմ եք Փաշինյանին փոխարինելու թեկնածու։

 

Ոչ։ Ես Հայաստանի ներքաղաքական իրավիճակով չեմ զբաղվել։ Բայց ես կարծում եմ, որ այս իրավիճակում Փաշինյանի փոխարինումը նոր դեմքերով ամեն դեպքում ճիշտ կլինի ։ Այդ նոր դեմքերը պատասխանատվություն կստանձնեն երկրի կամ Արցախի վերաբերյալ ռուս-թուրքական պայմանավորվածությունների իրականացման համար։ Ընդ որում, ես, իհարկե, այդ նոր դեմքերը չեմ տեսնում իշխանության ձգտող 17 քաղաքական ուժերի մեջ ։ Սերժ Սարգսյանին, Ռոբերտ Քոչարյանին և Լևոն Տեր-Պետրոսյանին ներկայացնող այս բոլոր մարդիկ նույնպես պատասխանատու են, այդ թվում ՝ անցյալի և, համապատասխանաբար, դավաճանության համար ։

 

Դատելով Արցախում տեղակայված ռուսական սպառազինության և տեխնիկայի անվանացանկից ՝ տպավորություն է ստեղծվում, որ նրանք, այսպես ասենք, կատարելու են ոչ միայն խաղաղապահ առաքելություն ։ Եվ թուրք ահաբեկիչների կողմից իրանցի երեք սահմանապահների զոհվելուց հետո կարելի է արձանագրել, որ 44-օրյա պատերազմից հետո տարածաշրջանը դառնում է հիբրիդային պատերազմների հերթական թատերաբեմ։

 

Հաշվի առնելով, որ այս իրավիճակը նախագծել են Մոսկվան եւ Անկարան՝ ես կցանկանայի, որ արդեն հասունացող խնդիրների լուծումը, որոնց մասին դուք խոսում եք, փնտրեն Մոսկվան եւ Անկարան ՝ առանց հայ ժողովրդի, առանց հայ զինվորի եւ ոչ հայերի կյանքի ու մահվան հաշվին։ Ռուսաստանն ինքն է գնացել խնդրի լուծման այս ճանապարհով, համապատասխանաբար, արդարացի կլինի նաեւ նրա ՝ ստեղծված իրավիճակից ինքնուրույն ելք գտնելը։  Պուտինն ու Էրդողանը պետք է լուծեն խնդիրը՝ նույնիսկ առանց Ալիևի։ Դա հայկական և նույնիսկ ադրբեջանական խնդիր չէ ։ Մեր խնդիրը Արցախի կորուստն է ։ Եվ որոշ ժամանակով մենք պետք է հաշտվենք դրա հետ ։ Կարծում եմ, որ մեզ համար ոչ մի սարսափելի, առավել ևս ՝ ճակատագրական ոչինչ չկա պարտված պատերազմում ։ Իրավիճակը փոխելու հնարավորություն մենք միշտ կունենանք։ Եթե, իհարկե, մենք կարողանանք բոլորովին այլ Հայաստան կառուցել։

 

Այո. Բայց այստեղ եւս մեկ պահ կա ։ Իսկ արդյո՞ք ռուս-թուրքական նոր դիմակայությունն Ադրբեջանի և Արցախի տարածքում Աբխազիայի և Հարավային Օսիայի օրինակով Արցախի ճանաչման հնարավորություն չի ստեղծում։

 

Այս սցենարի իրականացումը Հայաստանի և Արցախի համար համարում եմ անցանկալի ։ Ճանաչումից հետո և Աբխազիան, և Հարավային Օսիան լիակատար կախվածության մեջ են հայտնվել Ռուսաստանից ։ Մենք պետք է խուսափենք մի իրավիճակից, որտեղ հայկական պետականությունը կախված կլինի ուժի մեկ կենտրոնից ։ Այս առումով Արցախի ճանաչումը միայն Ռուսաստանի կողմից ոչ մի կերպ չի համապատասխանում հայ ժողովրդի շահերին ։ Արցախի ճանաչումը կարող է լինել միայն միջազգային և համաձայնեցված ուժի այլ կենտրոնների հետ ։ Եվ այս ճանապարհն Արցախի փրկության և պահպանման ևս մեկ հնարավորություն է։ Բայց այսօր Հարավային Կովկասում ռուսական և թուրքական տոտալ ներկայության պայմաններում նման ձևով խնդրի լուծման հնարավորություններ ես չեմ տեսնում։ Բանն այն է, որ պարոնայք Պուտինն ու Էրդողանը հակված են միանգամայն կամայականորեն մեկնաբանել և չհարգել միջազգային իրավունքը ։ Այս առումով այսօր հայ ժողովուրդին պետք է մտահոգի բացառապես Հայաստանի այն հատվածի ռազմական անվտանգության ապահովումը, որին մենք տիրապետում ենք ։ Որովհետև մեր աչքի առաջ տեղի ունեցած՝ Արցախի Հանրապետության ոչնչացումը միանգամայն կարող է մոդել հանդիսանալ Հայաստանի Հանրապետության ոչնչացման համար ։ Այդ խնդիրն այսօր լուծված չէ ։ Որպես մեր անվտանգության երաշխավոր ՝ մենք հույսը Ռուսաստանի վրա էինք դրել։ Դա չաշխատեց, հետևաբար՝ պետք է փնտրենք այլ ուղիներ: