Մինչև 2023 թվականը 070 ծածկագրով անձնագրերն արցախցիներին տալիս էին ՀՀ քաղաքացիների բոլոր իրավունքները

Արմինֆո.Մինչև 2023 թվականը 070 կոդով անձնագրերն արցախցիներին տալիս էին նույն իրավունքները, ինչ ՀՀ քաղաքացիներին ՝ բացառությամբ ընտրություններին մասնակցելու իրավունքի։ Այդ մասին նոյեմբերի 29-ին ԱԺ-ում տեղի ունեցած լսումների ժամանակ հայտարարել է Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը։

Նա ուշադրություն հրավիրել է այն փաստի վրա, որ բացի ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ ստանալու հնարավորությունից, արցախցիներին առաջարկվել է նաև ՀՀ քաղաքացիության արագացված ձևակերպում: Սակայն վիճակագրությունը ցույց է տալիս, որ բռնի տեղահանված արցախցիները չեն ձգտում քաղաքացիություն ստանալու հայտ ներկայացնել, և այս հարցում կան ինչպես օբյեկտիվ, այնպես էլ սուբյեկտիվ պատճառներ:

"Արցախցիների կողմից նման որոշումը միանշանակ չի ընդունվել։ Այնուամենայնիվ, կառավարությունը բացատրել է, որ 070 կոդով ՀՀ անձնագրերը չեն հաստատում քաղաքացիության առկայությունը: Այս փաստաթղթերը տրվել են Հայաստանի և Արցախի միջև 1999թ. փետրվարի 24-ի համաձայնագրի հիման վրա՝ որպես ճամփորդական փաստաթղթեր, և վավեր են միայն երկու հանրապետությունների տարածքում, սակայն չեն կարող օգտագործվել որպես անձը հաստատող փաստաթուղթ: Սակայն իրավական պրակտիկան բոլորովին այլ է, քանի որ, փաստորեն, 070 կոդով անձնագրերը մինչև 2023 թվականը արցախցիներին տալիս էին բոլոր այն իրավունքները, որոնք ունեին ՀՀ քաղաքացիները ՝ բացառությամբ ընտրության իրավունքի", - պարզաբանել է իրավապաշտպանը։

Գեղամ Ստեփանյանը բացատրել է, որ ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու առնչությամբ արցախցիների մտահոգությունները կապված են նաև վերադարձի իրավունքի իրացման հետ: "Արցախցիների հետ զրույցների ընթացքում կարելի է ասել, որ վերադարձի հնարավորության կորուստը զգալի մտահոգություններ է առաջացնում, և, ցավոք, այս հարցը մինչ օրս պատշաճ ուշադրության չի արժանացել", - պարզաբանել է պաշտպանը:

Ստեփանյանը վստահեցրել է, որ այս հարցով մասնագետների հետ շփման ընթացքում նրանց կարծիքը հաստատում է, որ քաղաքացիություն ստանալը չի բացառում վերադարձի իրավունքը: "Իրավունքի տեսանկյունից կարեւոր է ոչ միայն այլ երկրի քաղաքացիություն կամ փախստականի կարգավիճակ ձեռք բերելու իրավիճակը, այլեւ մարդու կապը իր երկրի կամ հայրենիքի հետ, նույնիսկ, եթե նա ծնվել է այլ վայրում եւ առաջին անգամ ոտք է դրել իր հայրենիք", - հավելել է իրավապաշտպանը:

Այդ համատեքստում Ստեփանյանը բացատրել է, որ նման արձագանքը կապված է Հայաստանի իշխանությունների կողմից Ղարաբաղի հայերի հարազատ վայրեր վերադարձի հետ կապված հարցերի անտեսման, բանակցությունների շրջանակներում այդ թեմայի քննարկման բացակայության, ինչպես նաեւ սոցիալական մի շարք ծրագրերի մասնակցելու համար քաղաքացիություն ստանալու պահանջի հետ: Նրա խոսքով ՝ սա արցախցիների մոտ ստեղծում է այն զգացողությունը, որ ամեն ինչ արվում է վերադարձի հարցը փակելու համար, ուստի նրանք հրաժարվում են զրկվել իրենց Արցախի հետ կապող միակ փաստաթղթից: Միաժամանակ, ինչպես հավելել է Ստեփանյանը, վերոգրյալը վերաբերում է նաև սեփականության իրավունքին, քանի որ այդ հարցը արցախցիները կապում են 070 ծածկագրով անձնագիր ունենալու հետ:

Խոսելով հայտերի ներկայացման և ՀՀ անձնագրերի ստացման հետ կապված խնդիրների մասին ՝ Ստեփանյանը նշել է, որ չնայած ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու պարզեցված ընթացակարգ հայտարարելուն, արցախցիները, այնուամենայնիվ, գործընթացում բախվում են մի շարք տեխնիկական դժվարությունների: "Գլխավոր խոչընդոտներից մեկը ծննդյան վկայականի և այլ կարևոր փաստաթղթերի վերականգնումն է, որոնք կորել են տեղահանության ժամանակ։ Դրանց վերականգնումը հաճախ հանգեցնում է դատական քաշքշուկների", - ընդգծել է նա ։

Ստեփանյանը նաեւ ուշադրություն է հրավիրել մտահոգությունների լայն շրջանակի վրա, որոնց թվում է նաեւ լիազորված պետական մարմինների կողմից քաղաքացիություն կամ փախստականի կարգավիճակ ստանալու հարցում իրավունքների եւ պարտականությունների մասին ոչ պատշաճ իրազեկումը: Շատ կարևոր հարցեր, նրա խոսքով, մնում են չբացահայտված և չեն քննարկվում, այդ թվում ՝ վերադարձի իրավունքի հետ կապված անորոշությունը: Ստեփանյանը նշել է, որ այդպիսով Հայաստանի իշխանությունները ձգտում են փակել արցախցիների հարցը և վերջնականապես տարանջատել նրանց Արցախից:

Այդ կապակցությամբ նա առաջարկել է փոխել մոտեցումը ՝ հարկադրանքի մարտավարությունից անցնել ավելի կառուցողական փոխգործակցության բռնի տեղահանված արցախցիների հետ ։ Մարդու իրավունքների պաշտպանն ընդգծել է, որ ծրագրերը չպետք է կապված լինեն քաղաքացիության ինստիտուտի հետ, իսկ քաղաքացիություն ստանալու ընթացակարգերը պետք է լինեն մատչելի և ներառեն վերադարձի իրավունքի երաշխիքներ: "Մարդիկ պետք է տեսնեն, որ այդ ուղղությամբ լուրջ քայլեր են ձեռնարկվում, այդ թվում ՝ սեփականության իրավունքի հարցերը ։ Ես կցանկանայի, որ Հայաստանի ներկայացուցիչները հրապարակային լսումներ անցկացնեին, որպեսզի մարդկանց մոտ որոշակիություն ծագեր, և նրանք իմանային, որ այդ հարցերը լուծվում են պետական մակարդակով", - հավելել է նա։

Միևնույն ժամանակ Ստեփանյանը կարծիք է հայտնել, որ իրազեկման առումով ոչինչ պատշաճ կերպով չի կազմակերպվել, և ինքը մինչ օրս բազմաթիվ հարցեր է ստանում մարդկանցից, թե ինչ պետք է անեն: "Եթե նրանք շարունակում են այդ հարցը տալ, ուրեմն իրենք պատշաճ տեղեկացված չեն", - եզրափակել է իրավապաշտպանը:

Նշենք, որ ՀՀ ներքին գործերի նախարարության Միգրացիայի և քաղաքացիության ծառայության տվյալների համաձայն,  2024 թվականի օգոստոսի 30-ի դրությամբ Լեռնային Ղարաբաղից բռնի տեղահանված ընդամենը 4300 մարդ է դիմել ՀՀ քաղաքացիություն ստանալու համար, որոնցից 2900-ից մի փոքր ավելին արդեն ստացել են այն: Ընդ որում, բռնի տեղահանվածներին բնակարանով ապահովելու կառավարության ծրագրին մասնակցելու պարտադիր պայման է ՀՀ քաղաքացիության առկայության առկայությունը: