Ամերիկայի հայկական համագումարը Սումգայիթյան ջարդերի 36-րդ տարելիցին պահանջում է Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկել մարդկության դեմ հանցագործությունների համար

Արմինֆո. Ամերիկայի հայկական համագումարը (ԱՀՀ) նշում է Սումգայիթյան ջարդերի՝ նախկին Խորհրդային Ադրբեջանում հայ բնակչության անողոք կոտորածի 36-րդ տարելիցը:

ԱՀՀ-ում հիշեցնում են, որ խաղաղ հայ բնակչության դեմ ամբոխի անվերահսկելի բռնությունները շարունակվել են 1988թ. փետրվարի 26-ից մինչեւ  մարտի 1-ը եւ հանգեցրել խաղաղ բնակիչների դաժան սպանությունների, սեփականության լայնածավալ ոչնչացման եւ հայերի զանգվածային տեղահանության:

"Այդ ջարդերը սկիզբ դրեցին հայերի էթնիկ զտմանն Ադրբեջանի ողջ տարածքում։ Այդ քաղաքականությունը շարունակվում է մինչ օրս։ Սումգայիթյան ջարդերին հաջորդեցին հայերի դեմ մեթոդական հարձակումներ ադրբեջանական Կիրովաբադ (1988թ.) և Բաքու (1990թ.) քաղաքներում, ինչպես նաև այն ժամանակվա Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզի ողջ տարածքում, ներառյալ Շուշին և Ստեփանակերտը: Այդ գործողությունների արդյունքում հարյուր հազարավոր հայեր ստիպված էին եղել փախչել, թողնելով իրենց տները, փախչելով Սումգայիթի ջարդերից, որոնք ուղեկցվել են զանգվածային սպանություններով։

Հակահայկական անկարգությունների և բռնությունների հիմնական պատճառը հայ ժողովրդի կողմից Արցախի ինքնորոշման կոչերն էին, որոնց աջակցել են աշխարհի տարբեր երկրների իրավապաշտպանները, այդ թվում՝ ֆիզիկայի Նոբելյան մրցանակի դափնեկիր և այլախոհ Անդրեյ Սախարովը, ով հայտարարել է, որ հայ ժողովուրդը կրկին հայտնվել է ցեղասպանության սպառնալիքի առջև:

Հայերի դեմ էթնիկ զտումների քաղաքականության համար Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկելու անկարողության պատճառով պատմությունը կրկնվեց 2020 թվականին։ Այդ ժամանակ Ալիևի ռեժիմը 44-օրյա պատերազմ սկսեց Արցախի դեմ ՝ Թուրքիայի և ջիհադական վարձկանների լիակատար և բացահայտ աջակցությամբ։ Այդ օրերին հազարավոր հայեր սպանվեցին, բռնի տեղահանվեցին և ենթարկվեցին միջազգայնորեն արգելված կասետային զինամթերքի, մահաբեր դրոնների և սպիտակ ֆոսֆորային ռումբերի ներգործության, ինչպես փաստագրված է Կոլումբիայի համալսարանի Մարդու իրավունքների ուսումնասիրության ինստիտուտի կողմից: 2020 թվականի պատերազմին հաջորդեցին մարդու իրավունքների նոր խախտումներ, երբ Ադրբեջանը 2022-2023 թվականներին արգելափակեց Լաչինի միջանցքը ՝ առաջացնելով արհեստական հումանիտար ճգնաժամ։ Ադրբեջանն անտեսեց Միջազգային դատարանի որոշումը, ոչնչացրեց մշակութային ժառանգության օբյեկտները, անօրինական կերպով պահեց քաղաքացիական պատանդներ, ծաղրեց ռազմագերիներին և շարունակեց իր վայրագություններն ու էթնիկ զտումները հայ ժողովրդի դեմ, որոնք ավարտվեցին Արցախի հայաթափմամբ՝ 2023 թվականի սեպտեմբերին։

Սումգայիթյան ջարդերի 36 - րդ տարելիցին ԱՀՀ-ը հարգում է 1988 և 1990 թվականներին զոհված, ինչպես նաև 2020-2023 թվականներին Արցախում իրենց նախնիների հողը պաշտպանելիս սպանված բոլոր հայերի հիշատակը: Համագումարը կոչ է անում Ադրբեջանին պատասխանատվության ենթարկել մարդկության դեմ հրեշավոր հանցագործությունների համար", - ասված է ԱՀՀ-ի հայտարարությունում:

Հիշեցնենք, որ ի պատասխան Արցախի (Լեռնային Ղարաբաղի) հայերի ինքնորոշման իրավունքն իրացնելու ձգտման ՝ Ադրբեջանում սկսվեց հայկական ջարդերի ալիք, որն ուղեկցվեց դաժանությամբ աննախադեպ սպանություններով, բռնություններով ու թալանով։ Լեռնային Ղարաբաղի ժողովրդի ազատ կամարտահայտությունը բռնությամբ ճնշելու Ադրբեջանի քաղաքականության առաջին զոհերը դարձան Լեռնային Ղարաբաղից մի քանի հարյուր կիլոմետր հեռավորության վրա գտնվող ադրբեջանական Սումգայիթ քաղաքի  հայերը՝1988 թվականի փետրվարի 27-29-ը։  1988թ. նոյեմբերին Ադրբեջանում սկսվեց հայկական ջարդերի երկրորդ ալիքը, որոնցից առավել խոշորները տեղի ունեցան Կիրովաբադում, Շամախում, Շամխորում, Մինգեչաուրում: Նույն ժամանակահատվածում ՝ 1988թ. նոյեմբեր-դեկտեմբեր ամիսներին, տեղահանվեցին նաև Հյուսիսային Արցախի 50 հայկական բնակավայրերի ՝ Խանլարի, Դաշքեսանի, Շամխորի և Քեդաբեկի շրջանների լեռնային և նախալեռնային մասերի բնակիչները, ինչպես նաև Կիրովաբադի (Գանձակ) 48 հազարանոց հայ բնակչությունը: 1990թ. հունվարին Բաքվի հայերի զանգվածային սպանություններն ու վերջնական բռնագաղթը դարձան 1988-1990թթ. Ադրբեջանում հայ բնակչության հետապնդումների, բռնությունների, ջարդերի ու սպանությունների գագաթնակետը: 1990թ. հունվարին 250 հազարանոց հայ բնակչությունից Բաքվում մնացել էր մոտ 35-40 հազար հայ։