Կարծիք. Փաշինյանն ավելի ու ավելի է գնում ազգային-պետական ինքնության վերաֆորմատավորման ճանապարհով

Արմինֆո. Վերջին տարիներին Հայաստանի վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն ավելի ու ավելի է գնում ազգային - պետական ինքնության վերաֆորմատավորման ճանապարհով ՝ հրաժարվելով "ընդլայնված Հայաստանի" գաղափարներից ու պրակտիկայից ՝ հօգուտ կոմպակտ, խաղաղ, թեկուզև ծայրամասային հանրապետության: Ռուս քաղաքագետ Սերգեյ Մարկեդոնովն այդպես է մեկնաբանել Հայաստանի արտգործնախարարի երեկվա հայտարարությունները՝ Հայոց ցեղասպանության վերաբերյալ:

Փորձագետը փաստել է, որ յուրաքանչյուր ժողովրդի պատմության մեջ կան հատուկ հուզական բեռ ունեցող իրադարձություններ: Դրանք շատ առումներով ձևավորում են էթնիկական, ազգային, պետական ինքնություն, դրանց շուրջ կառուցվում են մի շարք սրբազան խորհրդանիշներ, դրանք տալիս են հերոսներ և հակահերոսներ, դրանց մեջ փնտրում են վարքագծի օրինաչափություններ:

"Աշխարհասփյուռ հայության, թե Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների, թե Սփյուռքի համար համաշխարհային պատմության առանցքային իրադարձություններից մեկը 20-րդ դարի առաջին քառորդի ողբերգությունն է Օսմանյան կայսրությունում։ Մեծ Եղեռն, բառացիորեն "Մեծ եղեռն" ։ Այսպես է բնորոշում 1915 թվականի իրադարձությունները հայկական ազգային պատումը։

ԽՍՀՄ փլուզումից և անկախ Հայաստանի ի հայտ գալուց հետո Ցեղասպանության միջազգային ճանաչման հարցը դարձավ նրա արտաքին քաղաքական առաջնահերթություններից մեկը։ Ի դեպ, այստեղ վերապահումներ են պետք։ Հանրապետության առաջին նախագահ Լեւոն Տեր-Պետրոսյանն արդեն 1990 - ականների սկզբին՝ տխրահռչակ "ֆուտբոլային դիվանագիտությունից" շատ առաջ, խոսում էր է Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման եւ ազգային նպատակների վերաձեւակերպման անհրաժեշտության, պատմական անցյալից հեռանալու մասին ՝ հօգուտ արդիականության", - հիշեցրել է Մարկեդոնովը։

Այդ առումով նա հավելել է, որ, այնուամենայնիվ, Ադրբեջանի հետ ուղղակի ռազմական և Թուրքիայի հետ միջնորդավորված քաղաքական դիմակայությունը ստվերեց հաշտեցման այդ դիսկուրսը։

"Ցեղասպանության ճանաչման համար պայքարը նոր արդիականություն է ձեռք բերել։ Եվ երբ Հայաստանի արտգործնախարար Արարատ Միրզոյանը հայտարարում է, որ "ողբերգական իրադարձությունների, Հայոց ցեղասպանության ուսումնասիրությունը կամ դրանց թիվ մեկ առաջնահերթության վերածումը, անկասկած, իր գերատեսչության օրակարգում չէ", դա, պարզապես, բարձրաստիճան պաշտոնյայի կարծիքը չէ", - նշել է ռուս փորձագետը։

Ընդ որում, նա կարծում է, որ Միրզոյանն, ըստ էության, ոչ մի նոր բան չէ բացահայտել: "Վերջին մի քանի տարիներին Միրզոյանի շեֆը՝ Նիկոլ Փաշինյանը, ոչ մեկ կամ երկու անգամ  կոչ է արել հրաժարվել անցյալից՝ հանուն ապագայի: Հատկապես, երբ այդ անցյալը դառնում է "կարմիր հագուստ", որը գրգռում է հարևան "ցլերին": Եվ, նույնիսկ, եթե նման հագուստը կարված է "սիրելի տատիկի կողմից ", - իր թեզը զարգացնում էր Հայաստանի վարչապետը, - ավելի լավ է՝ այն հանել։ Պարզ ասած՝ վերաֆորմատավորել ազգային-պետական ինքնությունը՝ հրաժարվելով "ընդլայնված Հայաստանի" գաղափարներից եւ պրակտիկայից ՝ հօգուտ կոմպակտ, խաղաղ, թեկուզ եւ ծայրամասային հանրապետության", - հավելել է Մարկեդոնովը։

