Հինգշաբթի, 1 Օգոստոսի 2024 17:32

Արմինֆո. 2024 թվականի մամուլի ազատության ինդեքսում Հայաստանը զբաղեցրել է 43-րդ հորիզոնականը՝  "Լրագրողներ առանց սահմանների" միջազգային ոչ կառավարական կազմակերպության վարկածով,  որի նպատակն է պաշտպանել լրագրողներին և մեդիա ոլորտի աշխատակիցներին:

Հայաստանի մասով ամփոփագրում նշվում է, որ չնայած բազմակարծության միջավայրին, Հայաստանում լրատվամիջոցները շարունակում են մնալ բևեռացված։ "Երկիրը բախվում է ապատեղեկատվության և թշնամանքի աննախադեպ մակարդակի, հատկապես՝ Լեռնային Ղարաբաղում տարածքային վեճի և Ադրբեջանի հետ պատերազմի շարունակվող սպառնալիքի հետ կապված", - նշում են "Լրագրողներ առանց սահմանների" կազմակերպության վերլուծաբանները:

"Սոցիալական ցանցերը, որոնց ամեն օր դիմում է բնակչության երկու երրորդը, տեղեկատվության հիմնական աղբյուրն են։ 2018 թվականի "թավշյա հեղափոխությունից" հետո բազմաթիվ նոր լրատվամիջոցներ են հայտնվել, իսկ անկախ լրատվական կայքերը բարգավաճում են և կատարում անկախ դիտորդի դեր, որն անհրաժեշտ է ժողովրդավարության մեջ: Այնուամենայնիվ, հեռարձակվող և տպագիր լրատվամիջոցների մեծ մասը, որոնք կապված են խոշոր քաղաքական և առևտրային շահերի հետ, շարունակում են բախվել ճնշման իրենց խմբագրական քաղաքականության վրա", - ասվում է զեկույցում:

Ինդեքսի հեղինակները նշում են, որ ԶԼՄ-ների բևեռացումն արտացոլում է քաղաքական դաշտի բևեռացումը։ "Միայն մի քանի լրատվամիջոցներ են անկախություն դրսևորում։ Երկու քաղաքական թեմաներ հատկապես զգայուն են.  Լեռնային Ղարաբաղից հայերի էթնիկ զտումը և Հայաստանի ու Ռուսաստանի միջև լարված հարաբերությունները: Որոշ քաղաքական խմբեր ապատեղեկատվական գործողություններ են իրականացնում և հետապնդում լրագրողներին։

Չնայած զրպարտության ապաքրեականացմանը և ԶԼՄ-ների սեփականության թափանցիկությունը երաշխավորող օրենսդրության իրականացմանը, ոլորտը կարգավորող իրավական դաշտը բավարար չափով չի պաշտպանում մամուլի ազատությունը և չի համապատասխանում եվրոպական չափորոշիչներին: Վերջին բարեփոխումները չեն լուծել ապատեղեկատվության և տեղեկատվության հրապարակման արգելքների հետևանքով առաջացած խնդիրները: Պետական տեղեկատվության հասանելիությունը սահմանափակվում է կառավարության կողմից (պատասխանելուց հրաժարվելը, ուշացումները և այլն)",- ասվում է ուղեկցող ամփոփագրում:

"Լրատվամիջոցների մեծ մասը վերահսկվում է քաղաքական շարժումներին մոտ կանգնած մարդկանց կողմից կամ աջակցվում է ազդեցիկ հասարակական գործիչների կողմից։ Միայն մի քանի հրատարակություններ են ընդունել վճարովի բաժանորդագրության մոդելներ, իսկ գովազդի շուկան մնում է թերզարգացած, ինչը սահմանափակում է մասնավոր լրատվամիջոցների ֆինանսական անկախությունը։ Մինչդեռ պետական լրատվամիջոցները ձեռնպահ են մնում կառավարությանը քննադատելուց", - նշում են նյութի հեղինակները։

Միաժամանակ արձանագրվում է, որ որպես մասնագիտություն ՝ լրագրությունը նվաստացած է և ենթարկվում է հատկապես մտահոգիչ ատելության հրահրման։ "Հակամեդիական հռետորաբանությունը քաղաքական էլիտաների կողմից, որոնք մեղադրում են լրագրողներին "կոռուպցիայի" և իրենց հակառակորդներին ծառայելու համար, ստեղծում է անհանդուրժողականության մթնոլորտ, որը խանգարում է լրագրողների աշխատանքին: Նրանց մշտաաապես վիրավորում են, անընդհատ հարձակվում և ենթարկում են վիրավորական դատավարությունների զրպարտության գործով, ինչը ուժեղացնում է ինքնագրաքննությունը:

Ադրբեջանի հետ սահմանին բախումները բարդացնում են լրագրողների աշխատանքը։ Բացի այդ, լրագրողները հաճախ ենթարկվում են ճնշումների, վիրավորանքների և բռնությունների՝ ինչպես կառավարող կուսակցության պաշտոնյաների, այնպես էլ ընդդիմադիր քաղաքական գործիչների, ինչպես նաև նրանց կողմնակիցների կողմից ՝ լինի դա խորհրդարանում, փողոցում, թե սոցիալական ցանցերում: Ընդհանուր առմամբ, լրագրողների նկատմամբ բռնությունները մնում են անպատիժ", - ամփոփել է "Լրագրողներ առանց սահմանների"-ն:

Հավելենք, որ աշխարհի 180 երկրների ինդեքսի համաձայն ՝ ամենաազատ մամուլը Նորվեգիայում, Դանիայում, Շվեդիայում, Նիդերլանդներում և Ֆինլանդիայում է: Հայաստանի հարևան Վրաստանը 103-րդ հորիզոնականում է, Թուրքիան՝ 158-րդ, Ադրբեջանը ՝ 164-րդ, Իրանը՝ 176-րդ: ԵԱՏՄ-ում Հայաստանի գործընկեր երկրներից Ղրղզստանը՝ 120-րդ տեղում է, Ղազախստանը՝ 142-րդ, Ռուսաստանը՝ 162-րդ, և Բելառուսը՝ 167-րդ հորիզոնականներում:

Հիշեցնենք, որ 2024 թվականի երկրորդ եռամսյակը աննախադեպ էր հետհեղափոխական Հայաստանում ՝ ԶԼՄ-ների նկատմամբ ֆիզիկական բռնություն կիրառելու առումով։ Այդ մասին են վկայում Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի (ԽԱՊԿ) ՝ այս տարվա երկրորդ եռամսյակի հրապարակած տվյալները ։ "Մասնավորապես, արձանագրվել է լրագրողների և օպերատորների նկատմամբ ֆիզիկական բռնության 14 դեպք, որոնց հետևանքով տուժել է 23 մարդ ։ Սա 2018-ից հետո արձանագրված ամենաբարձր ցուցանիշն է, իսկ տուժածների թիվը հավասար է հեղափոխության օրերին գրանցվածների թվին ։ Ֆիզիկական բռնության մեծ մասը ՝ 11 - ը, իշխանական կառույցների անհամաչափ գործողությունների արդյունք է ։ Արձանագրվել է լրագրողների նկատմամբ տարաբնույթ այլ ճնշումների 9 դեպք ՝ վիրավորանք, սպառնալիքներ, մասնագիտական գործունեությանը խոչընդոտելու դեպքեր: Դրանցից 6-ն արձանագրվել են բողոքի ակցիաների ժամանակ (4 - ը ՝ ընդդիմության, 2-ը ՝ իրավապահ մարմինների աշխատակիցների կողմից) ։ Ավելացել է նաև լրագրողների և լրատվամիջոցների դեմ դատական գործերի թիվը։ Ապրիլ-հունիս ամիսներին 17 նման նոր հայց է ներկայացվել նախորդ եռամսյակի 12-ի դիմաց։ 5 հայց ներկայացվել է գործարարների, 4 - ը ՝ իշխանության ներկայացուցիչների, 4 - ը ՝ քաղաքացիների, 2 - ը ՝ իրավաբանների, 1 - ը ՝ ՀԿ - ների և 1 - ը ՝ ընդդիմադիրների կողմից", - այս տարվա հուլիսի վերջին հայտարարել են Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեում ։