Սահմանափակել չի կարելի, արարել

Արմինֆո. Սերգեյ Փարաջանովի արվեստն իր բազմակողմանիությամբ, բացառիկությամբ և պոետիկությամբ մշտապես ոգեշնչել է և շարունակում է ոգեշնչել արվեստաբանների ոչ մեկ սերնդի: Նրա ֆիլմերի մոտիվներով կամ, պարզապես, նրա անհատականությանը նվիրում են թատերական, պարային բեմադրություններ, կազմակերպում կերպարվեստի ցուցադրություններ, նկարահանվում տեսահոլովակներ, անցկացնում են նորաձևության ցուցադրություններ և այլն: Ցուցակն անվերջ է, ուստի դժվար է այսօր գնահատել Փարաջանովի արվեստի հետքն ու ազդեցությունը ժամանակակից արվեստի վրա:

Փարաջանովի անհատականությունը, ինչպես և նրա ստեղծագործությունը զերծ է կաղապարներից,  ինչ-որ սահմանափակումներից։ Հետևաբար, արվեստագետների գլխավոր խնդիրը, առնչվելով Մաեստրոյի ստեղծագործության հետ, ոչ թե աղավաղելն է, ոչ թե սահմանափակելը, այլ, ընդհակառակը, իրենց տեսլականով ընդլայնել հասարակ մարդու գիտակցությունը, թույլ տալ երևակայել և մտածել, այլ կերպ ասած ՝ դուրս գալ սովորական շրջանակներից:

Թե որքանով է դա հաջողվում՝ կարող է դատել միայն հանդիսատեսը, ով հնարավորություն է ունեցել անձամբ տեսնել այս կամ այն գեղարվեստական մտահղացումը: Ելնելով երևանյան հանդիսատեսի արձագանքից՝ Սերգեյ Փարաջանովի համանուն ֆիլմի մոտիվներով "Նռան գույնը" թատերական ներկայացումը՝ ֆրանսիացի հայտնի պարուսույց Մուրադ Մերզուկիի բեմադրությամբ, կատարեց իր առջև դրված խնդիրը:

Բոլորովին վերջերս Հայաստանի մայրաքաղաքում ՝ Ա. Սպենդիարյանի անվան օպերայի և բալետի ազգային ակադեմիական թատրոնում կայացավ Մուրադ Մերզուկիի <Նռան գույնը>պարային ներկայացման պրեմիերան: Հայեցակարգի հեղինակը Ֆրանսիական Sate-Atre թատերական միության տնօրեն Սաթե Խաչարյանն է: Բեմադրությանը մասնակցում էին 7 պարողներ, որոնցից 2 - ը՝ Հայաստանի ժողովրդական երաժշտության և պարի ազգային կենտրոնի սաներ: Դա հատկապես զգացվում էր, երբ ներկայացման մեղեդին փոխարինվում էր ժողովրդական մոտիվներով, և բոլորովին այլ ոգևորություն կարելի էր տեսնել հայ պարողների դեմքերին։ Սակայն ֆրանսիացի պարողների վարպետության և ֆրանսիացի պարուսույցի տեսլականի շնորհիվ հայ արվեստի գեղեցկությունն ու վեհությունը դառնում էին ակնհայտ ու անվիճելի: Եվ ինչ-որ չափով ստիպում է երկրորդ անգամ սիրահարվել, իսկ ինչ-որ մեկին, ընդհանրապես, առաջին անգամ՝ սեփական մշակույթին, զգալ պատկանելությունը հայկական մշակութային կոդին ։ Անդրադառնալով Հայաստանի բանահյուսական արվեստին՝ Մերզուկին այն չի դարձրել տրիվիալ, աչքին ու ականջին ծանոթ, այլ, ընդհակառակը, ցույց է տվել դրա բացառիկությունը, ինչը քչերին է այսօր հաջողվում:

Պարուսույցը, ինչպես և խոստացել էր, չի հեռացել Փարաջանովի վիզուալ տեսլականից՝ ներկայացման մեջ պահպանելով ֆիլմում ռեժիսորի գործածած տարազներն ու բոլոր խորհրդանիշները ՝ գորգերը, գրքերը, նուռերը, հրեշտակները, շրջանակը, աստիճանը, բայց չի սահմանափակել իր ստեղծագործական մտահղացումը:

Մասնավորապես, գրքերով դրվագը զարմանալի էր նրանով, որ յուրաքանչյուր պարող, շփվելով գրքի հետ, դառնում էր ազատ, պարում էր իր պարը, արտացոլում էր իր աշխարհը, ընդ որում՝ չխախտելով ներկայացման ընդհանուր կոմպոզիցիան:

Ինչպես  գրքի հետ շփվելիս՝ ընթերցողը ձեռք է բերում իր ազատությունը ՝ ընդլայնելով սովորական աշխարհի շրջանակը:

Բայց հրեշտակ-պարողների (ինչպես և "Նռան գույնը" ֆիլմում) կողմից բեմ բերված շրջանակի մեջ էին ընկնում միայն ներկայացման հատվածները ՝ չընդգրկելով բեմի ողջ մասշտաբը, ինչը հանգավորվում էր Փարաջանովի արվեստի բուն էությամբ, որը չի տեղավորվում որևէ շրջանակի մեջ: Գրեթե մինչև ներկայացման ավարտը տվյալ ռեկվիզիտը կանգնած էր մի կողմում՝ անտեսված սոֆիտներով, հիշեցնելով կապանքների և գրաքննության մոռացված ստվերը, որով փորձում էին շրջանակել Փարաջանովի ստեղծագործությունը։ Բայց որոնք, արդյունքում, անզոր դուրս եկան նրա անձի մասշտաբի դեմ, ինչում մենք համոզվում ենք ամեն տարի ՝ դիտելով Փարաջանովյան մտքից ներշնչված արվեստի նորանոր գործեր: Թերևս հենց սա էր պարուսույցի մտահղացումը, որի ստեղծած ներկայացումը դեռ երկար կհիշվի երևանյան հանդիսատեսի կողմից:

Հիշեցնենք, որ "Նռան գույնը" պարային ներկայացման դեբյուտը տեղի է ունեցել 2024 թվականի հունվարի 18-ին և 19-ին ֆրանսիական երկու թատրոնների ՝ "Տոբոգգան" (Գ.Դեսին) և "Գասկոն" (գ. Մոն-դե Մարսանա) թատերական բեմերում ։ Իսկ երևանյան պրեմիերայից հետո "Նռան գույնը" դիտեցին Վրաստանում։

Նախագծի իրականացմանն աջակցություն են ցուցաբերել ՀՀ կրթության, գիտության, մշակույթի և սպորտի նախարարությունը, Հայաստանում Ֆրանսիական համալսարանը և ՀՀ-ում Ֆրանսիայի դեսպանատունը, Երևանի քաղաքապետարանը և Լիոնի Մետրոպոլը:

Նշենք, որ Մուրադ Մերզուկին ծնվել է Լիոնում՝ 1973 թվականին ։ Յոթ տարեկանում սկսել է զբաղվել արևելյան մարտարվեստով և կրկեսային արվեստով ։ 15 տարեկանում ծաաանոթացել է < հիփ-հոփ > ուղղությանը և իր համար բացահայտել պարը։ Մերզուկին անմիջապես որոշել է, որ կզարգացնի այդ փողոցային պարը և միաժամանակ կզբաղվի պարարվեստի  այլ ուղղություններով՝ այնպիսի վարպետների հետ, ինչպիսիք են Մարիզ Դելենտը, Ժան-Ֆրանսուա Դյուրուրը և Ժոզեֆ Նաջը: Ձեռք բերված փորձն օգնեց իրականացնել նրա երազանքը ՝ ղեկավարել գեղարվեստական նախագծերը ՝ համատեղելով հիփ-հոփը այլ ոճերի հետ ։ 1989 թվականին Կադեր Աթուի, Էրիկ Մեզինոյի և Շաուկի Սաիդի հետ համատեղ նա ստեղծել է իր առաջին Accrorap ընկերությունը։ 2009 թվականի հունիսին Մուրադ Մերզուկին նշանակվել է Centre de Creteil et du Val de Marne պարարվեստի կենտրոնի ղեկավար։ Այստեղ նա շարունակում է իրագործել իր մտահղացումները՝ հավատարիմ մնալով աշխարհին բաց լինելու գաղափարին։ Այսքան տարիների ընթացքում պարուսույցը ստեղծել է ավելի քան 22 ներկայացում, իսկ նրա ընկերությունը տարեկան միջին հաշվով 150 ելույթ է ունենում ողջ աշխարհում։