Մատեուշ Պիսկորսկի. Ի տարբերություն եվրոպացի պաշտոնյաների, Հայաստանի համար Ասոցացման համաձայնագրի քաղաքական օգուտների մասին դեռ վաղ է խոսել

2013 թ. նոյեմբերին Հայաստանը պատրաստվում է ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիր նախաստորագրել: Սակայն, մինչ օրս որևէ բաց աղբյուրում, առնվազն` Հայաստանում,  այդ 1,5 հազար էջանոց փաստաթղթի մասին տեղեկատվություն հնարավոր չէ գտնել: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է լեգիտիմ դրա նախաստորագրումը`հաշվի առնելով դրա բովանդակության վերաբերյալ հայ հասարակության կատարյալ անտեղյակությունը:

Երբ Լեհաստանը, Հունգարիան, Չեխիան և Կենտրոնական Եվրոպայի այլ երկրներ 2004 թ. անդամակցեցին ԵՄ-ին, մեր հասարակությունները, ինչպես և Հայաստանի հասարակությունը հիմնականում պատկերացում չունեին համապատասխան պայմանագրերի բովանդակության մասին: Ստացվում է, որ դա ընթացակարգերի լեգիտիմության և ժողովրդավարության ընդհանուր խնդիր է այնպիսի բյուրոկրատական կազմավորումներում, ինչպես ԵՄ-ն: Եվ դա այնպիսի կառույցների աշխատանքն է, ինչպես Երևանում ԵՄ Տեղեկատվական կենտրոնը, որը բացվեց հունվարին: Զարմանալի է, որ վերջինիս կայքում մինչ այժմ չկա համաձայնագրի նախագիծը: Մյուս կողմից`ՀՀ կառավարությունը կարող է սեփական միջոցներով թարգմանել այդ փաստաթուղթը և շահագրգիռ քաղաքացիների համար տեղադրել ինտերնետում: Այդ 1500 էջը հազիվ թե կարդան բոլորը, բայց Հայաստանում բավականաչափ փորձառու քաղաքագետներ, իրավաբաններ և տնտեսագետներ կան, ովքեր մանրամասն ուսումնասիրությունից հետո կարող են հայ հասարակությանը պատմել այդ փաստաթղթի մասին: Հակառակ դեպքում, իրոք, տպավորություն է ստեղծվում, թե Բրյուսելը հանդես է գալիս ժողովրդավարության ուսուցչի դերում`միաժամանակ ինքը չպահպանելով թափանցիկության հիմնական չափանիշները: 

Ի՞նչ նախադրյալներ և խոչընդոտներ կան այսօր Հայաստանի և ԵՄ կողմից Համաձայնագրի նախաստորագրման առնչությամբ ՙԱրևելյան գործընկերության՚ վիլնյուսյան գագաթնաժողովի ընթացքում: Ի՞նչ օգուտներ և ռիսկեր է պարունակում Ասոցացման համաձայնագիրը Հայաստանի համար, և ինչպիսին`ԵՄ համար: 

ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի իրականացման քաղաքական օգուտն ակնհայտ չէ, իսկ ռիսկը մեծ է`հաշվի առնելով, որ Բրյուսելը կարող է էլ ավելի վատթարացնել Մոսկվայի հետ հարաբերությունները: Միաժամանակ, օբյեկտիվ պատճառներով, ինքնուրույն, լիարժեք խաղացող Անդրկովկասում ԵՄ-ն, միևնույն է, չի դառնա: Այս համատեքստում պետք է նշել, որԱնձնային գործոնը բազմիցս ազդեցություն է ունեցել Եվրոպայում քաղաքական որոշումների կայացման վրա: Հաջորդ տարի տեղի կունենան Եվրախորհրդարանի ընտրությունները, իսկ անմիջապես հետո`Եվրահանձնաժողովի կազմի շուրջ նոր բանակցությունները: Եվրահանձնակատար Ֆյուլեի ճակատագիրը հայտնի չէ, առանձնակի ձեռքբերումներ առայժմ նա չունի: Շատ փորձագետները գտնում են, որ վիլնյուսյան գագաթնաժողովի հաջող անցկացման մեջ է այդ չեխ դիվանագետը տեսնում իր շանսը: Թեկուզ խորհրդանշական` հաջողություն է հարկավոր նաև Քեթրին Էշթոնին: Այդ իսկ պատճառով եվրապաշտոնյաներն այդքան շտապում են: Հայաստանի համար համաձայնագրի քաղաքական օգուտների մասին վաղ է խոսել: Քաղաքական հաջողություն կլիներ, օրինակ, վիզային ռեժիմի վերացումը, բայց այդ մասին ոչ ոք չի խոսում:

