Երկուշաբթի, 15 Հունվարի 2024 11:05

Արմինֆո.Անվանի ռեժիսոր, նկարիչ, կոլաժիստ Սերգեյ Փարաջանովի ծննդյան 100-րդ տարեդարձին Երևանում տեղի է ունեցել արվեստաբան, լրագրող և կինոքննադատ Կարեն Քալանթարի հեղինակած "Ակնարկներ Փարաջանովի մասին" գրքի երկրորդ հրատարակության շնորհանդեսը:

 

Սա Սերգեյ Փարաջանովի մասին ամենակարևոր գրքերից մեկի վերահրատարակությունն է, որն առաջին անգամ լույս է տեսել 1998 թվականին Երևանում, իսկ երկրորդ «ծնունդը» տեղի է ունեցել 2024 թվականին Սանկտ Պետերբուրգում։

 

Վերահրատարակման նախաձեռնողներն էին արվեստագիտության թեկնածու, տվյալ աշխատության խմբագիր Վերոնիկա Ժուրավլյովան և Jaromir Hladik press անկախ հումանիտար հրատարակչության գլխավոր խմբագիր Իգոր Բուլատովսկին (Սանկտ Պետերբուրգ):

 

Ներկայացնելով այն Երևանում՝ Մաեստրոյի ծննդյան օրը, Վերոնիկա Ժուրավլյովան պատմել է, որ գիրքը բաղկացած է 10 էսսեից ։ "Սա հրաշալի տեքստ է, որը, թեև, գիտական մենագրության կարգավիճակ ունի, բայց գրված է հրաշալի, թեթև և մատչելի ռուսերենով", - նշել է նա:

 

Քալանթարի ակնարկները Փարաջանովի կյանքի մասին պատմում են կենսագրությունից որոշակի դրվագների տեսքով։ Առանձին ակնարկ նվիրված է ուսուցչի և աշակերտի՝ Սերգեյ Փարաջանովի և Իգոր Սավչենկոյի փոխհարաբերություններին, ով եղել է ՎԳԻԿ-ի դասընթացի ղեկավարը, ուր նա ընդունվել է 1945 թվականին: Բացի այն, որ Իգոր Սավչենկոն հրաշալի մանկավարժ է, Ժուրավլյովան պատմել է, որ վերջինս մեծ դեր է խաղացել Փարաջանովի ճակատագրում: Երբ դեռ ուսանողական տարիներին Փարաջանովին ձերբակալեցին, Իգոր Սավչենկոն ստեղծագործական մտավորականության ներկայացուցիչներից բաղկացած պատվիրակություն հավաքեց, և նրանք միասին թռան Թբիլիսի ՝ ուսանողին "ստալինյան բանտերից" հանելու համար ։ "Եվ դա նրան հաջողվեց։ Բայց ոչ թե, պարզապես, ազատել, այլ անել այնպես, որ Փարաջանովը շարունակի ուսումը ՎԳԻԿ-ում", - նշել է արվեստագետը։

 

Մի շարք ակնարկներ նվիրված են Մաեստրոյի ֆիլմերին, մասնավորապես՝ "Կիևյան որմնանկարներին", "Մոռացված նախնիների ստվերներին", "Նռան գույնին", "Սուրամի ամրոցի լեգենդին" և "Աշիկ Քերիբին":

Խմբագիրը նշել է, որ Քալանթարը մանրամասն չի գրում Սերգեյ Փարաջանովի բանտային շրջանի մասին, այլ պատմում է այդ դիմակայության կողմի մասին: "Որովհետև դա պատճառների համալիր է, որը Փարաջանովին երկրորդ անգամ բերեց ճամբար:  Այստեղ պատմվում է քննադատության այն հարձակումների մասին, որոնք ուղեկցում էին Փարաջանովին, խմբագրական կոլեգիայի այն հնարքների մասին, որոնք կատարվել են նրա ֆիլմերի նկատմամբ, այն մասին, թե ինչու է վերամոնտաժվել "Նռան գույնը" և այլն ։ Եվ սա այն վերջնական գլուխկոտրուկն է, որն օգնում է, եթե ոչ ամբողջությամբ հասկանալ նրա բանտարկության պատճառները, բայց հստակեցնել քեզ համար որոշակի կետեր", - նշել է նա։

 

Ընդ որում, արվեստագետը գրքի" սիրտը" անվանել է"Նռան գույնը" ֆիլմին նվիրված ակնարկը:

"Սայաթ-Նովայի մասին տեքստը Շատ կարևոր է, որովհետև, կարծում եմ, ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ այս ֆիլմի գլխավոր հերոսը հենց Փարաջանովն է, նրա վիճակը, ինքն իրեն հասկանալը, թե ինչ ձևով է օժտված մարդն ապրում այս աշխարհում և ինչպես առաջ ընթանա այդ շնորհով", - պատմել է նա:

 

Քալանթարի վերջին ակնարկը նվիրված է Սերգեյ Փարաջանովի չիրականացված մտահղացումներին: Ինչպես շնորհանդեսի ժամանակ պատմել է Վերոնիկա Ժուրավլյովան, իրականում Սերգեյ Փարաջանովի մտահղացածի մեծ մասը նա չի նկարահանել. չնկարահանված սցենարների թիվը գերազանցում է նկարահանվածներինը: Արվեստագետի խոսքով ՝ Փարաջանովն իր վերջին տարիներին աշխատել է "Խոստովանություն" ֆիլմի վրա, որի սցենարը սկսել էր գրել դեռևս 1967 թվականին: "Ողջ կյանքում նա գրել է, վերաշարադրել, էսքիզներ, սյուժեներ արել։ Ընդամենը երկու նկարահանման օր է եղել Թբիլիսիի հայրենի տանը։ Հետո նրա ինքնազգացողությունը վատացել է, եւ նկարահանումները դադարել են", - նշել է խմբագիրը։

 

Գրքում ներկայացված է նաև Փարաջանովի և Քալանթարի առաջին հանդիպման պատմությունը: Հեղինակը պատմել է, որ երբ 1989թ. մայիսին Թբիլիսիում իրեն խորհրդատվություն է անհրաժեշտ եղել հայտնի վիրաբույժի եւ ակադեմիկոսի մոտ, Վրաստան ժամանելուն պես կնոջ հետ նախ այցելել են Կոտե Մեսխի 7, որտեղ ապրում էր Փարաջանովը: Ռեժիսորն ընդունել է հյուրերին ջերմ ու սիրալիր, իսկ իմանալով ժամանման նպատակի մասին, հայտարարել է, որ ծանոթ է ակադեմիկոսի հետ և անպայման ընդունելության կգնա նրանց հետ: Չնայած Կարեն Քալանթարի բոլոր հորդորներին, որ անհրաժեշտ չէ իրենց ուղեկցել կլինիկա, հաջորդ առավոտ Փարաջանովն արդեն Քալանթարներին սպասում էր բուժհաստատության նախասրահում։ Եվ մի փոքր անց նա ակադեմիկոսին ասել է, որ սրանք իր ամենամոտ ընկերներն են, և խնդրել է նրանց չափազանց  մեծ ուշադրություն դարձնել: Եվ միայն դրանից հետո Փարաջանովը հրաժեշտ է տվել, հաջողություն մաղթել և հեռացել:

 

Նշելով, որ գրքի երկրորդ հրատարակությունը լույս է տեսնում Փարաջանովի մահից 34 տարի անց և Քալանթարի մահից 24 տարի անց, Վերոնիկա Ժուրավլյովան նշել է, որ գիրքը շարունակում է ապրել, քանի դեռ ընթերցող ունի:

 

Նշենք, որ Կարեն Քալանթարը (1928-2000թթ.) ավարտել է Երևանի պետական համալսարանը: Աշխատել է "Կոմունիստ" թերթի խմբագրի տեղակալ, "Լիտերատուրնայա գազետա" - ի սեփական թղթակիցը Հայաստանում ։ Իր կինոգիտական գործունեությունը համադրել է կինեմատոգրաֆիայի բնագավառում ակտիվ գործնական աշխատանքի հետ. եղել է "Հայֆիլմ" կինոստուդիայի սցենարային խմբագրական կոլեգիայի գլխավոր խմբագիրը: Ղեկավարել է Հայաստանի կինեմատոգրաֆիստների միությունը, Հայաստանի Գիտությունների ազգային ակադեմիայի Արվեստի ինստիտուտի կինոյի բաժինը, կինոդրամատուրգիա է դասավանդել Երևանի թատրոնի և կինոյի պետական ինստիտուտում:

Կարեն Քալանթարը հայկական կինոարվեստի ոլորտում մի շարք ուսումնասիրությունների հեղինակ է: Հատկապես արգասաբեր են նրա գործունեության վերջին տարիները. 1987-1997 թթ. ընթացքում նա հրատարակել է ավելի քան յոթանասուն հոդված ՝ նվիրված հայ կինեմատոգրաֆիայի տարբեր ասպեկտներին:

 

Հիշեցնենք, որ Վերոնիկա Ժուրավլյովան իր ամուսնու ՝ Վիգեն Բարխուդարյանի հետ միասին Սերգեյ Փարաջանովի "Գանձեր Արարատ լեռան մոտ" (2018թ.) սցենարներիի ժողովածուի կազմողներն են, որում ընդգրկված են Փարաջանովի 17 սցենարներ, որոնցից 7-ը մինչ այդ չեն հրատարակվել կամ տպագրվել են կրճատված տեսքով: 2019 թվականին ամուսինները ներկայացրել են Փարաջանովի ժառանգությանը նվիրված  հերթական աշխատանքը  ռեժիսորի կերպարվեստի գերծերի "Մաեստրո" ալբոմը, որտեղ ներկայացված են Մեծ Վարպետի ասամբլաժները, կոլաժները, գրաֆիկան և գեղանկարչությունը ։