Ռուս քաղաքագետը նաև կարծում է, որ հայ հասարակությունը հուսախաբ վիճակում է և պատրաստ չէ պատերազմելու, հայկական աշխարհաքաղաքական առավելապաշտությունն արտաքին աջակցություն չունի, ներքին պահուստները բավարար չեն: "Իմ դասախոսությունների ժամանակ ուսանողներն ու, պարզապես, ունկնդիրները մեկ անգամ չէ, որ նույն հարցն են տվել. արդյո՞ք հայերը չեն չափազանցնում պատմությունը, արդյո՞ք ավելորդ չեն կենտրոնանում անցյալի վրա։

Նշեմ երկու պահ: Նախ, թե ղարաբաղյան գաղափարը, թե, ընդհանրապես, "մեծ Հայաստանի" գաղափարն ամեն անգամ առաջանում էր ոչ թե, իբր, "ճերմակած հնության սիրահար տարօրինակ հայերի" պատճառով, այլ այն պատճառով, որ "օտար երկրներում" նրանք ծանր փորձությունների էին ենթարկվում։ Այստեղից էլ՝ "սեփական հողի" պաշտամունքը, որտեղ միայն կարելի է զգալ ինքնությունը: Եվ՝ այլևս երբեք: Այս նպատակը սպիտակազգեստ հրեշտակները չէին իրականացնում, ճիշտ է: Բայց հատուկ ինքնության պահպանման տրամաբանությունը հայ առաջնորդներից շատ բան էր պահանջում, գումարած մի քիչ ավելին։ Հակառակ դեպքում, կայսերական խզվածքներում, պարզապես, ֆիզիկապես հնարավոր չէր գոյատևել: Կոչ եմ անում իմ ընթերցողներին, եթե չընդունեն, ապա հասկանան այդ միտքը", - համոզված է քաղաքագետը։

Երկրորդ, ըստ Մարկեդոնովի, իսկ ով է, ըստ էության, ասել, որ Հայաստանի և Թուրքիայի հարաբերությունները վերաբերում են երեկվան և նախանցյալ օրվան։ "Թե՞ փակ ցամաքային սահմանն ու տարածաշրջանային նախագծերի արգելափակումը Թալեաթի ու Էնվերի մասին է։ Թե՞ Աթաթուրքի մասին։ Թե՞ Բաքվի աջակցությունը 2016, 2020 և 2023 թվականներին ոչ միայն բարի խոսքով, այլև ատրճանակով դա Կոմիտասի ճակատագրի մասին է ։ Ես այն կարծիքին եմ, որ առաջնահերթությունների փոփոխությունը, որի իրավունքը Հայաստանի կառավարությունն ու ժողովուրդն ունեն, ինքնին չի փակի ներկայիս արդիական մարտահրավերները։ Ինչպես չեն փակի Արևմուտքի հետ մեր առճակատումը Մոսկվայի հազարավոր ապաշխարությունները 1956 կամ 1968 թվականների համար", - վստահ է փորձագետը։

Նրա համոզմամբ՝ պատմությունը միայն խորը հնության ավանդույթները չեն։ "Առաջին հերթին, դա պատճառահետեւանքային կապի գիտությունն է։ Դրանցից կարելի է հանդիսավոր կերպով հրաժարվել, իհարկե։ Բայց խնդիրն այն է, որ Մայր-Պատմությունն իր ակնկալություններն ունի մեզանից", - ամփոփել է Մարկեդոնովը։

Նշենք, որ Հայաստանի արտգործնախարարը հոկտեմբերի 31-ին խորհրդարանում հայտարարել է, թե Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման օրակարգի առաջ մղումը Հայաստանի արտաքին քաղաքական գերատեսչության առանձնաշնորհը չէ: Այնուհետև նա կրկնել է Անկարայի կողմից տասնամյակներ շարունակ առաջ քաշված պատումներն այն մասին, թե այդ հարցով պետք է զբաղվեն պատմաբանները ։ Փաստորեն, այսօրվա հայտարարությամբ Միրզոյանը հաստատել է փորձագետների մտավախությունները, որոնք ավելի վաղ արտահայտվում էին այն առնչությամբ, որ Հայաստանի գործող իշխանություններն ամեն ինչ կանեն Թուրքիայի հետ հարաբերությունները կարգավորելու համար, ընդսմին, ոտնահարելով սեփական ազգային շահերը, այդ թվում՝ նաև Հայոց ցեղասպանության միջազգային ճանաչման առումով։