Նախկին ուժայինների շրջանում վերջին շրջանում տեղի ունեցող մահվան դեպքերը իսկապես բազում վարկածների առիթ են տալիս

Արմինֆո. Քաղաքական վերլուծաբան, ՀՀ ոստիկանության պետին կից հասարակական խորհրդի անդամ Սարո Սարոյանը ԱրմԻնֆո-ին տված հարցազրույցում մեկնաբանում է նախկին ուժայինների մահվան վերջին դեպքերը, հատուկ ծառայությունների աշխատանքի որոշ նրբություններ, կիսվում է Հայաստանի ազգային անվտանգության նոր սպառնալիքների և մարտահրավերների հաղթահարման սեփական տեսլականով, ներկայացնում երկրի տարբեր օրենքներում օրերս ընդունված փոփոխությունների արդյունավետության և նպատակահարմարության վերաբերյալ իր տեսակետը:

Հայաստանի անկախացումից ի վեր հանրապետությունում տեղի են ունեցել բարձրաստիճան անձանց մի շարք սպանություններ, Ընդ որում ՝ գրեթե բոլոր քրեական գործերը մինչ օրս չբացահայտված են մնացել։  Իշխանափոխությունից հետո երկրում նմանատիպ հանգամանքներում տեղի է ունեցել ուժայինների արդեն երկու մահ ՝ Հայկ Հարությունյանի և Գեորգի Կուտոյանի։  Իսկ Ռուսաստանում պայթյունի հետևանքով մահացել է Երևանի նախկին ոստիկանապետ Աշոտ Կարապետյանը: Չնայած ինքնասպանության մասին պաշտոնական վարկածին՝ հասարակությունը հակված է բոլոր այդ մահերի մեջ տեսնել միասնական շղթա։  Ո՞րն է իրավիճակի Ձեր տեսլականը:

Իրավիճակն իսկապես շատ բարդ է եւ կապված է այն հանգամանքի հետ, որ երկրում 2018թ․ հետո սկսված քաղաքական տրանսֆորմացիաները ոչ միայն չեն ավարտվել, այլ ավելին՝ խճճվել են։ Նախկին ուժայինների շրջանում վերջին շրջանում տեղի ունեցող մահվան դեպքերը իսկապես բազում վարկածների առիթ են տալիս։ Դրա հետ մեկտեղ, հանրության մեծամասնությանը չեն համոզում գործող վարչակազմի այն պնդումները, թե այդ մահվան դեպքերի մի շղթայի մաս լինելու փաստական հիմքեր առայժմ չկան։ Ակնհայտ է, որ գաղտնի տեղեկատվության կրող այդ անձանց մահվան փաստերի հիմքում, անգամ եթե ընդունենք ինքնասպանության մասին պաշտոնական վարկածը, քաղաքական այլեւայլ պատճառներ են ընկած։ Ակնհայտ է նաեւ, որ գոյություն ունեն տվյալ անձանց տիրապետած տեղեկատվությունը չտարածելու, անգամ ոչնչացնելու հարցում շահագրգիռ շատ լուրջ արտաքին ու ներքին քաղաքական շրջանակներ։ Դրա հետ մեկտեղ վաղուց հայտնի է, որ Հայաստանի հատուկ ծառայությունները չունեն այն պրոֆեսիոնալիզմը, որ կարողանան կանխել երկրի անվտանգությանը վերաբերող լուրջ մարտահրավերները։ Մեր երկիրը տեսել է Հոկտեմբերի 27, Մարտի 1 ու սահմանադրական կարգի տապալում, Ապրիլյան պատերազմ, բռնապետության դեմ ապստամբություն, Թավշյա հեղափոխություն եւ այլն։ Այդ իրադարձությունների ծավալման համար պարարտ հող է եղել՝ իշխանության ուզուրպացիա, հազարավոր հանցագործություններ, հանցավոր անգործություններ, թերացումներ, համակարգային կոռուպցիա, արտաքին ուժերի քայքայիչ գործունեություն եւ այլն։ Այդ ամենը, ըստ երեւույթին, առաջին հերթին անվտանգության ծառայությունների թերի գործունեության, իսկ ավելի ճիշտ կլինի ասել՝ բացակայության արդյունքն են։ Միայն այն, որ ԱԱԾ տնօրենին գաղտնասելու կամ ԱԱԾ-ում գաղտնի փաստաթղթերի կորստի դեպքերը մնացին չբացահայտված, խոսում է այն մասին, որ մենք որպես ինստիտուտ չունենք հատուկ ծառայություններ։ ԱԱԾ նախկին տնօրենի ինքնասպանությունը, ինքնին որպես անտրամաբանական ու աննորմալ երեւույթ, եկավ եւս մեկ անգամ ապացուցելու ներկայացրածս ճշմարտությունը։ Նման իրավիճակում սպասելի է, որ կարող են լինել ինքնասպանությունների իմիտացիաներ կամ սպառնալիքներով ու ճնշումներով ուղեկցվող ինքնասպանություններ, որոնք ըստ էության քաղաքական սպանություններ են։ Ներկայացված պատկերն արդեն իսկ ցույց է տալիս, որ ինքնասպանությունների միջեւ կապը ոչ միայն չպետք է բացառվի, այլ որպես հիմնական վարկած պետք է ընկած լինի իրավապահ մարմինների կողմից տվյալ գործերի քննության հիմքում։

Հատուկ ծառայությունների աշխատանքի նրբությունները չեն քննարկվել օրերս ընդունված օրինագծի համատեքստում ՝ ոստիկանությանը բաց ռեժիմով քաղաքացիների գաղտնալսմամբ զբաղվելու հնարավորություն ընձեռելու մասին: ԱԱԾ Սահմանադրության, հասարակական կարգի պահպանության, ահաբեկչության դեմ ուղղված պայքարի գլխավոր վարչության նախկին պետ, գեներալ-մայոր Տիգրան Բարսեղյանի հետ հարցազրույցում տարածված տեղեկատվությունը հասարակությանը բացահայտեց ԱԱԾ աշխատանքի բազմաթիվ մեթոդներ: Թվում է, թե մեր երկրում վերջին ժամանակներս չափազանց բացահայտ են սկսել խոսել հատուկ ծառայությունների աշխատանքի մասին։ Արդյո՞ք դա բխում է մեր հասարակության և պետության շահերից։

Երբ երկրում ազգային անվտանգության մարմինները գոյություն ունեն ֆորմալ առումով, բայց բովանդակային առումով բացակայում են, երբ պարբերաբար պետության ազգային անվտանգությանը նետվում են նորանոր մարտահրավերներ, երբ արտաքին ու ներքին տարբեր ուժեր շահագրգռված են երկրի անկայունացմամբ, քաղաքական համակարգի փոփոխությամբ, ինչպես նաեւ քաղաքական ղեկավարության կախվածության մեծացմամբ, հատուկ ծառայությունների վրա հանրային ուշադրության կետրոնացումը բնական ու անխուսափելի երեւույթ է։ Դա հետեւանք է մարդկանց շրջանում եղած անվտանգության պակասորդի, բայց ոչ երբեք սովորական հետաքրքրասիրության կամ այդ մարմնի շուրջ հանրության վրա արհեստական ներազդման։ Հենց այդ է պատճառը, որ ոստիկանությանը վերապահվում է գաղտնալսելու իրավունք։ Բնական է, որ եթե չլիներ անվտանգության պակասորդը, ապա երբեք պետական այլ մարմնի չէր վերապահվի գաղտնալսելու իրավունքը, ԱԱԾ-ն կբավարարեր ամբողջ պահանջարկը։ Դրա հետ մեկտեղ, պետք է նշել, որ ներկայումս հանրության ուշադրությունը բեւեռված է ոչ թե հատուկ ծառայության օրինական գաղտնի մեթոդների ու միջոցների խնդրի վրա, ինչն աննորմալ ու անթույլատրելի կլիներ, այլ հատուկ ծառայության անպտուղ, իսկ շատ դեպքերում վտանգավոր գործունեության վրա։ Այո՛, հանրությունը պետք է պահանջատեր լինի պետությունից իր անվտանգության պաշտպանության գործում։ Ու եթե երկրում իրար ետեւից նախկին ոստիկանապետ ու ԱԱԾ տնօրեն են ինքնասպան լինում, հանրությունը պարտավոր է շատ սուր արձագանքել այդ իրավիճակին։