Միաժամանակ  համաձայնագրի ձևաչափը նախատեսում է միջպետական խառը հանձնաժողովի ստեղծում, որն օպերատիվորեն կարձագանքի կողմերի միջև բոլոր խնդիրներին, ինչը կարող է օգնել Երևանի և Բրյուսելի միջև հաղորդակցական ուղիների կատարելագործմանը: Եվ ևս մեկ բավականին կարևոր պահ. 1995 թ. սկսած`ասոցացման բոլոր համաձայնագրերը ներառում են մարդու իրավունքների պահպանության վերաբերյալ հոդվածներ, ըստ որում`իրենց եվրամիութենական ըմբռնմամբ, ինչը կարող է հանգեցնել այն բանին, որ Եվրոպան կսկսի ՙհանդուրժողականություն՚ բառի իր մեկնաբանությունը պարտադրել Հայաստանի հասարակությանը, որն, այնուամենայնիվ, թերահավատորեն է վերաբերում  Արևմուտքի ՙառաջադեմ՚ գաղափարներին: Ըստ որում, համաձայնագրի տնտեսական մասը մանրամասն կներկայացվի Խորը և համապարփակ ազատ առևտրի գոտու ստեղծման վերաբերյալ պայմանագրում (DCFTA): Հարկ է նշել, որ ընթացիկ տարվա առաջին ամիսների տվյալների համաձայն, ԵՄ-ն առանց այդ էլ Հայաստանի հիմնական արտաքին առևտրային գործընկերն է`ապրանքաշրջանառության 32,4%-ը, ամենամեծ մասը բաժին է ընկնում Գերմանիային, չնայած եթե դիտարկենք առանձին պետությունները, առաջին տեղն, այնուամենայնիվ, զբաղեցնում է Ռուսաստանը: Այդ պատճառով, թե ինչպիսին կարող են լինել ասոցացման տնտեսական արդյունքները, մասնավորապես` DCFTA, դժվար է կանխագուշակել: Սակայն, անցյալում նման պայմանագրեր կնքած երկրների փորձը վկայում է, որ Ասոցիացիան, որպես կանոն, հանգեցրել է իրենց շուկաներ արտաքին խաղացողների էքսպանսիայի, որոնք շատ ավելի մրցունակ են եղել տեղական արտադրողներից: Ազատ առևտուրն, իհարկե, փոխադարձ գործ է, բայց ամենից առաջ պետք է ուսումնասիրել, թե հայկական արտադրանքի որ մասն է համապատասխանում ԵՄ բավականին կոշտ ստանդարտներին: Եվ հենց այստեղ է հիմնական ռիսկը, որը կարող է հանգեցնել Հայաստանում աշխատատեղերի կրճատման, ինչպես ժամանակին տեղի ունեցավ Կենտրոնական Եվրոպայի երկրներում:

Արդյո՞ք հնարավոր եք համարում Թուրքիայի հետ ստորագրված, բայց այդպես էլ չվավերացված ցյուրիխյան արձանագրությունների հերթական երևան գալը ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագրի վիլնյուսյան նախաստորագրումից հետո: Եվ արդյո՞ք Հայաստանի և ԵՄ միջև նախաստորագրված պայմանագիրը հայ-թուրքական պայմանավորվածությունների ճակատագրին չի արժանանա: 

Պետք չէ մոռանալ Անկարայի պաշտոնական դիրքորոշմանը վերաբերող մեկ հիմնական սկզբունքի մասին. որքան ավելի վստահ է Թուրքիան իրեն զգում տարածաշրջանում`երազելով նեոօսմանյան կայսրության մասին, այնքան ավելի քիչ է հակված զիջումների և բանակցություների, և, իհարկե, ընդհակառակը: Բոլորովին վերջերս Թուրքիայի նախագահ Աբդուլլահ Գյուլը հայտարարեց, որ Թուրքիան շարունակում է շահագրգռված լինել ԵՄ հետ մերձեցման հարցում: ԵՄ պատասխանը միանշանակ էր. Ստամբուլում բողոքական շարժումները ճնշելուց հետո առայժմ խոսելու բան չկա, ըստ որում, դա բանակցությունները հետաձգելու լավ պատրվակ է, որոնք Թուրքիայի դեպքում տևում են արդեն շուրջ 50 տարի: Հաշվի առնելով, որ Թուրքիան Մերձավոր Արևելքում, հատկապես`Սիրայում, իր ծրագրերի ձախողումից հետո վերաիմաստավորում է իր արտաքին քաղաքականությունը`ԵՄ կողմից ցյուրիխյան արձանագրությունների`որպես Անկարայի հետ հետագա աշխատանքի պայման նշելը կարող է արագացնել հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորումը: Սակայն, ԵՄ հետ Հայաստանի ասոցացումը տվյալ դեպքում զուտ խորհրդանշական բնույթ կունենա: Շատ ավելի կարևոր է, թե ինչպես կզարգանան Ադրբեջանի հետ ԵՄ հարաբերություններն այդ երկրում հոկտեմբերին կայանալիք նախագահական ընտրություններից հետո`հաշվի առնելով, որ հենց Ադրբեջանի դիրքորոշումն է հայ-թուրքական հարաբերությունների վերականգնման գլխավոր խոչընդոտը:  

Չհաստատված տվյալներով, Եվրոպան  3-4 մլրդ եվրո է խոստացել Երևանին Ասոցացման համաձայնագրի ստորագրման դեպքում, ինչը վկայում է այդ գործընթացում Բրյուսելի խիստ շահագրգռվածության մասին: Ինչո՞վ է դա պայմանավորված, Ձեր կարծիքով: 

3-4 մլրդ-ն այնքան էլ շատ չէ`հաշվի առնելով Հայաստանի կարիքները ենթակառուցվածքի զարգացման և սոցիալական քաղաքականության առումով... Կարծում եմ, գոյություն ունի Ասոցացման գործընթացի արագացմամբ շահագրգռված առնվազն երեք կողմ. եվրապաշտոնյաները`հանձնակատարներ Շտեֆան Ֆյուլեի և Քեթրին Էշթոնի հետ միասին, եվրոպական բիզնեսի որոշակի շրջանակներ, որոնք իրացման նոր շուկաներ են փնտրում, ԵՄ-ում ամերիկամետ լոբբին, որն ասոցիացիան դիտարկում է որպես տարածաշրջանում Ռուսաստանի դեմ ուղղված քայլ: 

Արդյո՞ք ՙԱրևելյան գործընկերության՚ երկրների հետ Ասոցացման համաձայնագրեր ստորագրելու Եվրոպայի ձգտումը բացառապես Կրեմլի կողմից ինտեգրման եվրասիական գոտու ստեղծմանը հակազդելու գլոբալ ծրագրի մասն է կազմում, թե՞ այստեղ կան ավելի պրագմատիկ, տնտեսական հաշվարկներ: 

