Անկախ վերլուծաբան Սարո Սարոյանն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում խոսում է Հայաստանի վերջին ներքաղաքական գործընթացների մասին, ուղղակի կապ տեսնում դրանց և Ցյուրիխյան արձանագրությունների չեղարկման միջև, կիսվում արցախյան խնդրի կարգավորման իր տեսլականով:
Ձեր կարծիքով, արդյո՞ք հայ հասարակությունը ճիշտ եզրակացությունների է հանգել՝ 10-ամյա վաղեմության իրադարձությունների գիտակցման և գնահատման հիման վրա:
Ընդհանրապես երբ նման հարց է տրվում, ենթադրվում է, որ ճիշտ հետեւությունների տակ հասկացվում է քաղաքական դերակատարների կողմից հետագայում այնպիսի քայլերի բացառումը, որոնք կհանգեցնեն մարդկային զոհերի ու առաջ կբերեն քաղաքական իրավիճակի գերլարվածություն։ Նման համոզմունքի համար այն պնդումն է ենթադրվում, որ վարչախումբը երբեք չէր ցանկանա, որ քաղաքական պայքարի արդյունքում լինեն մարդկային զոհեր։ Այստեղից ապրիորի հետեւություն է արվում, որ գործող վարչախումբը պետք է դաս քաղած լինի նման ողբերգություններից եւ հետագայում թույլ չտա դեպի իրեն ուղղված հանրային ատելության նման ժայթքում։ Սակայն նման մտածողությունը ունի որոշակի թերություն։ Կարծում եմ շատ շատերի համար միանշանակ է, որ մարտի 1-ի զոհերը ոչ թե ինչ-որ բախումների ակամա զոհերն են, այլ եղել են դիտավորությամբ կատարված արարքի, այն է՝ խոցման, ոչնչացման ենթակա թիրախներ։ Տաս տարի առաջ ով էլ որ հրաման տված լիներ խոցել խաղաղ ցուցարարներին, նա գիտակցել է ինչ է անում, ինչպիսի հրաման է տալիս։ Դրանից հետո դատարանում ի հայտ չեն եկել եւ չեն պատժվել սպանության կոնկրետ կատարողները, նաեւ՝ հրաման արձակողները։ Ուստի հիմա ինչ ճիշտ հետեւությունների մասին կարող է խոսք լինել։ Նույն իրավիճակում վարչախումբը կկրակի էլ, կսպանի էլ, ինչը՞ պետք է հետ պահի նրան՝ պատժվելու վախը՞, ամոթանքը՞, հանրային ատելությունը՞, նյութական շահ կորզելու բավարարվածությունը՞, թե իշխելու մոտիվի բացակայությունը՞։ Ցանկացած բռնապետական վարչախումբ երբեք էլ չի ցանկանա իր դեմ ուղղված հանրային ընդվզումը հասցնել նրան, որ զոհեր լինեն, սակայն քաղաքական հակամարտության մեջ սուբյեկտները երկուսն են լինում եւ զենքի գործադրումն առաջին հերթին նրան ուղղված սպառնալիքներից է գալիս։ Միգուցե շատերին կհիասթափեցնեմ, բայց պետք է ասեմ, որ ոչ լեգիտիմ վարչախումբը, եթե իր գոյությանը լուրջ սպառնալիք լինի, միշտ էլ կցանկանա կրակել։ Եւ այս դրվածքում խնդիրը վարչախումբը չէ, հանրությունն է։
Արդյո՞ք որևէ ինտրիգ կա Արմեն Սարգսյանի նախագահ ընտրվելու և Հայաստանի վարչապետի առաջիկա ընտրությունների շուրջ:
Սերժ Սարգսյանի կողմից Հանրապետության նախագահի պաշտոնում Արմեն Սարգսյանի թեկնածության առաջադրումից հետո ինձ պարզ դարձավ, որ մեր երկրում բարձրագույն պաշտոնյաների շուրջ միակ ինտրիգը նրանց լեգիտիմության բացակայությունն է դարձել։ Այսօր ես միայն մի ինտրիգ եմ տեսնում առկա քաղաքական գործընթացում՝ ով է, կամ ովքեր են հերթական ոչ լեգիտիմ նախագահի շահառուները դարձել։ Այս հարցը կարեւոր է, քանզի նախագահի ընտրությունները նախերգանքն են վարչապետի ընտրության։ Հիմա հարցն այն է, թե հերթական ոչ լեգիտիմ նախագահը, ով խնդիրներ ունի ՀՀ քաղաքացիության, Հայաստանում վերջին տարիներին բնակության եւ ժողովրդի կողմից ուղղակի ընտրությամբ պետության գլուխ դառնալու հարցերում, ինչպես է իրեն դրսեւորելու հետագայում, որպես մարիոնետ՝ կաշկանդված լեգիտիմության բացակայությամբ, թե ինչ-որ ամորֆ իրավազորությամբ։ Եթե նման նախագահի ներմուծումը պետական ոլորտ միայն Սերժ Սարգսյանի «շնորհքն» է, ապա վարչապետի ով լինելու հարցում այլ որոշում չի կարող լինել։ Այդ որոշում կայացնողը լինելու է Սերժ Սարգսյանը։ Այստեղ ուրիշ էլ ի՞նչ իտրիգ կարող է լինել։
Արդյո՞ք ուղղակի կապ եք տեսնում Հայաստանի կողմից հայ-թուրքական արձանագրությունների չեղարկման և երկրի իշխանությունների ներքաղաքական օրակարգի միջև: Ո՞րն է այդ քայլի արտաքին քաղաքական նշանակությունը:
Հայ-թուրքական արձանագրությունների չեղարկման հարցում իհարկե գոյություն ունի ուղղակի կապ ՀՀ 4-րդ նախագահի պաշտոնավարման հետ։ Այդ արձանագրությունները Ռուսաստանի՝ անձամբ Սերժ Սարգսյանի հետ կայացված պայմանավորվածությունների արդյունքում էին կյանքի կոչվել։ Օրերս հարցազրույցներից մեկում Արմեն Սարգսյանն անկեղծացել էր ՝ նշելով, որ արտաքին քաղաքականության վարման խնդիրները դեռեւս մնում են անորոշ եւ նախագահի ու վարչապետի ընտրություններից հետո միայն հնարավոր կլինի հստակություն մտցնել, թե ով ու ինչպես է զբաղվելու դրանցով։ Միաժամանակ Թուրքիայի արտաքին քաղաքական կուրսը վաղուց արդեն հեռացել է հարեւանների հետ խնդիրներ լուծելու տրամաբանությունից։ Հետեւաբար այդ արձանագրությունները, կորցնելով հիմնական շահառուներից մեկին, ինչպես նաեւ գլխավոր դերակատարներին, պետք է չեղարկվեին՝ Հայաստանին ազատելով սին ու պարտադրված հաշտեցման գործընթացի պատանդի կարգավիճակից։
Արդյո՞ք այս տարի իրական քայլեր եք սպասում ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման ուղղությամբ, թե՞ 2018 թվականը կարգավորման իմիտացիայի շարունակություն կլինի:
Ես այն մարդկանց թվին եմ պատկանում, ովքեր գտնում են, որ Ղարաբաղյան խնդիրը վաղուց լուծված է։ Այսօր իրական խնդիրն այն չէ, թե ինչ են բանակցում կողմերը։ Բանակցությունների արդյունքում մենք ակնկալում ենք Արցախի իրավական ճանաչում։ Բայց փաստացիորեն Արցախն անկախ է, միջազգային հանրությունն էլ շատ լոյալ է այդ հարցում։ Ու եթե Ադրբեջանը երբեւէ հնարավորություն ունենա խնդիրը ռազմական ճանապարհով լուծել, ապա նա դա կանի, անկախ նրանից ԼՂՀ-ն միջազգայնորեն ճանաչված պետություն կլինի, թե ոչ։ Որքան մենք նշանակություն ենք տալիս Ադրբեջանի հետ պայմանավորվածությունների գնալու հարցին, այնքան ուժեղացնում ենք Ադրբեջանի ագրեսիան մեր նկատմամբ։ Իր դիրքերն ամուր են, երբ մենք ինքներս մեզ հավատացնում ենք, թե խնդիրը Արցախի իրավական ճանաչումն է ու դրանից հետո Ադրբեջանը կհանգստանա։ Ադրբեջանը երբեք Արցախը չի ճանաչի, քանզի նրա դեմ ունեցած ագրեսիայի շուրջ է միայն հնարավոր ինչ-որ վտանգ գեներացնել այդ երկրում ու հանրային կոնսեսուսի հասնել։ Պատկերացրեք ինչ կլինի մի երկրի հետ, որտեղ մի օր պարզ դառնա, որ հայատյացությունը եւ հայությունից սպասվող վախերը կեղծիք էին, Ադրբեջանը ճանաչում է Արցախի ինքնիշխանությունը եւ իրավունքը՝ այսպես կոչված «պատմական» ադրբեջանական հողերի նկատմամբ, ազգային փոքրամասնություններն ունեն ինքնորոշվելու ճանապարհ եւ այլն։ Հիմա եթե այս ամենն անհնար է, ապա իմաստը որն է, երբ մենք միջազգային ճանաչումը կապում ենք Ադրբեջանի հետ տարիներ տեւող բանակցությունների հետ։ Արցախի միջազգային ճանաչումը շատ ավելի շուտ կլինի, երբ մենք հստակ տարանջատենք ներկայացված երկու հարցերը եւ արտաքին աշխարհի հետ Արցախի հարցում երկխոսենք՝ կաշկանդված չլինելով Ադրբեջանի հետ մեր բանակցությունների փաստից։ Իսկ այլ երկրները շատ ավելի շուտ կճանաչեն ԼՂՀ-ն, երբ պարզ դառնա, որ նրա ճանաչման գինը մեզ համար այդքան էլ մեծ չէ, քանզի մենք գտնում ենք որ խնդիրը վաղուց լուծված է, եւ պետք չէ Հայաստանի ու հայության հետ այն դիրքերից խոսել, թե մի մեծ լավություն է արվում մեզ՝ ճանաչելով Արցախը։ Հենց այս մտածողությունը արմատավորվի մեզանում ու սա նկատելի լինի արտաքին աշխարհում, քաղաքական գործընթացները կվերադառնան ռացիոնալության դաշտ եւ Արցախի իրավական ճանաչման խնդիրը գերտերությունների համար կդառնա Հարավային Կովկասում բալանսավորված քաղաքականության վարման տարրերից մեկը։ Կգտնվեն ուժեր, ովքեր կցանկանան հաշվի նստել՝ մեր սուբյեկտային որոշման ու ցանկությունների հետ։ Դա քաղաքական աքսիոմա է։ Այս ամենը ստիպված եղա ասել, որպեսզի հիմնավորեմ, որ 2018թ․ ոչ մի կարգավորում էլ չի լինելու, քանի որ հարցի նման դրվածքն է նոնսենս:
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