Հայաստանում վերջին շրջանում նկատվում է մահմեդականություն դավանող Հնդկաստանի, Իրանի, արաբական երկրների քաղաքացիների ներհոսք ։ Ձեր կարծիքով, <իսլամական վերածննդի> ներկայացուցիչների նման ներհոսքը Հայաստան արդյո՞ք մեր անվտանգության լրացուցիչ խնդիրներ չի ստեղծում:

Դուք նշեցիք այնպիսի նոր մարտահրավերների մասին, որոնց գոյության մասին ես քիչ առաջ խոսում էի։ Այսօր միգրացիան ողջ աշխարհում ձեռնոց է նետել հանրային ու պետական կարգերի կայունությանը։ Առանձին վերպետական կազմակերպություններ ու անգամ պետություններ, ինչպես մեր հարեւան Թուրքիան, նման միգրացիան իրենց շահերին են ծառայեցնում։ Եւրոպան այսօր տառապում է միգրացիայի ձեռքին։ Բնական է, որ 2-3 միլիոնանոց հանրությունները, ինչպիսին մերն է, շատ անզոր են միգրացիայի բերած վտանգների դեմ։ Դուք նշեցիք մի կոմպոնենտ՝ դավանանքի գործոնը, սակայն նման գործոնները բազում են։ Մի միգրանտը կարող է այնպիսի վիրուսի տարածման աղբյուր դառնալ, որ անգամ հազարավոր միգրանտների հասցրած վնասներից մեծ լինի։ Այդ ամենի դեմ պետությունը պետք է պատրաստ լինի։ Իսկ երբ չկա հատուկ ծառայություն, ապա անտեղի է խոսել մեզանում նման մարտահրավերների դեմ դիմադրողականության մասին։ Մեզ մնում է ապավինել այն գերտերություններին, որոնք մեր սահմաններն են վերահսկում, բիոլոգիական գաղտնի լաբորատորիաներ աշխատեցնում եւ այլն։ Աշխարհը վաղուց ապրում է հատուկ ծառայությունների գերիշխանության պայմաններում։ Եւ պետությունների անկախության ու ինքնիշխանության  չափումներն էլ կատարվում են ըստ այն հանգամանքի, թե որքանով է կայացած տվյալ պետության մեջ նրա հատուկ ծառայությունը, կամ ինչ աստիճանի կախման մեջ է գտնվում այլ հատուկ ծառայություններից։

Հունվարի 22 – ին խորհրդարանը հավանություն է տվել օրինագծին, որը քրեական պատասխանատվություն է սահմանում ՝ մինչեւ 10 տարվա ազատազրկում, քրեական աստիճանակարգության բարձրագույն կարգավիճակ տալու կամ ստանալու, կամ պահպանելու համար: Ինչպե՞ս եք պատկերացնում գողական բարքերի դեմ պայքարի հեռանկարները՝ բավական է մեկ օրենք, թե՞ այստեղ ավելի խորքային գործընթացներ են անհրաժեշտ։

Գողական բարքերը հետեւանք են այն մշակույթի, որն առկա է մեզանում։ Այդ մշակույթը մենք ժառանգել ենք ԽՍՀՄ-ից։ Սփյուռքահայերի շրջանում միգուցե կան քրեական մշակույթի այլ տարրեր, բայց ոչ երբեք գողական բարքեր։ Իհարկե ֆորմալ օրենքի շրջանակում որոշակի պատժիչ ու պաշտպանիչ մեխանիզմների ներդրումը կարեւոր քայլ է, բայց այն գլխավորը չէ։ Ընդհանրապես մշակույթը օրենքներով չես փոխի։ Խորքային փոփոխությունները մեզանում այլ արժեհամակարգի անցնելու հետ են կապված։ Իսկ դա հնարավոր է կրթության, դաստիարակության, փորձի փոխանակման, այլ կենսաձեւի ներդրման, համամարդկային ու ազգային արժեքների քարոզման միջոցով։ Այսօր հեռուստաէկրաններին քանի դեռ կան գողական բարքեր ցուցանող, հանցավոր կյանքը լուսաբանող, մարդկային արատները կուլտիվացնող սերիալներ, քանի դեռ կան անհավասարությունը կյանքի կրեդո դարձնող մարդկային դրսեւորումներ, գողական բարքերից ձերբազատվել չի լինի։ Սակայն որպեսզի խոսքս շատ վատատեսական չհնչի, ասեմ, որ մենք հետխորհրդային տարածքում շատ այլ հանրությունների համեմատ ավելի լավ վիճակում ենք գտնվում։ Մեզանում փոխօգնությունը, հյուրասիրությունը, կարեկցանքը, ապրումակցումը քանի որ շատ ավելի խորն են նստած, այդ իսկ պատճառով գողական բարքերը միայն մասնակիորեն են խաթարում հանրային կյանքը։ Այսօր շատ պատանիներ ապրում են ռոբոտաշինության մեջ հաջողություն հասնելու երազանքով, քան թե գողական աշխարհում դիրք ունենալու մարմաջով։ Հստակ պետական քաղաքականության դեպքում այդ արատավոր բարքերը կարելի է արմատախիլ անել։

Երկրորդ և վերջնական ընթերցմամբ ընդունված <Հանրային ծառայության մասին> օրենքում փոփոխությունների նախագծի համաձայն՝ Հայաստանում պետական ղեկավարների խորհրդականների տարիքային ցենզը 30-ից իջեցվել է մինչեւ 25 տարի: Ինչպե՞ս կարող է ազդել մեր ղեկավարության նման երիտասարդացումը պետական կառույցների աշխատանքի վրա՝ ներառյալ երկրի բարձրագույն ղեկավարությունը:

Ընդհանրապես օրենսդրական կարգավորումները որոշակի մտածողության արդյունք են։ Թավշյա հեղափոխությունն իրականություն դարձավ առաջին հերթին երիտասարդության շնորհիվ։ Դա հնարավորություն տվեց, որ երիտասարդության նկատմամբ մեզանում չափազանց մեծ վստահություն ու համակրանք ձեւավորվի։ Բայց այդ ձնագնդին պտտվելիս իր վրա վերցրեց նաեւ ցեխ ու աղբ։ Այսօր արդեն հասել ենք մի վիճակի, որ երբեմն անտրամաբանական, չհիմնավորված, շատ դեպքերում վտանգավոր որոշումներ են կայացվում՝ առանձին երիտասարդների վստահելով ոլորտներ, որում իրենք չեն կարող իրենց դրսեւորել։ Երբ արհամարհվում է սոցիալական փորձը դա միշտ բացասական հետեւանքներ է ունենում։ Էական տարբերություն կա, երբ անձը նույն պաշտոնին նշանակվում է 25 տարեկանում, թե՞ 45։ Այսօր շատ պաշտոնյաներ կամ պատգամավորներ անշուշտ արդյունավետ ու անխնդրահարույց որոշումներ կկայացնեին, եթե լինեին առավել մեծ կենսափորձով։ Սակայն, ակնհայտ է, որ երիտասարդների՝ տարբեր պաշտոններում ընդգրկման գործընթացը պետության ղեկավարության մոտ ուղղակի քաղաքական համոզմունքերի ու մտածողության արդյունք է։ Առավել անվտանգ է դիտվում ոլորտային ղեկավարումն իրականացնել ինտելեկտուալ, բայց անփորձ ու կախման մեջ գտնվող երիտասարդների միջոցով, քան թէ՝ մասնագետ կամային փորձառուների։ Սա անշուշտ իր բացասական հետեւանքներն է ունենում։ Ժամանակի ընթացքում նշածս ձնագնդին կարող է իր վրա վերցնել ճանապարհին հանդիպած ողջ աղբը՝ սեւացնելով անգամ մաքուր ձյունը։ Հուսով եմ, որ նման քաղաքականության վերջը կտրվի։