Արցախի օմբուդսմեն. Հայաստանում ընդամենը 10 800 արցախցու է հաջողվել աշխատանքի տեղավորվել

Արմինֆո. Այսօր Արցախի Մարդու իրավունքների պաշտպանի օրակարգում չորս հարց է. միջազգային աջակցություն եւ բռնի տեղահանված արցախցիների սոցիալական և հումանիտար խնդիրները Հայաստանում, արցախցիների՝ հայրենիք վերադառնալու իրավունքի ապահովման, ինչպես նաև պատանդների ու գերիների իրավունքների պաշտպանության և վերադարձի ուղղությամբ տարվող աշխատանքները և հոգևոր ու պատմամշակութային ժառանգության պահպանման ուղղությամբ տարվող աշխատանքները: Այդ մասին մարտի 29-ին Հայաստանի ամերիկյան համալսարանում իր ելույթի ժամանակ հայտարարել է Արցախի մարդու իրավունքների պաշտպան Գեղամ Ստեփանյանը։

Մասնավորապես, խոսելով դժվարությունների մասին, օմբուդսմենը նշել է, որ սոցիալ-կենցաղային պայմանների պատճառով շուրջ 15 հազար արցախցիներ մեկնել են Հայաստանից, առավելապես՝ Ռուսաստան: Ավելի քան 100 հազար մարդուց աշխատանքով է ապահովվել ընդամենը 10 800 արցախցի փախստական։ Ընդ որում, նա ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ Արցախի 4 հազար ուսուցիչներից Հայաստանի կրթական հաստատություններում աշխատանքի է տեղավորվել ընդամենը 220-ը։

Ստեփանյանի կարծիքով ՝ զբաղվածությանն առնչվող իրավիճակը կանդրադառնա Հայաստանից Արցախի բնակչության արտահոսքի դինամիկայի վրա։ Վկայակոչելով կառավարության առաջարկած ծրագիրը՝ նա նշել է, որ դրա շահառու կարող է դառնալ շուրջ 1000 մարդ։ Այդ առնչությամբ օմբուդսմենը հարց է տվել. "Ինչու՞ ավելի շատ ջանք չի գործադրվում արցախցիներին աշխատանքի տեղավորելու, այդ թվում ՝ միջազգային օգնություն գեներացնելու համար"։

Մասնավորապես, նա զուգահեռ է անցկացրել Վրաստանի հետ, որին հաջողվել է 2008 թվի իրադարձություններից հետո միայն ԱՄՆ-ից 1 մլրդ դոլարի աջակցություն ստանալ, ԵՄ-ից՝ 120 մլն եվրոյի չափով։ Մինչդեռ, Հայաստանն, ընդհանուր առմամբ, արցախցիներին աջակցելու համար տարբեր գործընկերներից ստացել է 67 մլն դոլարի օգնություն, ինչը բավարար չէ պատերազմի նման աղետալի հետևանքները հաղթահարելու համար։

"Այս կապակցությամբ մեր առաջարկն է կազմակերպել դոնոր-կոնֆերանս, որը թույլ կտա Հայաստանին գեներացնել նոր միջոցներ արցախցի փախստականների կարիքները բավարարելու համար", - ընդգծել է նա:

Համեմատաբար ավելի լավ է, ըստ նրա, իրացվել արցախցիների կրթության իրավունքը։ Մասնավորապես, նա տեղեկացրել է, որ այսօր Արցախից 18 հազար երեխա սովորում է Հայաստանի դպրոցներում, իսկ 3500 ուսանող ՝ երկրի բուհերում։ <Ակտիվ աջակցություն է ցուցաբերվել կրթության վարձավճարների մասով: Ինտեգրման հետ կապված խնդիրներ կան, բայց որոնք ժամանակի ընթացքում, կարծում եմ, կկարգավորվեն", - հավելել է Ստեփանյանը։

Սակայն, Ստեփանյանը դժգոհել է Արցախի պատմամշակութային և հոգևոր հուշարձաններին առնչվող իրավիճակի մշտադիտարկման հնարավորության բացակայությունից, որոնք ժամանակ առ ժամանակ վանդալիզմի են ենթարկվում ադրբեջանցիների կողմից: Ընդհանուր առմամբ, դրանց թիվը մոտ 5 հազար է, 450-ը՝ վանքեր և եկեղեցիներ, որոնք ամենից շատ հարվածի տակ են, քանի որ կապված են ազգային ինքնության հետ։ <Դրանք պետք է լինեն միջազգային մոնիտորինգի տակ: Մենք կշարունակենք աշխատանքներն այդ ուղղությամբ", - ընդգծել է նա ։ Օմբուդսմենը, սակայն, նկատել է, որ միջազգային դերակատարները, որոնց նա բազմիցս դիմել է այդ կապակցությամբ, պատասխանել են, որ ադրբեջանական կողմը չի ցանկանում համագործակցել այդ հարցի շուրջ: "Մեզ մնում է միայն արբանյակային լուսանկարների միջոցով կամ այլ մեթոդների կիրառմամբ հետևել մեր հուշարձանների վիճակին", - դժգոհել է նա: Ստեփանյանը նաև տեղեկացրել է, որ Արցախում շարունակում է ապրել 20 արցախցի, որոնց իրավունքները սահմանափակ են: Մնացած քաղաքացիների հիմնական մասը կենտրոնացած է հյուրանոցում, իսկ մի քանի հոգի մնացել են իրենց տներում։ Սակայն նրանց բնակության վայրերի մոտ ոստիկանական ուժեր են կենտրոնացված, որոնք հետևում են արցախցիների յուրաքանչյուր շարժմանը։ Բացի այդ, տեղաշարժվելու համար նրանց անհրաժեշտ է Ադրբեջանի լիազոր մարմինների համապատասխան թույլտվություն։

Հիշեցնենք, որ նախորդ տարվա սեպտեմբերի 19-ին Լեռնային Ղարաբաղի դեմ Ադրբեջանի սանձազերծած լայնածավալ ռազմական ագրեսիայի հետևանքով, որին նախորդել էր 9 ամիսների ընթացքում տոտալ շրջափակումը, Հայաստան բռնի տեղահանվել է Արցախի շուրջ 102 հազար քաղաքացի: Սակայն, ընդհանուր առմամբ, 2020 թվականի արցախյան 44-օրյա պատերազմից ի վեր ադրբեջանական ագրեսիայի հետևանքով անօթևան է մնացել 150 հազար արցախցի ։