Արցախի օմբուդսմեն.  Հայաստանի կողմից միջազգային դատարաններից հայցերի հետկանչը անդառնալի վնաս կհասցնի 150 000 արցախցիների իրավունքներին

Արմինֆո.Հայաստանի կողմից միջազգային դատարաններից, այդ թվում ՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանից (ՄԻԵԴ) հայցերի հետկանչը կհանգեցնի միջազգային ասպարեզում արցախցիների իրավունքների պաշտպանության համար անհրաժեշտ իրավական մեխանիզմի կորստի: Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում հայտարարել է Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը' մեկնաբանելով Ադրբեջանի հետ փոխադարձության սկզբունքով միջազգային դատական հաստատություններից հայցերի հնարավոր հետկանչման մասին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանի հայտարարությունը:

Ստեփանյանը նշել է, որ այդ որոշումը կարող է անդառնալի հետևանքներ ունենալ ոչ միայն արցախցիների հիմնարար իրավունքների պաշտպանության համար, այլև էապես ազդել Հայաստանի իմիջի վրա ՝ խաթարելով երկրի ՝ որպես իրավունքի գերակայության սկզբունքով առաջնորդվող պետության կարգավիճակը: Իրավապաշտպանն ընդգծել է, որ այդ մտահոգությունները կիսում են ոչ միայն հայաստանյան իրավապաշտպան հանրության, այլև սփյուռքի ներկայացուցիչները: Արցախի օմբուդսմենն ուշադրություն է հրավիրել այն փաստի վրա, որ իր կարծիքը կիսում են այնպիսի հայտնի հայ իրավապաշտպաններ, ինչպիսիք են Սիրանուշ Սահակյանը, Արման Թաթոյանը, Արա Ղազարյանը և Արտակ Բեգլարյանը:

"Եթե հայցերը հետ կանչվեն, դա անդառնալի վնաս կհասցնի 150 000 արցախցիներիւ իրավունքներին։ Դա կնշանակի հերթական դավաճանական գործողություն, որն արցախցիների իրավունքները վերածում է քաղաքական առևտրի առարկայի՝ Ադրբեջանի հետ ինչ-ինչ պայմանավորվածությունների հիման վրա ։ Հայաստանի կողմից դա ազդանշան կլինի, որ միջազգային ասպարեզում քաղաքական, տնտեսական և այլ շահերն ունեն գերակայություն մարդու իրավունքների պաշտպանության նկատմամբ։ Բացի այդ, դա բացասաբար կանդրադառնա Հայաստանի ՝ որպես իրավունքի գերակայությանը հավատարիմ պետության հեղինակության և կարգավիճակի վրա, որը պատրաստ է սակարկել 150 000 արցախցիների իրավունքների շուրջ՝ հրաժարվելով իր իրավական առաջնահերթություններից", - պարզաբանել է Ստեփանյանը։

Խոսելով հայցերը հետ վերցնելու դեպքում արցախցիների հնարավոր գործողությունների մասին ՝ պաշտպանը նշել է, որ նրանք կկարողանան միայն գանգատներ ներկայացնել ՄԻԵԴ ՝ իրենց գույքի հետ կապված հարցերով: Սակայն նա հավելել է, որ նման դիմումներն այլևս այդքան արդյունավետ չեն լինի ։ Նրա խոսքով, եթե հայցերի հետկանչն, այնուամենայնիվ, տեղի ունենա, ապա միջազգային կազմակերպությունների և հայկական սփյուռքի աջակցության հրատապ անհրաժեշտություն կառաջանա, որպեսզի գոնե մասամբ փոխհատուցի արցախցիների իրավունքների պաշտպանության կորցրած հնարավորությունները:

Իրավապաշտպանը պարզաբանել է, որ նման իրավիճակում հայտնվելով ՝ հարկ կլինի սկսել զանգվածաբար անհատական գանգատներ ներկայացնել դատարան ՝ կապված գույքային պահանջների և մշակութային ժառանգության պահպանության հետ: Նա ընդգծել է, որ դա լուրջ իրավիճակ կստեղծի, երբ սահմանափակ ժամկետներում անհրաժեշտ կլինի հնարավորինս շատ անհատական կամ կոլեկտիվ բողոքներ ներկայացնել: "Սակայն նման գործողությունները չեն կարող փոխհատուցել և չեն ունենա նույն կարևորությունը, ինչ պետության կողմից ներկայացված միջպետական բողոքները", - նշել է Արցախի օմբուդսմենը:

Միաժամանակ, նա նշել է, որ Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի Հանրապետության դեմ հայցերը փոխադարձության սկզբունքով հետ կանչելու Հայաստանի իշխանությունների պայմանը կարեւորություն չի ներկայացնում: Ստեփանյանը համոզմունք է հայտնել, որ իրական սպառնալիքը հայցերը հետ վերցնելու Ադրբեջանի պահանջն է՝ Հայաստանից:

Այդ առնչությամբ, անդրադառնալով Փաշինյանի կողմից Միջազգային քրեական դատարանում (ՄՔԴ) հետաքննությունից հրաժարվելու հավանականությանը և այդ քայլի հնարավոր հետևանքներին, Ստեփանյանը վստահեցրել է, որ ՀՀ վարչապետը նման լիազորություններ չունի: Բացի այդ, ըստ նրա, ներկայումս ՄՔԴ-ում միայն դիմումներ կան, օրինակ՝ Արտակ Բեգլարյանի կողմից ներկայացված, բայց այդ գործերը դեռ վարույթ չեն ընդունվել, ուստի անհանգստանում է, որ այդ հաստատությունից ինչ-որ բան վաղաժամ հետ կկանչվի: "Բեգլարյանի ներկայացրած հայցերը կքննվեն միայն այն դեպքում, եթե դատարանը լրջորեն զբաղվի այդ հարցերով։ Այս պահին այնտեղ չկան գործեր, որոնք կարող են որևէ երաշխիք ունենալ ։ Այնուամենայնիվ, Հայաստանը չի կարող հայցերը հետ վերցնել, քանի որ պետական մակարդակով նա դրանք, ըստ էության, դատարան չի ներկայացրել", - վստահեցրել է Ստեփանյանը ։ Նրա խոսքով ՝ այլ բան է Հայաստանի կողմից ՄԻԵԴ ներկայացված հայցերը։

Արցախի գլխավոր իրավապաշտպանը գտնում է, որ Հայաստանի իշխանությունների կողմից Ադրբեջանի ճնշման ներքո միջազգային դատարաններից հայցերի հետկանչը կանխելու միակ ճանապարհը հանրային բողոքն է և մասնագիտական հանրության աջակցությունը, որոնց ճնշման ներքո Հայաստանի իշխանությունները կհրաժարվեն այդ կործանարար քայլից:

Նշենք, որ Հայաստանի վարչապետը Վաշինգտոնում Ատլանտյան խորհրդի Եվրասիական կենտրոնի ավագ տնօրենի հետ հարցազրույցում, անդրադառնալով միջազգային դատական ատյաններից փոխադարձ հայցերի հետ կանչմանը, պատրաստակամություն էր հայտնել դա անել երկկողմ հարաբերություններում այդ հարցից հրաժարվելու պայմանով:

Հիշեցնենք, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի 28-ին Հայաստանը Ադրբեջանի դեմ հայց է ներկայացրել ՄԱԿ-ի միջազգային դատարան ՝ Լեռնային Ղարաբաղի հայ բնակչության նկատմամբ Ռասայական խտրականության բոլոր ձևերի վերացման մասին միջազգային կոնվենցիայի ենթադրյալ խախտման վերաբերյալ։ Բացի այդ, ՀՀ-ն չորս բողոք է ներկայացրել Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարան։ Դրանցից մեկը վերաբերում է 2020 թվականի 44-օրյա պատերազմի ժամանակ տեղի ունեցած հանցագործություններին և մարդու իրավունքների խախտումներին, երկրորդը ՝ Բաքվում հայ ռազմագերիների նկատմամբ դատավարություններին։ Մյուս գործը վերաբերում է Ադրբեջանի զինված ուժերի կողմից Հայաստանի տարածք ներխուժմանը և այստեղ կատարված հանցագործություններին, և վերջին բողոքը վերաբերում է Լեռնային Ղարաբաղի շրջափակմանը, մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումներին և էթնիկ զտմանը: Ընդ որում, ադրբեջանական ԶԼՄ-ները, հղում անելով երկրի ԱԳՆ-ին, հաղորդել էին, որ 2024 թվականի նոյեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կառավարությունը Մշտական արբիտրաժային պալատ է ներկայացրել Հայաստանի դեմ հայցի հիմնական փաստաթուղթը ՝ հայկական կողմին մեղադրելով, իբր, էներգառեսուրսների նկատմամբ Ադրբեջանի սուվերեն իրավունքների  խախտման համար։