Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտե. դատարանները խստացրել են վիրավորանքի և զրպարտության համար ԶԼՄ-ների դեմ հայցերով վնասի փոխհատուցման չափը

Արմինֆո. Վերջին երկու տարվա ընթացքում ԶԼՄ ներկայացուցիչների դեմ ներկայացվել է 71 նոր հայցադիմում (35-ը՝ 2022 թվականին, 36-ը ՝ 2023 թվականին), որոնցից 56-ն ընդունվել է վարույթ (25-ը ՝ 2022 թվականին, 31-ը՝ 2023 թվականին)։ Այդ մասին ասվում է Խոսքի ազատության պաշտպանության կոմիտեի հաղորդագրության մեջ, որը 2023 թվականի օգոստոսի 1-ից մինչեւ դեկտեմբերի 31-ն ընկած ժամանակահատվածում իրավիճակի մշտադիտարկում է անցկացրել։

Նշվում է, որ դատարանի կողմից վարույթ ընդունված գործերի գերակշիռ մասը վերաբերում է ԶԼՄ-ների հրապարակումներում առկա վիրավորանքին և/կամ զրպարտությանը: 2022 թվականին եղել է 22 նման գործ, 2023 թվականին՝ 29։

"Ըստ մեթոդաբանության՝ այն գործերը, որոնցով կայացվել է առնվազն 1 դատական ակտ, առանձնացվել են քննվող գործերից և մանրամասն վերլուծվել 7 չափանիշներով: Ընդհանուր առմամբ, վերլուծվել է 15 գործ, ընդ որում, 10 գործով հայց է ներկայացվել դեռևս 2021 թվականին, իսկ որոշումներ կայացվել են միայն 2023 թվականին, ևս 5 գործով հայց է ներկայացվել 2022 թվականին։ Դրանցից 7 ակտ օրինական ուժի մեջ է մտել, այսինքն, վեճերը լուծվել են, իսկ 8-ի վերաբերյալ ընդունվել է 1 և ավելի ակտ, սակայն սույն հետազոտության արդյունքների հրապարակման պահին դատաքննությունը դեռ շարունակվում է:

Նախորդ ուսումնասիրությունների հետ համեմատությունը ցույց է տալիս, որ վիրավորանքի և զրպարտության հատկանիշներով ներկայացված հայցերի թիվը 2021 թվականին հասել է 66-ի, ինչը համապատասխանում է 2019 թվականի ցուցանիշին, ընդ որում, դրանց թիվը կտրուկ նվազել է 2022 թվականին, հասնելով վերջին 4 տարվա ամենացածր մակարդակին, իսկ 2023 թվականին արձանագրվել է որոշակի աճ", - ասվում է հաղորդագրության մեջ:

Արձանագրվում է, որ հետազոտության արդյունքները վկայում են այն մասին, որ դատարանները հաճախ տարբեր կերպ են մեկնաբանում միևնույն օրենքի դրույթները, ինչն ինքնին արդար դատաքննության սկզբունքի խախտում է:

Կոմիտեում մտահոգիչ են համարել նաև այն փաստը, որ դատարանները խստացրել են վիրավորանքի և զրպարտության համար գույքային վնասի փոխհատուցման չափը, իսկ դրամական փոխհատուցման հայցերը, հիմնականում, բավարարվել են այն դեպքերում, երբ հայցվորներ են հանդիսացել պաշտոնատար անձինք: "Այս փաստը հիմք է տալիս եզրակացնելու, որ Հայաստանում դատարանները մինչ օրս լիովին անկախ չեն և մի շարք դեպքերում անհիմն ֆավորիտիզմ են դրսևորում պաշտոնյաների նկատմամբ, ինչը չի համապատասխանում օրենքի գերակայության ժողովրդավարական սկզբունքին: Սա արատավոր երևույթ է, որը լուրջ խնդիրներ է ստեղծում արդարադատության և դրա նկատմամբ հանրային վստահության տեսանկյունից: Մեր բազմամյա ուսումնասիրությունների տվյալները ցույց են տալիս, որ վիրավորանքի և զրպարտության գործերով կայացվող դատական ակտերը հաճախ լիովին հիմնավորված չեն: Մինչդեռ, Եվրոպական կոնվենցիայի 6 - րդ հոդվածի 1-ին կետի համաձայն, դատարանի որոշումները պետք է ունենան ծանրակշիռ հիմքեր, որոնցով կերեւա, որ կողմերը լսելի են, եւ որոնք կապահովեն արդարադատության իրականացման նկատմամբ հասարակական վերահսկողությունը", - հայտարարել են կոմիտեում:

Միաժամանակ կոմիտեում հայտարարել են, որ նման մոնիթորինգ իրականացվում է, առաջին հերթին, խոսքի ազատության հնարավոր սահմանափակումների օրինականությունն ու համաչափությունը գնահատելու, առկա խնդիրները լուսաբանելու, ինչպես նաեւ դատական պրակտիկան կատարելագործելու նպատակով ՝ առաջարկություններ անելու միջոցով:

Նշվում է, որ ԶԼՄ-ների և լրագրողների գործունեությունը կարևոր է ժողովրդավարական հասարակությունում, և այս ուսումնասիրությունը հարց է բարձրացնում, թե արդյոք դատարանները հաշվի են առնում նրանց առաքելությունը, խոսքի ազատության չափանիշներն ու հանրային շահերը:

"Ուսումնասիրության նպատակն էր պարզել, թե դատարանները վիրավորանքի եւ զրպարտության հետ կապված վեճերը քննելիս, դրանց վերաբերյալ դատավճիռներ եւ որոշումներ կայացնելիս որքանով են առաջնորդվում զանգվածային լրատվության միջոցների գործունեությունը կարգավորող օրենսդրությամբ, միջազգային կոնվենցիաներով, ՄԻԵԴ - ի, ՀՀ սահմանադրական եւ Վճռաբեկ դատարանի ակտերով", - հավելել են կոմիտեում: