2013 թ. նոյեմբերին Հայաստանը պատրաստվում է ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիր նախաստորագրել: Սակայն, մինչ օրս որևէ բաց աղբյուրում, առնվազն` Հայաստանում, այդ 1,5 հազար էջանոց փաստաթղթի մասին տեղեկատվություն հնարավոր չէ գտնել: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է լեգիտիմ դրա նախաստորագրումը`հաշվի առնելով դրա բովանդակության վերաբերյալ հայ հասարակության կատարյալ անտեղյակությունը:
Երբ Լեհաստանը, Հունգարիան, Չեխիան և Կենտրոնական Եվրոպայի այլ երկրներ 2004 թ. անդամակցեցին ԵՄ-ին, մեր հասարակությունները, ինչպես և Հայաստանի հասարակությունը հիմնականում պատկերացում չունեին համապատասխան պայմանագրերի բովանդակության մասին: Ստացվում է, որ դա ընթացակարգերի լեգիտիմության և ժողովրդավարության ընդհանուր խնդիր է այնպիսի բյուրոկրատական կազմավորումներում, ինչպես ԵՄ-ն: Եվ դա այնպիսի կառույցների աշխատանքն է, ինչպես Երևանում ԵՄ Տեղեկատվական կենտրոնը, որը բացվեց հունվարին: Զարմանալի է, որ վերջինիս կայքում մինչ այժմ չկա համաձայնագրի նախագիծը: Մյուս կողմից`ՀՀ կառավարությունը կարող է սեփական միջոցներով թարգմանել այդ փաստաթուղթը և շահագրգիռ քաղաքացիների համար տեղադրել ինտերնետում: Այդ 1500 էջը հազիվ թե կարդան բոլորը, բայց Հայաստանում բավականաչափ փորձառու քաղաքագետներ, իրավաբաններ և տնտեսագետներ կան, ովքեր մանրամասն ուսումնասիրությունից հետո կարող են հայ հասարակությանը պատմել այդ փաստաթղթի մասին: Հակառակ դեպքում, իրոք, տպավորություն է ստեղծվում, թե Բրյուսելը հանդես է գալիս ժողովրդավարության ուսուցչի դերում`միաժամանակ ինքը չպահպանելով թափանցիկության հիմնական չափանիշները:
Ի՞նչ նախադրյալներ և խոչընդոտներ կան այսօր Հայաստանի և ԵՄ կողմից Համաձայնագրի նախաստորագրման առնչությամբ ՙԱրևելյան գործընկերության՚ վիլնյուսյան գագաթնաժողովի ընթացքում: Ի՞նչ օգուտներ և ռիսկեր է պարունակում Ասոցացման համաձայնագիրը Հայաստանի համար, և ինչպիսին`ԵՄ համար:
ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի իրականացման քաղաքական օգուտն ակնհայտ չէ, իսկ ռիսկը մեծ է`հաշվի առնելով, որ Բրյուսելը կարող է էլ ավելի վատթարացնել Մոսկվայի հետ հարաբերությունները: Միաժամանակ, օբյեկտիվ պատճառներով, ինքնուրույն, լիարժեք խաղացող Անդրկովկասում ԵՄ-ն, միևնույն է, չի դառնա: Այս համատեքստում պետք է նշել, որԱնձնային գործոնը բազմիցս ազդեցություն է ունեցել Եվրոպայում քաղաքական որոշումների կայացման վրա: Հաջորդ տարի տեղի կունենան Եվրախորհրդարանի ընտրությունները, իսկ անմիջապես հետո`Եվրահանձնաժողովի կազմի շուրջ նոր բանակցությունները: Եվրահանձնակատար Ֆյուլեի ճակատագիրը հայտնի չէ, առանձնակի ձեռքբերումներ առայժմ նա չունի: Շատ փորձագետները գտնում են, որ վիլնյուսյան գագաթնաժողովի հաջող անցկացման մեջ է այդ չեխ դիվանագետը տեսնում իր շանսը: Թեկուզ խորհրդանշական` հաջողություն է հարկավոր նաև Քեթրին Էշթոնին: Այդ իսկ պատճառով եվրապաշտոնյաներն այդքան շտապում են: Հայաստանի համար համաձայնագրի քաղաքական օգուտների մասին վաղ է խոսել: Քաղաքական հաջողություն կլիներ, օրինակ, վիզային ռեժիմի վերացումը, բայց այդ մասին ոչ ոք չի խոսում:
Միաժամանակ համաձայնագրի ձևաչափը նախատեսում է միջպետական խառը հանձնաժողովի ստեղծում, որն օպերատիվորեն կարձագանքի կողմերի միջև բոլոր խնդիրներին, ինչը կարող է օգնել Երևանի և Բրյուսելի միջև հաղորդակցական ուղիների կատարելագործմանը: Եվ ևս մեկ բավականին կարևոր պահ. 1995 թ. սկսած`ասոցացման բոլոր համաձայնագրերը ներառում են մարդու իրավունքների պահպանության վերաբերյալ հոդվածներ, ըստ որում`իրենց եվրամիութենական ըմբռնմամբ, ինչը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ Եվրոպան կսկսի ՙհանդուրժողականություն՚ բառի իր մեկնաբանությունը պարտադրել Հայաստանի հասարակությանը, որն, այնուամենայնիվ, թերահավատորեն է վերաբերում Արևմուտքի ՙառաջադեմ՚ գաղափարներին: Ըստ որում, համաձայնագրի տնտեսական մասը մանրամասն կներկայացվի Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու ստեղծման վերաբերյալ պայմանագրում (DCFTA): Հարկ է նշել, որ ընթացիկ տարվա առաջին ամիսների տվյալների համաձայն, ԵՄ-ն առանց այդ էլ Հայաստանի հիմնական արտաքին առևտրային գործընկերն է`ապրանքաշրջանառության 32,4%-ը, ամենամեծ մասը բաժին է ընկնում Գերմանիային, չնայած եթե դիտարկենք առանձին պետությունները, առաջին տեղն, այնուամենայնիվ, զբաղեցնում է Ռուսաստանը: Այդ պատճառով, թե ինչպիսին կարող են լինել ասոցացման տնտեսական արդյունքները, մասնավորապես` DCFTA, դժվար է կանխագուշակել: Սակայն, անցյալում նման պայմանագրեր կնքած երկրների փորձը վկայում է, որ Ասոցիացիան, որպես կանոն, հանգեցրել է իրենց շուկաներ արտաքին խաղացողների էքսպանսիայի, որոնք շատ ավելի մրցունակ են եղել տեղական արտադրողներից: Ազատ առևտուրն, իհարկե, փոխադարձ գործ է, բայց ամենից առաջ պետք է ուսումնասիրել, թե հայկական արտադրանքի որ մասն է համապատասխանում ԵՄ բավականին կոշտ ստանդարտներին: Եվ հենց այստեղ է հիմնական ռիսկը, որը կարող է հանգեցնել Հայաստանում աշխատատեղերի կրճատման, ինչպես ժամանակին տեղի ունեցավ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրներում:
Արդյո՞ք հնարավոր եք համարում Թուրքիայի հետ ստորագրված, բայց այդպես էլ չվավերացված ցյուրիխյան արձանագրությունների հերթական երևան գալը ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի վիլնյուսյան նախաստորագրումից հետո: Եվ արդյո՞ք Հայաստանի և ԵՄ միջև նախաստորագրված պայմանագիրը հայ-թուրքական պայմանավորվածությունների ճակատագրին չի արժանանա:
Պետք չէ մոռանալ Անկարայի պաշտոնական դիրքորոշմանը վերաբերող մեկ հիմնական սկզբունքի մասին. որքան ավելի վստահ է Թուրքիան իրեն զգում տարածաշրջանում`երազելով նեոօսմանյան կայսրության մասին, այնքան ավելի քիչ է հակված զիջումների և բանակցություների, և, իհարկե, ընդհակառակը: Բոլորովին վերջերս Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլը հայտարարեց, որ Թուրքիան շարունակում է շահագրգռված լինել ԵՄ հետ մերձեցման հարցում: ԵՄ պատասխանը միանշանակ էր. Ստամբուլում բողոքական շարժումները ճնշելուց հետո առայժմ խոսելու բան չկա, ըստ որում, դա բանակցությունները հետաձգելու լավ պատրվակ է, որոնք Թուրքիայի դեպքում տևում են արդեն շուրջ 50 տարի: Հաշվի առնելով, որ Թուրքիան Մերձավոր Արևելքում, հատկապես`Սիրայում, իր ծրագրերի ձախողումից հետո վերաիմաստավորում է իր արտաքին քաղաքականությունը`ԵՄ կողմից ցյուրիխյան արձանագրությունների`որպես Անկարայի հետ հետագա աշխատանքի պայման նշելը կարող է արագացնել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը: Սակայն, ԵՄ հետ Հայաստանի ասոցացումը տվյալ դեպքում զուտ խորհրդանշական բնույթ կունենա: Շատ ավելի կարևոր է, թե ինչպես կզարգանան Ադրբեջանի հետ ԵՄ հարաբերություններն այդ երկրում հոկտեմբերին կայանալիք նախագահական ընտրություններից հետո`հաշվի առնելով, որ հենց Ադրբեջանի դիրքորոշումն է հայ-թուրքական հարաբերությունների վերականգնման գլխավոր խոչընդոտը:
Չհաստատված տվյալներով, Եվրոպան 3-4 մլրդ եվրո է խոստացել Երևանին Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ինչը վկայում է այդ գործընթացում Բրյուսելի խիստ շահագրգռվածության մասին: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, Ձեր կարծիքով:
3-4 մլրդ-ն այնքան էլ շատ չէ`հաշվի առնելով Հայաստանի կարիքները ենթակառուցվածքի զարգացման և սոցիալական քաղաքականության առումով... Կարծում եմ, գոյություն ունի Ասոցացման գործընթացի արագացմամբ շահագրգռված առնվազն երեք կողմ. եվրապաշտոնյաները`հանձնակատարներ Շտեֆան Ֆյուլեի և Քեթրին Էշթոնի հետ միասին, եվրոպական բիզնեսի որոշակի շրջանակներ, որոնք իրացման նոր շուկաներ են փնտրում, ԵՄ-ում ամերիկամետ լոբբին, որն ասոցիացիան դիտարկում է որպես տարածաշրջանում Ռուսաստանի դեմ ուղղված քայլ:
Արդյո՞ք ՙԱրևելյան գործընկերության՚ երկրների հետ Ասոցացման համաձայնագրեր ստորագրելու Եվրոպայի ձգտումը բացառապես Կրեմլի կողմից ինտեգրման եվրասիական գոտու ստեղծմանը հակազդելու գլոբալ ծրագրի մասն է կազմում, թե՞ այստեղ կան ավելի պրագմատիկ, տնտեսական հաշվարկներ:
ՙԱրևելյան գործընկերության՚ երկրների հետ Ասոցացման համաձայնագրեր ստորագրելու ԵՄ ձգտման մեջ որոշակի դեր են խաղում ինչպես տնտեսական, այնպես էլ աշխարհաքաղաքական գործոնները: Նոր շուկաների որոնման հետ կապված շահերը, հատկապես`ներկայիս ճգնաժամի պայմաններում, անշուշտ, մեծ նշանակություն ունեն: Շուկայական էքսպանսիայի տրամաբանությունը միաժամանակ բացառում է գործընկերային հարաբերությունները: Հայաստանն, իհարկե, այդ տեսակետից այնքան կարևոր չէ, ինչպես, օրինակ, Ուկրաինան, բայց, այնուամենայնիվ, Եվրոպային էլ հետաքրքիր է տնտեսական ազդեցության իր գոտին ունենալ տարածաշրջանում: Միաժամանակ Կրեմլի կողմից ինտեգրման եվրասիական գոտու ստեղծմանը հակազդելու գլոբալ ծրագիրը ԵՄ ծրագիրը չէ, այն, ավելի շուտ ԱՄՆ ռազմավարությունն է: Տվյալ դեպքում Բրյուսելը վերածվում է Վաշինգտոնի գործիքի: Հիշեցնենք, որ դեռ անցած տարի Հիլլարի Քլինթոնը հայտարարել էր, որ Սպիտակ տունը Ռուսաստանի մասնակցության ինտեգրման բոլոր նախագծերն ընկալում է որպես գլոբալ սպառնալիք: Այս համատեքստում եվրոպացի քաղաքական գործիչներից է կախված այն, թե ինչ չափով նրանք կհամոզեն իրենց ռուս գործընկերներին, որ եվրոպական ինտեգրումը չի հակասում եվրասիականին, իսկ երկու նախագծերը կարող են լրաացնել միմյանց: Առայժմ, ցավոք, դա չի ստացվում:
Գոյություն ունի կարծիք, ըստ որի`հետխորհրդային տարածության երկրների ինչպես եվրասիական, այնպես էլ եվրոպական ինտեգրման նախագծերը չունեն որոշակի, հստակ բավանդակություն և այդ երկրներում ազդեցության պահպանման նպատակ են հետապնդում: Կուզենայի իմանալ Ձեր կարծիքն այս առնչությամբ...
Ինտեգրացիան միշտ կենտրոնացած է աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական ուժի որոշակի կենտրոնի շուրջ: Եվրոպայում այդպիսի կենտրոն է Գերմանիան, Եվրասիական միությունում`Ռուսաստանը: Եվ ինչքան էլ խոսենք գործընկերային, իրավահավասար հարաբերությունների մասին, միշտ հենց այդ կենտրոններն են ընդունելու ռազմավարական որոշումներ: Հայաստանի դեպքում արտաքին քաղաքականության տարբեր ուղիների և վեկտորների միջև ընտրություն առայժմ կա, բայց այդ ընտրությունը սահմանափակված է երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքով, ինչը պետք է միշտ հաշվի առնել: 2006 թ. ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիր ունեցող երկու երկրների միջև զինված հակամարտություն տեղի ունեցավ. Իսրայելի զորքերը հարձակվեցին Լիբանանի վրա: ԵՄ-ն չմիջամտեց: Հարկ է հիշեցնել, որ հարցի պատասխանը, թե քանի տանկային դիվիզիա ունի ԵՄ-ն, ակնհայտ է. դրանք ընդհանրապես բացակայում են: Այդ պայմաններում Հայաստանն ունի հարևան, որը մշտապես սպառնում է իրեն ռազմական հարձակմամբ: Պարբերաբար մենք լսում ենք ադրբեջանցի դիպուկահարների կողմից սպանված զինվորների մասին: Հետևաբար, այս ամենը պետք է հաշվի առնել, նախքան ռազմավարական ընտրություն կատարելը:Իհարկե, կցանկանայի, որպեսզի եվրասիական և եվրոպական ինտեգրումը հանգեցներ միասնական, ընդհանուր տարածության ստեղծմանը: Սակայն, քանի դեռ դա տեղի չի ունեցել, պետք է մտածել, թե ով է տարածաշրջանում անվտանգության միակ երաշխավորը: Դրանից հետո միայն հայ ժողովուրդը կկարողանա համեմատել Բրյուսելի առաջարկը Մոսկվայի առաջարկի հետ և Հայաստանի շահերին համապատասխանող ընտրություն կատարել:
Political analyst: only way to change situation in Armenia is extraordinary parliamentary elections
Armenian general rules out any provocations on Armenian-Turkish border as long as Russian flag hoisted there 
Crossroads of Peace project divorced from reality 
Armenian authorities` actions evidence of country`s movement to elimination of statehood - expert 
May One procession to take place in Yerevan 
Tehran: foreign troops` presence in South Caucasus does not contribute to establishment of security, stability
Lavrov: Unilateral concessions by Armenian authorities make Armenia`s borders undefined
Armenia`s premier meets with residents of Berkaber
Rally in name of Armenian statehood starts in Voskepar 
No return to historical Armenia idea! Pashinyan calls on
Stark and unpleasant as it might be to the Washington establishment, that the best guarantors of Armenian security are Russia and Iran - The American Conservative
Armenian authorities` policy could affect country`s regional, international prospects - Russian MP
Armenia needs teams work of all active people - expert
Moscow "testing" its relations with Yerevan
Pashinyan: External forces also provoked main force organizing ethnic cleansing in Karabakh
Our political force will follow path of institutional solutions - ex-mayor of Yerevan 
Large-scale events planned in April - Pashinyan
Armenian people has to choose between war or premier`s resignation
EU increases humanitarian aid to displaced Karabakh Armenians with EUR 5.5 million
