Ընտրությունների ժամանակ մարդու իրավունքների խախտումների հարցի ուսումնասիրությամբ կզբաղվի ՀԽ-ին առընթեր հանձնաժողովը

Արմինֆո. Հետխորհրդային Հայաստանում ընտրական գործընթացների ժամանակ մարդու իրավունքների խախտումների հարցի ուսումնասիրությամբ կզբաղվի հատուկ հանձնաժողովը, որը կստեղծվի Հանրային խորհրդին առընթերկից: ՀՀ Ազգային ժողովը դեկտեմբերի 4-ի նիստում երկրորդ եւ վերջնական ընթերցմամբ փոփոխություններ է կատարել "Հանրային խորհրդի մասին" օրենքում:

Ներկայացնելով նախագիծը՝ ՀՀ արդարադատության նախարարի տեղակալ Տիգրան Դադունցը նշել է, որ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ից Հայաստանում ընտրությունների անցկացման ժամանակ պարբերաբար տեղի են ունեցել մարդու իրավունքների զանգվածային խախտումներ, որոնք ուղեկցվել են երկրում համակարգային և քաղաքական կոռուպցիայի երևույթների կայուն առկայությամբ, ինչը նշվել է մի շարք միջազգային զեկույցներում: 2018 թվականին հանրապետությունում տեղի ունեցած քաղաքական փոփոխությունները արդյունք էին այդ երևույթների արդյունքում հասարակության մեջ կուտակված անարդարության զգացողության: 2022 թվականի հուլիսի 21-ին հաստատված դատաիրավական բարեփոխումների ռազմավարության մեջ սահմանվել է անկախությունից ի վեր Հայաստանում տեղի ունեցած քաղաքացիների իրավունքների խախտման դեպքերի ուսումնասիրման և դրանց վերաբերյալ փաստերի հավաքագրման համար անցումային արդարադատության գործիքների կիրառման անհրաժեշտությունը։ Այդ նպատակով անհրաժեշտ է ձևավորել մի կառույց, որը պետք է ունենա այնպիսի գործառույթներ, որոնք թույլ տան ուսումնասիրել և քարտեզագրել 1991 թվականից ի վեր Հայաստանում տեղի ունեցած ընտրական գործընթացների ընթացքում մարդու իրավունքների զանգվածային և պարբերական խախտումների դեպքերը, ինչպես նաև դրանց պատճառները, ներկայացնել առաջարկություններ խախտված իրավունքների վերականգնման և պաշտպանության և դրանց կրկնության կանխարգելման վերաբերյալ:

2015 թվականի սահմանադրական փոփոխությունների արդյունքում 2018 թվականին ստեղծվել է Հանրային խորհուրդ, որն իր գործունեությունն իրականացնում է որպես ՀՀ կառավարության խորհրդատվական մարմին: Հանրային խորհրդի հիմնական խնդիրներն են հասարակության տարբեր շերտերի շահերի ներկայացումը, պետական կառավարման գործընթացներում քաղաքացիական հասարակության մասնակցության խթանումը, կառավարության, պետական կառավարման համակարգի մարմինների եւ քաղաքացիական հասարակության ինստիտուտների միջեւ փոխվստահության, երկխոսության եւ գործընկերային հարաբերությունների ձեւավորմանը նպաստելը, ինչպես նաեւ ընդհանուր ազգային հարցերի շուրջ Հայաստանի եւ Սփյուռքի միջեւ փոխվստահության, երկխոսության եւ գործընկերային հարաբերությունների ձեւավորումը:

Առաջարկվում է Հանրային խորհրդին առընթեր ձևավորել քաղաքացիների հիմնական իրավունքների և ազատությունների խախտումների վերաբերյալ փաստահավաք հանձնաժողով: Ներկայումս, համաձայն "Հանրային խորհրդի մասին" ՀՀ օրենքի, ՀԽ գործառույթներից են հանրային հետաքրքրություն ներկայացնող, ինչպես նաև հասարակական կյանքի կարևորագույն ոլորտներին վերաբերող հարցերի վերաբերյալ հանրային լսումների կամ քննարկումների կազմակերպումը, գործող օրենքների և այլ նորմատիվ իրավական ակտերի, պետական ծրագրերի, ռազմավարությունների, հայեցակարգերի հանրային փորձաքննության անցկացումը և դրանցում փոփոխություններ և լրացումներ կատարելու վերաբերյալ եզրակացությունների, այդ թվում ' առաջարկությունների ներկայացումը: Այժմ այս գործառույթներին կավելացվի ևս մեկը՝ 1991 թվականի սեպտեմբերի 21-ից մինչև 2023 թվականը մարդու իրավունքների խախտումների փաստերի ուսումնասիրություն: Հանձնաժողովի խնդիրն է լինելու ընտրությունների ժամանակ մարդու իրավունքների խախտումների փաստերի բացահայտումը, տուժողների իրավունքների ճանաչումն ու վերականգնումը, սոցիալ - քաղաքական դրական փոփոխությունների իրականացումը:

Դրանով իսկ ՀԽ-ին առընթեր հանձնաժողովը կդառնա քրեական արդարադատությունը լրացնող ինստիտուտ։ Միևնույն ժամանակ, այն չի լինելու արդարադատության մարմին, չի սահմանելու քրեական պատասխանատվություն կամ չի կիրառելու պատժամիջոցներ։ Քննության համար օգտակար ապացույցների առկայության դեպքում դա կարող է օգնել դատարանների աշխատանքին: ՀԽ հանձնաժողովը պետք է իր ուշադրությունը կենտրոնացնի ընտրությունների ընթացքում մարդու իրավունքների հիմնարար խախտումների բացահայտման վրա։