ՙԱրևելյան գործընկերության՚ երկրների հետ Ասոցացման համաձայնագրեր ստորագրելու ԵՄ ձգտման մեջ որոշակի դեր են խաղում ինչպես տնտեսական, այնպես էլ աշխարհաքաղաքական գործոնները: Նոր շուկաների որոնման հետ կապված  շահերը, հատկապես`ներկայիս ճգնաժամի պայմաններում, անշուշտ, մեծ նշանակություն ունեն: Շուկայական էքսպանսիայի տրամաբանությունը միաժամանակ բացառում է գործընկերային հարաբերությունները: Հայաստանն, իհարկե, այդ տեսակետից այնքան կարևոր չէ, ինչպես, օրինակ, Ուկրաինան, բայց, այնուամենայնիվ, Եվրոպային էլ հետաքրքիր է տնտեսական ազդեցության իր գոտին ունենալ տարածաշրջանում: Միաժամանակ Կրեմլի կողմից ինտեգրման եվրասիական գոտու ստեղծմանը հակազդելու գլոբալ ծրագիրը ԵՄ ծրագիրը չէ, այն, ավելի շուտ ԱՄՆ ռազմավարությունն է: Տվյալ դեպքում Բրյուսելը վերածվում է Վաշինգտոնի գործիքի: Հիշեցնենք, որ դեռ անցած տարի Հիլլարի Քլինթոնը հայտարարել էր, որ Սպիտակ տունը Ռուսաստանի մասնակցության ինտեգրման բոլոր նախագծերն ընկալում է որպես գլոբալ սպառնալիք: Այս համատեքստում եվրոպացի քաղաքական գործիչներից է կախված այն, թե ինչ չափով նրանք կհամոզեն իրենց ռուս գործընկերներին, որ եվրոպական ինտեգրումը չի հակասում եվրասիականին, իսկ երկու նախագծերը կարող են լրաացնել միմյանց: Առայժմ, ցավոք, դա չի ստացվում:

Գոյություն ունի կարծիք, ըստ որի`հետխորհրդային տարածության երկրների ինչպես եվրասիական, այնպես էլ եվրոպական ինտեգրման նախագծերը չունեն որոշակի, հստակ բավանդակություն և այդ երկրներում ազդեցության պահպանման նպատակ են հետապնդում: Կուզենայի իմանալ Ձեր կարծիքն այս առնչությամբ...

Ինտեգրացիան միշտ կենտրոնացած է աշխարհաքաղաքական և աշխարհատնտեսական ուժի որոշակի կենտրոնի շուրջ: Եվրոպայում այդպիսի կենտրոն է Գերմանիան, Եվրասիական միությունում`Ռուսաստանը: Եվ ինչքան էլ խոսենք գործընկերային, իրավահավասար հարաբերությունների մասին, միշտ հենց այդ կենտրոններն են ընդունելու ռազմավարական որոշումներ: Հայաստանի դեպքում արտաքին քաղաքականության տարբեր ուղիների և վեկտորների միջև ընտրություն առայժմ կա, բայց այդ ընտրությունը սահմանափակված է երկրի աշխարհաքաղաքական դիրքով, ինչը պետք  է միշտ հաշվի առնել: 2006 թ. ԵՄ հետ Ասոցացման համաձայնագիր ունեցող երկու երկրների միջև զինված հակամարտություն տեղի ունեցավ. Իսրայելի զորքերը հարձակվեցին Լիբանանի վրա: ԵՄ-ն չմիջամտեց: Հարկ է հիշեցնել, որ հարցի պատասխանը, թե քանի տանկային դիվիզիա ունի ԵՄ-ն, ակնհայտ է. դրանք ընդհանրապես բացակայում են: Այդ պայմաններում Հայաստանն ունի հարևան, որը մշտապես սպառնում է իրեն ռազմական հարձակմամբ: Պարբերաբար մենք լսում ենք ադրբեջանցի դիպուկահարների կողմից սպանված զինվորների մասին: Հետևաբար, այս ամենը պետք է հաշվի առնել, նախքան ռազմավարական ընտրություն կատարելը:Իհարկե, կցանկանայի, որպեսզի եվրասիական և եվրոպական ինտեգրումը հանգեցներ միասնական, ընդհանուր տարածության ստեղծմանը: Սակայն, քանի դեռ դա տեղի չի ունեցել, պետք է մտածել, թե ով է տարածաշրջանում անվտանգության միակ երաշխավորը: Դրանից հետո միայն հայ ժողովուրդը կկարողանա համեմատել Բրյուսելի առաջարկը Մոսկվայի առաջարկի հետ և  Հայաստանի շահերին համապատասխանող ընտրություն կատարել: