Երկուշաբթի, 12 Օգոստոսի 2019 14:09

Արմինֆո.Հավաքվելով Կասպից ծովի ափին գտնվող <Ավազա> տուրիստական գոտում բացված Կասպից ծովի առաջին տնտեսական համաժողովին ՝ մերձկասպյան պետությունների ներկայացուցիչները նախաձեռնել են բազմակողմանի տնտեսական համագործակցության զարգացման մի շարք խոշոր լայնամասշտաբ ծրագրեր:

Համաժողովը հավաքել է ավելի քան 1500 ներկայացուցիչ աշխարհի ավելի քան 40 երկրից, որոնք իրենց տնտեսական շահերով այսպես թե այնպես կապված են  մեծ կասպյան տարածաշրջանի ՝ Ռուսաստանի, Իրանի, Ղազախստանի, Թուրքմենստանի և Ադրբեջանի հետ։ Դեռ անցյալ տարի վերջնականապես պայմանավորվելով Կասպից ծովի կարգավիճակի գլոբալ խնդրի շուրջ՝ (Կոնվենցիան դեռեւս վավերացված չէ Ռուսաստանի և Իրանի կողմից - խմբ.), այսօր նրանք ձեռնամուխ են եղել իրենց աշխարհաքաղաքական, աշխարհառազմավարական, էներգետիկ եւ տրանսպորտային դիրքերի բոլոր առավելությունների յուրացմանը:

 

Այսօր տեղի ունեցած համաժողովի առաջին լիագումար նիստում հրավիրված երկրների պաշտոնական պատվիրակությունների, գործարար և գիտական շրջանակների ներկայացուցիչների առջև ելույթ է ունեցել Թուրքմենստանի նախագահ Գուրբանգուլի Բերդիմուհամեդովը:<Մենք դիտարկում ենք Կասպյան տարածաշրջանը՝ աշխարհագրական և սոցիալ-տնտեսական առումով, որպես ՄԱԿ-ի մինչև 2030 թվականը ռազմավարության ուղղություններից մեկը ։  Տնտեսության կայունությունը, էներգետիկ անվտանգությունը, էկոլոգիական հավասարակշռությունը կասպյան ընդհանուր տան հենասյուներն են>, - ընդգծել Է Թուրքմենստանի ղեկավարը: Այս առումով երկրի ղեկավարն առաջարկել է ՄԱԿ-ում նախաձեռնել բազմակողմանի երկխոսություն ՝ ուղղված Կասպյան տարածաշրջանի համալիր զարգացմանը, այդ թվում ՝ հիմնվելով կարծիքների և գնահատականների վրա, որոնք կհնչեն ընթացիկ համաժողովի աշխատանքի ընթացքում:  Թուրքմենստանի նախագահը նշել է, որ Կասպից ծովի առաջին տնտեսական համաժողովը պետք է դիտարկել մի ձեւաչափով, որը կդառնա Կասպից ծովում ռազմավարական երկխոսության եւ գործընկերային փոխգործակցության հաստատման գործուն մեխանիզմ: Այստեղ դարերով ձևավորվել են ժողովուրդների միջև առանձնահատուկ հարաբերություններ, կառուցվել Արևելքի և Արևմուտքի միջև քաղաքակրթական շփումների կամուրջներ։ <Իհարկե, պատմության մեջ եղել են տարբեր, երբեմն բարդ ժամանակներ, որոնցից անհրաժեշտ է ճիշտ դասեր քաղել ։   Բայց այսօր կասպյան տարածաշրջանը մեր առջև բացում է իր նոր հորիզոնները>, - նշել է երկրի ղեկավարը ։  Նրա խոսքով ՝ Կասպից ծովը պետք է լինի համագործակցության, զարգացման եւ բարգավաճման տարածք՝ հակամարտություններից եւ առճակատումից զերծ, պետությունների, միջազգային կազմակերպությունների, բիզնեսի, գիտական եւ տեխնոլոգիական ներուժի միավորման վայր: <Հենց այդպես ենք մենք որոշում ռազմավարական հեռանկարը՝ այն անվանելով <ապագայի մոդել> Կասպից ծովի համար ։  Այսօր այս մոդելը ստանում հստակ ձեւեր: Պետք է ամեն ինչ անել, որպեսզի այն կենսունակ դառնա, օգուտ բերի մարդկանց, ծառայի ի շահ ներկա ու գալիք սերունդների, իր ներդրումն ունենա համընդհանուր խաղաղության ու առաջընթացի հասնելու գործում>, - ասել Է Թուրքմենստանի ղեկավարը ։

 

Նա նշել է Կասպյան տարածաշրջանի չորս կարեւորագույն գործոն՝ որպես աշխարհառազմավարական տարածաշրջան: Սա աշխարհի խոշորագույն ածխաջրածնային աղբյուրներից մեկն է, կարեւորագույն տրանսպորտային հանգույցը, որն անմիջականորեն մտնում է Մեծ Մետաքսի ճանապարհի ուղեծրի մեջ, խոշոր միջազգային առեւտրային հանգույց եւ հիանալի բնապահպանական ռեկրեացիոն համալիր: Ելնելով Կասպից տարածաշրջանին բնորոշ այդ հիմնական գործոններից ՝ Կասպից ծովի երկրներին և նրանց անմիջական հարևաններին անհրաժեշտ է զարգացնել համագործակցության և գործընկերության նոր ձևաչափ էներգետիկ, արդյունաբերական, տրանսպորտային, առևտրային, գիտատեխնիկական-նորարարական, բնապահպանական ոլորտներում ՝ մեծ տարածաշրջանի խաղաղության, անվտանգության, կայունության և կայուն զարգացման հասնելու նպատակով։ Այսպիսին են, կարծում Է Թուրքմենստանի առաջնորդը, <կասպյան օրակարգի> հիմնական հարցերը:

 

Այս համատեքստում Գուրբանգուլի Բերդիմուհամեդովն առաջարկել է Կասպից ծովում խոշոր լոգիստիկ կենտրոնի ստեղծման գաղափարը ՝ Թուրքմենբաշի քաղաքի (տարեկան ավելի քան 25 մլն տոննա բեռ) և Թուրքմենստանի ազգային առևտրային նավատորմի նավահանգստային հնարավորությունների հիման վրա ։  Թուրքմենստանի առաջնորդի ևս մեկ նախաձեռնություն վերաբերում է Կասպից տարածաշրջանի նորարարական զարգացման մոդելների մշակման համար միջազգային ինովացիոն - տեխնոլոգիական կենտրոնի (Կասպից ծովի ինովացիոն կենտրոն) ստեղծմանը, լայնածավալ ծրագրերի իրականացման համար, այդ թվում ՝ Կասպից ծովի էկոլոգիական պաշտպանության նախագծերի, գիտական և տեխնոլոգիական հետազոտական բազայի ուժեղացմանը: Ինչպես նշել է Թուրքմենստանի առաջնորդը, <էկոլոգիան չի կարող առեւտրային եւ տնտեսական օգուտների պատանդ լինել>:

 

Համաժողովին ելույթ է ունեցել նաեւ Իրանի առաջին փոխնախագահ Էսհաք Ջահանգիրին, որի խոսքով ՝ Իրանը պատրաստ է իր տնտեսական եւ ենթակառուցվածքային ողջ ներուժը տրամադրել Կասպյան և Կենտրոնական Ասիայի տարածաշրջաններում համագործակցության զարգացման համար:  Նա հատկապես նշել է այն առավելությունները, որոնք դրա համար տրամադրում է իր երկրի և ԵԱՏՄ-ի միջև ստորագրված մաքսային համաձայնագիրը ։  Իրանը ունի անհրաժեշտ տրանսպորտային եւ լոգիստիկ ենթակառուցվածք, որպեսզի ապահովի կայուն տրանսպորտային կապ Կասպից ծովի եւ Պարսից ծոցի միջեւ: Միաժամանակ, նա նշել է, որ կան երկրներ, որոնք իրենց պահվածքով այսօր սպառնում են տարածաշրջանի կայունությանը, ապակայունացնում են այն. <ԱՄՆ-ի իրանաֆոբիան հակասում է տարածաշրջանի անվտանգության ապահովմանը>։

 

Ղազախստանի վարչապետ Ասկար Մամինն իր հերթին ուշադրություն է հրավիրել տարածաշրջանում տրանսպորտային-լոգիստիկ ծառայությունների արդյունավետության բարձրացման անհրաժեշտության, նոր գիտելիքների եւ տեխնոլոգիաների կիրառման միջոցով էներգետիկ ենթակառուցվածքի առավելագույն օգտագործման վրա, որտեղ Ղազախստանն ունի ամենաժամանակակից մշակումները եւ ինչով էլ պատրաստ կիսվել իր գործընկերների հետ: Մամինը հետաքրքիր գաղափար է հայտնել՝ կապված  կասպյան տարածաշրջանում զբոսաշրջության զարգացման, <Զբոսաշրջությունը կասպյան տարածաշրջանում> զբոսաշրջային նոր բրենդի ստեղծման եւ համաշխարհային շուկաներում առաջխաղացման հետ: Դրան, նրա խոսքով, կնպաստի Կենտրոնական Ասիայի երկրների առանց վիզայի ռեժիմի մասին համաձայնագրի ձեռքբերումը և այսօր օրակարգում գտնվող՝ <Կենտրոնական Ասիայի Շենգենյան համաձայնագրի> ստորագրումը:

 

Ռուսաստանի Դաշնության կառավարության ղեկավար Դմիտրի Մեդվեդեւն ընդգծել է տարածաշրջանի երկրների գործարար համագործակցության արդյունավետ մեխանիզմների որոնման անհրաժեշտությունը՝

այդ թվում՝  երրորդ երկրների հետ, տրանսպորտային միջանցքների, լոգիստիկ կենտրոնների, նավահանգստային հզորությունների կատարելագործման առումով: Նա հայտնել է Կասպից ծովի ռուսական գոտում նավահանգստային ենթակառուցվածքների զարգացման համար էական ռեսուրսներ հատկացնելու մասին ՝ <եվրասիական տրանսպորտային շղթայի> և <Հյուսիս-Հարավ> միջանցքի հետագա զարգացման նպատակով, որը Կասպից ծովը կապում է Ռուսաստանի հյուսիսային շրջանների հետ, որտեղ ապրում է շուրջ 60 մլն մարդ: Մեդվեդեւը նշել է նաեւ տարածաշրջանի պետությունների գիտատեխնիկական համագործակցության, տեխնոլոգիական փոխանակման, Կասպից ծովի էկոլոգիական հաշվեկշռի պահպանմանն ուղղված համատեղ գործունեության, այնտեղ զբոսաշրջային կլաստերների ստեղծման արդիականությունը:

 

Ադրբեջանի կառավարության նախագահ Նովրուզ Մամեդովը սահմանափակվել է ընդհանուր խոսքերով տարածաշրջանի երկրների առեւտրատնտեսական համագործակցության կարեւորության վերաբերյալ՝ միաժամանակ ընդգծելով ոչ միայն Կասպից ծովի ափերով կամուրջների, այլեւ Կասպից ծովը Սեւ ծովի հետ կապող կայուն ուղիների կառուցման կարևորությունը:

 

Նշենք, որ Կասպից ծովի առաջին տնտեսական համաժողովի ծրագիրը շատ հագեցած է։ Դրա շրջանակներում արդեն կայացել են հրավիրված երկրների Էկոնոմիկայի նախարարների, եւ ոչ միայն Կասպյան տարածաշրջանի, տրանսպորտի նախարարների, էներգետիկ գերատեսչությունների ղեկավարների, գործարար միավորումների ներկայացուցիչների հանդիպումները ։  Կայացել են միջպետական տարբեր երկկողմ եւ բազմակողմ համաձայնագրերի ստորագրման արարողություններ:

 

Համաժողովին հրավիրված էր նաև հայկական պատվիրակությունը, սակայն այն, չգիտես ինչու, աշխատում էր առանձին ծրագրերի շրջանակներում։ Որևէ նստաշրջանի կամ պանելային քննարկման հայկական պատվիրակության անդամները, եթե անգամ ներկա են եղել, ապա հաստատ ելույթ չեն ունեցել ։  Միջազգային հարթակներում նման սահմանափակ ներկայությունը եւ չարդարացված <համեստությունը> բյուջեից գործուղման ծախսերի համար հատկացված գումարի փոքր մասն էլ չարժե: