Freedom House-ի զեկույց. Ադրբեջանական ռեժիմը Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ զտման կանխամտածված արշավ է իրականացրել

Արմինֆո.Ադրբեջանական ռեժիմը Լեռնային Ղարաբաղի/Արցախի հայաթափման կանխամտածված արշավ է իրականացրել:Այդ մասին, ասվում է Freedom House-ի և վեց այլ գործընկերների կոալիցիայի միջազգային փաստահավաք առաքելության կողմից այսօր հրապարակված զեկույցում:

Զեկույցում, որը հիմնված է հունիսին հրապարակված նախնական եզրակացությունների վրա, դիտարկվում է Լեռնային Ղարաբաղում բնակվող էթնիկ հայերին առնչվող իրավիճակը 2020 թվականին Լեռնային Ղարաբաղի երկրորդ պատերազմի ավարտի եւ 2023 թվականի սեպտեմբերին ադրբեջանական ռեժիմի ռազմական հարձակման միջեւ, ինչպես նաեւ այդ հարձակման հետեւանքները:

Զեկույցում բացահայտվել են Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից Լեռնային Ղարաբաղում էթնիկ հայերի նկատմամբ մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների, միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտումների և միջազգային քրեական իրավունքի խախտումների բազմաթիվ դեպքեր ՝ արտադատական մահապատիժների, բազմամսյա շրջափակման, բռնի տեղահանության եւ մշակութային ժառանգության ու գույքի ոչնչացման քաղաքականության միջոցով ։

"Փաստագրված ապացույցները համապատասխանում են նախկին Հարավսլավիայի համատեքստում ՄԱԿ-ի փորձագետների հանձնաժողովի կողմից առաջ քաշված էթնիկ զտումների սահմանմանը։ Փաստահավաք զեկույցը նաեւ հաստատում է այն եզրակացությունը, որ Լեռնային Ղարաբաղում փաստաթղթավորված ակտերը պատերազմական եւ մարդկության դեմ ուղղված հանցագործություններ են: Զեկույցի հրապարակումը տեղի է ունեցել այն ժամանակ, երբ Բաքվում ընթանում է կողմերի 29-րդ խորհրդաժողովը (COP29) ՝ կլիմայի փոփոխության վերաբերյալ ՄԱԿ - ի ամենամյա համաժողովը", - ասվում է Freedom House-ի հաղորդագրության մեջ:

"Բաքվի ռազմական հարձակումը և շրջափակման, սովի և սպառնալիքների կիրառումը դաժան մարտավարություն էին ՝ ուղղված էթնիկ հայերին Լեռնային Ղարաբաղից հարկադրաբար դուրս մղելուն ։ Լեռնային Ղարաբաղում ադրբեջանական ռեժիմի անվերահսկելի գործողությունները վտանգավոր նախադեպ են ստեղծել ոչ ժողովրդավարական ռեժիմների համար, որոնք ուժ են օգտագործում հակամարտությունները լուծելու համար: Համաշխարհային հանրությունը պետք է ակտիվացնի իր ջանքերը մարդու իրավունքների խախտումների դեմ պայքարում, որոնց բախվում են Լեռնային Ղարաբաղից տեղահանված էթնիկ հայերը, և ապահովի մեղավորներին պատասխանատվության ենթարկելը", - ասել է Հայաստանում Freedom House-ի ներկայացուցիչ Անդրանիկ Շիրինյանը։

Իրականացված հետազոտության եզրակացությունների համաձայն,  ադրբեջանական պետության գործողություններն էթնիկ զտում են՝ որպես միջոց օգտագործելով հարկադիր տեղահանությունը։

Նշվում է, որ զտումն իրականացվել է Լեռնային Ղարաբաղն իր էթնիկ հայ բնակչությունից և պատմական ու մշակութային ներկայությունից ազատելու համապարփակ, մեթոդականորեն իրագործվող ռազմավարության հիման վրա:

"Փաստաթղթավորված ապացույցները համապատասխանում են էթնիկ զտման չափանիշներին, որոնք սահմանված են ՄԱԿ-ի փորձագետների հանձնաժողովի զեկույցում, որն ուսումնասիրում է 1990-ականների սկզբին նախկին Հարավսլավիայում միջազգային հումանիտար իրավունքի խախտումները: 2023թ. սեպտեմբերին 100,000 էթնիկ հայերի տեղահանումը դարձավ բազմամյա ինտենսիվ արշավի գագաթնակետը: Ադրբեջանական պետության այս արշավը ներառում էր տարբեր ձևերով մարդու իրավունքների լայնածավալ խախտումներ էթնիկ հայ բնակչության նկատմամբ ՝ ահաբեկման և շրջափակման երկարատև մարտավարության կիրառմամբ: Նման գործողություններն անհնարին են դարձրել Լեռնային Ղարաբաղի էթնիկ հայ բնակչության համար ապրել անվտանգ և արժանապատիվ: Հայերը ենթարկվել են իրենց իրավունքների և ազատությունների բազմաթիվ խախտումների", - ասվում է զեկույցում ։

"Մշակութային իրավունքները նույնպես խախտվել են ։ Էթնիկ հայերը տուժել են նաև առանց խոշտանգումների և դաժան վերաբերմունքի ապրելու իրենց իրավունքի խախտումներից ։ Հանցագործները կանխամտածված սպանել են խաղաղ բնակիչներին, նույնիսկ՝ խաղաղապահների ներկայությամբ, և օգտվել են բացարձակ անպատժելիությունից: Սա մեծացրեց բնակչության շրջանում անապահովությունն ու վախը մինչև 2023 թվականի սեպտեմբերի զանգվածային տեղահանությունը:

Լեռնային Ղարաբաղում խախտումները շարունակվում են հայկական մշակութային և պատմական ներկայության ջնջման տեսքով ։ Սա ներառում է հայկական մշակութային հուշարձանների, եկեղեցիների, գերեզմանատների և բնակելի թաղամասերի ծրագրված կամ ավարտված ոչնչացումը", - ասվում է զեկույցում։

Զեկույցում նշվում են մի շարք քայլեր, որոնք ժողովրդավարական կառավարությունները կարող են ձեռնարկել անպատժելիության դեմ պայքարելու համար:

Այս հանձնարարականները ներառում են. "Պատասխանատվության ենթարկել անպատժելիության արարքների համար ։ Աջակցել Լեռնային Ղարաբաղի բնակչության դեմ կատարված մարդկության դեմ հանցագործությունների և պատերազմական հանցագործությունների համար հետապնդմանն ուղղված միջազգային ջանքերին, այդ թվում ՝ Միջազգային քրեական դատարան (ՄՔԴ) պետական դիմում ուղարկելու միջոցով: Կիրառել թիրախային պատժամիջոցներ, ինչպիսիք են ուղեւորությունների արգելքները և ակտիվների սառեցումը ադրբեջանցի պաշտոնյաների, ռազմական առաջնորդների և մարդու իրավունքների կոպիտ խախտումների և պատերազմական հանցագործությունների մեջ ներգրավված անձանց նկատմամբ:

Աջակցել տեղահանված էթնիկ հայերի իրավունքներին: Կոչ անել ադրբեջանական պետությանը ՝ պայմաններ ստեղծել տեղահանված հայերի Լեռնային Ղարաբաղ անվտանգ և կամավոր վերադարձի համար՝ անվտանգության հուսալի երաշխիքներով և խտրականության բացառման մասին հավաստիացումներով: Աջակցել այն նախաձեռնություններին, որոնք պաշտպանում են բռնի տեղահանվածների իրավունքները, և հանդես գալ իրավական պաշտպանության և աջակցության հուսալի ծառայությունների իրականացման օգտին: Ապահովել, որպեսզի տուժած բնակչության ձայները լսելի լինեն, և նրանց իրավունքները աջակցվեն բոլոր համապատասխան միջազգային ֆորումներում:

Պաշտպանել հայկական մշակութային ժառանգությունը: Կոչ անել Ադրբեջանին պահպանել մշակութային ժառանգության պահպանման միջազգային չափանիշները և թույլ չտալ հայկական մշակութային արժեքների հետագա ոչնչացում կամ փոփոխություն: Հանդես գալ ՄԱԿ - ի կրթության, գիտության և մշակույթի կազմակերպության (ՅՈՒՆԵՍԿՕ) և այլ համապատասխան մարմինների հետ Ադրբեջանի համագործակցության օգտին ՝ անկախ մոնիտորինգային առաքելություններին աջակցելու և այդ օբյեկտների պաշտպանության և վերականգնման վերաբերյալ միջազգային երկխոսությանը նպաստելու համար", - ասվում է զեկույցում։

Փաստահավաք առաքելության կազմում էին Freedom House-ը, Մարդու իրավունքների միջազգային գործընկերությունը (IPHR), ժողովրդավարության զարգացման հիմնադրամը (DDF), Վանաձորի Հելսինկյան քաղաքացիական ասամբլեան, "Իրավունքների պաշտպանություն առանց սահմանների" ՀԿ-ն, իրավունքի զարգացման և պաշտպանության հիմնադրամը և Truth Hounds-ը:

Առաքելության ամբողջական զեկույցում հավաքված են ապացույցներ Լեռնային Ղարաբաղի 107 համայնքներից 71-ը ներկայացնող վկաների 330 հարցումներից: Այն ընդլայնում է 2024 թվականի հունիսին հրապարակված նախնական եզրակացությունները ՝ լրացուցիչ փաստաթղթավորված ապացույցներով և 2023 թվականի սեպտեմբերին տեղի ունեցած ռազմական հարձակման, Լեռնային Ղարաբաղից էթնիկ հայերի հետագա տեղահանության և հետևանքների վերլուծությամբ, ներառյալ բնակիչների կողմից տարհանման համար օգտագործված բոլոր երթուղիների մանրամասները: Այն նաև ընդլայնում է իրավական շրջանակը և տրամադրում է հանձնարարականների համապարփակ փաթեթ: