Փորձագետներ. Նույնիսկ, եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնություն ձեռք բերվի, այն խաղաղություն չի երաշխավորում

Արմինֆո. Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտությունն Ադրբեջանում երբեք չի ընկալվել բացառապես որպես տարածքային վեճ, հատկապես՝ նրա քաղաքական վերնախավի կողմից: Այդ մասին ասվում է իրանագետ Արտյոմ Տոնոյանի և թյուրքագետ Լևոն Հովսեփյանի համատեղ հոդվածում, որը հրապարակվել է Tandfonline-ում։

Փորձագետները հակված են կարծելու, որ մինչև 2020 թվականը կամ, հնարավոր է, մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերը հակամարտությունը ծառայել է որպես ադրբեջանական ազգի կառուցման հիմնական հիմք և հետխորհրդային ժամանակաշրջանում ադրբեջանական ինքնության բյուրեղացման բարդ խնդիր:

"Ընդհանուր եւ միավորող գոյաբանական սպառնալիքի" սահմանումը էական է մնում "գլխավոր ուրիշի" կամ "թշնամու" ստեղծման համար՝ ի դեմս հայերի: Մի կողմից, դա նպաստել է ազգամիջյան համախմբմանը բազմազգ պետությունում՝ "ընդհանուր թշնամու" դեմ միավորման միջոցով։ Մյուս կողմից, դա ռեժիմին թույլ է տվել շահարկել "նահատակություն ընդհանուր թշնամու դեմ պայքարում" հասկացությունը, որպեսզի պահպանվի միասնությունը Ադրբեջանի ոչ թյուրքական ժողովուրդների շրջանում եւ կանխվեն անկախության համար հնարավոր շարժումները, ինչի օրինակ է 1993 թվականին Թալիշ - Մուղանյան Հանրապետության հռչակումը, իրադարձություն, որը մինչ օրս վառ հիշում է Ադրբեջանի քաղաքական վերնախավը", - վստահ են նրանք։

Նրանց ասելով՝ 2020-2023 թվականների պատերազմներից հետո հաստատված նոր ստատուս-քվոն, խաղաղության պոտենցիալ հեռանկարի հետ մեկտեղ, նոր խնդիրներ է ստեղծել Ադրբեջանի իշխող վերնախավի համար:

"Նրանց կարծիքով՝ Հայաստանին և հայերին վերապահված դերի փոփոխությունը, հատկապես ՝ որպես "ընդհանուր սպառնալիքի գլխավոր աղբյուր", նոր գոյաբանական վտանգ է պարունակում։ Այդ փոփոխությունը կարող է խաթարել ինչպես ինքնության ձևավորման գործընթացը, այնպես էլ ազգի կառուցման գործընթացները, ինչպես նաև դանդաղեցնել բնիկ ժողովուրդների ձուլումը: "Հայկական ուրիշին" վերագրվող դերի փոփոխության հեռանկարը ստիպում է Ադրբեջանի իշխանություններին մշակել և ներդնել նոր ռազմավարություններ: Այդ ռազմավարությունները կոչված են ադրբեջանական հասարակության մեջ պահպանելու հակահայկական տրամադրությունները ՝ հարմարվելով նոր իրավիճակներին ու իրողություններին", - կարծում են փորձագետները։

Հովսեփյանն ու Տոնոյանը համոզված են, որ, ընդհանուր առմամբ, Ադրբեջանի նախագահ Իլհամ Ալիևի գլխավորությամբ շարունակվող հակահայկական քարոզչությունը, զուգորդված կեղծ պատմական նարատիվների ստեղծման հետ, ինչպիսին է, այսպես կոչված, "Արևմտյան Ադրբեջանի" թեզը, ցույց է տալիս, որ Ադրբեջանում ազգաշինության գործընթացը մնում է մշակման փուլում: Նրանց խոսքով ՝ "գլխավոր թշնամու" հայեցակարգի վերացումը կարող է այդ գործընթացը կիսատ թողնել՝ հեռուն գնացող հետեւանքներով։

"Այս փուլում հայ ժողովրդի հետ խաղաղության ցանկացած ձև Ադրբեջանի քաղաքական վերնախավի կողմից տրամաբանորեն և հիմնավորված ընկալվում է որպես "գոյաբանական տագնապ", որը ստիպում է նրան հավերժացնել հակամարտությունը Հայաստանի հետ և մշակել հակահայկական նոր թեզեր և ռազմավարություններ: Այս գործոնները խոսում են այն մասին, որ, նույնիսկ, եթե Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղության համաձայնություն ձեռք բերվի, այն չի երաշխավորում կայուն խաղաղություն: Փոխարենը՝ հակամարտությունը, ամենայն հավանականությամբ, կշարունակվի ալիքաձև: Հայաստանի և նրա ժողովրդի դեմ շարունակվող և ակտիվորեն ստեղծվող պատումները ապացույցն են այն բանի, որ Ադրբեջանում ազգաշինության նախագիծը դեռևս ավարտված չէ և հեռու է իր նպատակներին հասնելուց", - ամփոփել են փորձագետները: