Չորեքշաբթի, 14 Փետրվարի 2024 17:50

Արմինֆո.Ինչպես Ուկրաինայում, այնպես էլ Հարավային Կովկասում 2024 թվականը կրիտիկական տարի կլինի, որը նաև փորձություն կլինի որոշումներ կայացնող որոշ եվրոպական քաղաքական գործիչների համար: Այդ մասին հայտարարել է Հարավային Կովկասի գծով փորձագետ Թոմաս դե Վաալը՝ Քարնեգի հիմնադրամի կայքում հրապարակված իր հոդվածում։

 

Նրա ասելով՝ երկրորդ կիսամյակը դժվար է լինելու Վրաստանի համար։ Հոկտեմբերի ընտրությունները, որոնց ժամանակ կառավարող "Վրացական երազանք" կուսակցությունը ձգտելու է շահել աննախադեպ չորրորդ ժամկետ և ուժեղացնել երկրի նկատմամբ իր ավելի ու ավելի ոչ ազատական վերահսկողությունը ՝ միաժամանակ պահպանելով Եվրամիության թեկնածուի իր նոր ձեռք բերած կարգավիճակը: Իսկ մինչ այդ բաց կմնա Ադրբեջանի և Հայաստանի վերաբերյալ հարցը. արդյո՞ք սա կրկին պատերազմի, թե խաղաղության տարի կլինի։  Շարունակվում են Երկկողմ խաղաղության համաձայնագրի շուրջ բանակցությունները, որը կկարգավորի երկու երկրների միջեւ հարաբերությունները 30 տարվա հակամարտությունից հետո,  սակայն բռնության սպառնալիքը պահպանվում է Հայաստանի հարավում եւ հարակից Սյունիք կոչվող տարածաշրջանում: Փետրվարի 13 - ին հայ զինվորականները հաղորդել էին, որ իրենց զինծառայողներից երկուսը զոհվել են Սյունիքի Ներքին Հանդ գյուղի հատվածում ադրբեջանական կողմի գնդակոծության հետևանքով (ՀՀ ՊՆ-ը հաղորդել է 4 զոհի և 1 վիրավորի մասին-խմբ.): <Դա Ադրբեջանին մոտ տարածք է, ուր ավելի վաղ ռուս սահմանապահները թույլ չէին տվել ԵՄ սահմանային առաքելության դիտորդներին: Փետրվարի 7-ին նախագահ Իլհամ Ալիևը վերընտրվել է հինգերորդ ժամկետով: Նա երբեք այդքան վստահ չէր թվում: Ալիևը հասարակության շրջանում նոր լեգիտիմություն է ձեռք բերում անցյալ տարվա սեպտեմբերի ռազմական հաղթանակից հետո, երբ նրա ուժերը բլիցկրիգի ընթացքում գրավեցին Լեռնային Ղարաբաղը ՝ ստիպելով ողջ հայ բնակչությանը փախչել և բռնի կերպով վերջ դնելով բազմամյա հակամարտությանը: Ղարաբաղյան գործողությունն արագացրեց Ադրբեջանի և Արևմուտքի միջև հարաբերությունների սառեցումը, որը մինչև վերջին պահը փորձում էր որպես միջնորդ հանդես գալ հակամարտության խաղաղ կարգավորման գործում: Եվ դա այն ժամանակ, երբ հայ-ռուսական հարաբերությունները գտնվում են տպավորիչ վատթարացման գործընթացում, իսկ ԵՄ-ն ակտիվացնում է իր փոխգործակցությունը Հայաստանի հետ։ Ալիևի հեղինակությունը բխում է իր երկու հիմնական հարևանների հետ կրկնակի ապահովագրության քաղաքականությունից՝ Թուրքիայի նախագահ Ռեջեփ Թայիփ Էրդողանի հետ ամուր դաշինքից և Ռուսաստանի նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հետ փոխշահավետ գործընկերությունից: Բրյուսելում և Վաշինգտոնում բանակցությունները փակուղի են մտել անցյալ տարվա ամռանից։ Շարունակվում է երկկողմ գործընթացը՝ Հայաստանի և Ադրբեջանի ազգային անվտանգության խորհրդականների ղեկավարությամբ, որոնք աշխատում են խաղաղության համաձայնագրի տեքստի վրա: Սա լուրջ գործընթաց է, որն իր պտուղները տվեց դեկտեմբերի 7-ին, երբ հայ ռազմագերիներն ազատ արձակվեցին՝ ի պատասխան 2024 թվականի վերջին Բաքվում COP-29 կլիմայական գագաթնաժողովի անցկացման նկատմամբ վետո կիրառելուց Հայաստանի հրաժարվելու", - ընդգծել է փորձագետը։

 

Նա նաև նշել է, որ առանց միջնորդների երկկողմ խաղաղ գործընթացն ունի այն առավելությունը, որ ոչ մի կողմնակի ծրագիր կամ Էգո չի կարող խանգարել համաձայնության ձեռք բերմանը: Սակայն, հայկական կողմը նաև մտավախություն ունի, որ ասիմետրիկ իրավիճակում Բաքուն կարող է այն օգտագործել իր օրակարգը պարտադրելու համար՝ զիջումներ պահանջելով և միաժամանակ սպառնալով ուժ կիրառել: Գործարքի ճանապարհին կա երեք հիմնական փորձաքար: Դրանցից մեկը Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանագծումն է, որտեղ խորհրդային շրջանի բազմաթիվ տարբեր քարտեզներ տարբեր մեկնաբանություններ են տալիս, թե որտեղ պետք է անցկացվի սահմանը: Երկրորդ հարցն այն է, թե ինչ միջազգային երաշխիքներ և վեճերի լուծման մեխանիզմներ գոյություն կունենան համաձայնագիրը կայուն դարձնելու համար: Հայերը ցանկանում են որքան հնարավոր է շատ միջազգային աջակցություն, իսկ ադրբեջանցիները ցանկանում են, որ այստեղ ներգրավված լինեն շատ քիչ կողմեր։ Երրորդ հարցը խիստ վիճելի է. դա Հայաստանի տարածքով 43 կիլոմետրանոց միջանցքի կամ տարանցիկ երթուղու բացման հարցն է, որը կապում է Ադրբեջանի հիմնական մասը Թուրքիային սահմանակից Նախիջևանի էքսկլավի հետ: <Ադրբեջանը շահագրգռված է իր տարածքի երկու հատվածների վերամիավորմամբ, բայց՝ Հայաստանի կողմից հնարավորինս քիչ վերահսկողությամբ: Իսկ Հայաստանը չի ցանկանում զիջել ինքնիշխանությունը կամ անվտանգությունը իր ռազմավարական հարավային սահմանային գոտում։ Ադրբեջանը պնդում է, որպեսզի երկաթուղային և ավտոմոբիլային հաղորդակցությունը պահպանեն Ռուսաստանի Անվտանգության դաշնային ծառայության (ԱԴԾ) սահմանապահները: Նրանք հղում են անում հրադադարի մասին 2020 թվականի նոյեմբերի հայ - ադրբեջանա-ռուսական եռակողմ հայտարարությանը, որում հստակ հիշատակված  է այդ պահը։ Հունվարին Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովը կրկին պնդում էր գործարքի այդ մասի կիրառման անհրաժեշտությունը", - ընդգծել է դե Վաալը։

 

Նա շարունակել է, որ հայկական կողմը, իր հերթին, փորձում է ձերբազատվել ռուսական ազդեցությունից, այդ թվում՝ Խորհրդային Միության փլուզումից հետո այնտեղ տեղակայված սահմանապահներից։ "Հայաստանում ենթադրում են, որ այդ հարցում համաձայնություն կա Բաքվի և Մոսկվայի միջեւ, որին Անկարան լուրռ համաձայնել է։ Կան, առնվազն, անուղղակի ապացույցներ, որոնք հաստատում են դա: Ռուսների համար տարանցիկ երթուղու նկատմամբ վերահսկողությունը մեծ հաջողություն կլիներ։ Նրանց տասնամյակների ընթացքում առաջին անգամ պաշտոնապես կհանձնվի վերահսկողությունը Ռուսաստանը և Իրանը կապող երկաթուղու հատվածի և դեպի Պարսից ծոց տանող երթուղիների նկատմամբ: Ռուսաստանի համար դա կլինի հյուսիսից հարավ առանցքային երկաթուղային երթուղի, որը թույլ կտա վերականգնել կապերը Մերձավոր Արեւելքի հետ, քանի որ Ուկրաինայի հետ պատերազմը եւ Արեւմուտքի հետ հակամարտությունը ձգձգվում են: Տագնապալի սցենարն այն է, որ խաղաղության համաձայնագիրը չի ստորագրվի այնքան ժամանակ, քանի դեռ Ադրբեջանը չի ստացել իր ուզածը Հայաստանի հարավում: Այլ կերպ ասած՝ 2024 թվականին Հայաստանը, ամենայն հավանականությամբ, կհայտնվի ուժեղ ճնշման տակ՝ ինչպես Բաքվի, այնպես էլ Մոսկվայի կողմից տարբեր մեթոդների օգտագործմամբ "Զանգեզուրի միջանցք" ծրագրին միանալու նպատակով, ինչը ձեռնտու չէ ոչ Երևանին, ոչ արևմտյան տերություններին։ Հենց այդ պատճառով էլ պետք է ուշադիր հետևել տեղական բռնության դեպքերին, ինչպիսին է Ներքին հանդի մոտ տեղի ունեցած միջադեպը: Նման մանր բախումները կարող են հանգեցնել նոր հակամարտության և ճակատագրական հետևանքների ողջ տարածաշրջանի համար", - ընդգծել է փորձագետը։