Երեթշաբթի, 9 Հունվարի 2024 18:30

Արմինֆո. Փարաջանովը՝ դա կինո չէ։ Դա կոլաժները չեն: Դա տեղադրումները կամ հավաքումները չեն: Դա, առաջին հերթին, մտքի ազատությունն ու գեղեցկությունն է։ Նա, ով կարողացավ ճանաչել դա, լսել և տեսնել դա, դատապարտված է հետևել գեղեցիկին. այլ ճանապարհ չկա:

 

Անձամբ իմ ճանապարհը դեպի գեղեցիկը սկսվել է Սերգեյ Փարաջանովի՝ 1976 թվականի դեկտեմբերին Պերևալսկում (Լուգանսկի մարզ, Ուկրաինա) նրա բանտարկության ժամանակ նկարչուհի Գայանե Խաչատուրյանին գրած նամակի ընթերցումից: Նամակը ցուցադրված է մաեստրոյի թանգարանում ՝ հենց մուտքի մոտ ։ Հետո կարելի էր չգնալ թանգարան, չտեսնել այն ամբողջ ժառանգությունը, որ ռեժիսորը թողել էր մեզ ՝ կոլաժների, գեղանկարչության, գրաֆիկայի, ինստալյացիաների, տիկնիկների տեսքով ։ Կարելի էր, նույնիսկ, չդիտել նրա ֆիլմերը, որոնք ազդեցություն են ունեցել համաշխարհային կինոյի վրա ։ Բավական էին նրա խոսքերը, մտքերն ու ապրումները, որոնք շարադրված էին այդ մեկ նամակում, որպեսզի հասկանայիր, թե ինչ մասշտաբի մարդ Է Սերգեյ Փարաջանովը:

 

Այդ նամակում Փարաջանովն իրեն անվանել է տեղի ունեցածի մեղավորը. "Եվ ամեն ինչ ինքնըստինքյան կազմակերպված էր իմ կողմից, քանի որ իմ գոյության ոճը հիշեցնում էր "խրախճանք ժանտախտի ժամանակ": Պետք է արյամբ վճարել այն բանի համար, որ զգում ես տարրալուծման գեղեցկությունը ընկերների մեջ և զարմանալի գաղտնիքների իմացության մեջ: Բայց դա պետք է զգալ ցանկացած տարիքում, քանի որ առանց դրա հնարավոր էր լինել ոչ լիարժեք նկարիչ։ Կա նաև իններորդ շրջան՝ զրկանքների և տաժանակրության: Դա զարմանալի է և անխուսափելի: Ինձ թվում է, որ միայն հիմա կարող էի ստեղծել իմ առաջին ֆիլմը»:

 

Այսօր լրանում է նրա ծննդյան 100-ամյակը: Ըստ երեւույթին, Փարաջանովի ֆենոմենն այն է, որ մեկ դար անց էլ նրա անձի նոր եզրեր են բացվում մեզ համար, մենք նոր պատմություններ ենք լսում նրա մասին, նրա արարքների, առաքինության մասին։ Կարծես, նա շարունակում է ապրել, զարմացնել և մեզ հետ խաղալ իր խաղը, որի կանոնները միայն իրեն են հայտնի ։ Բացի այդ, Փարաջանովը շարունակում է հարստացնել համաշխարհային մշակույթը, չէ որ այսօր ստեղծվում են արվեստի բազմաթիվ գործեր ՝ ոգեշնչված նրա տեսլականի և մտքի գեղեցկությամբ:

 

Փարաջանովի 100-ամյակը նշում են ոչ միայն Հայաստանում, այլև Վրաստանում, որտեղ նա ծնվել և մեծացել է, և Ուկրաինայում, որտեղ կայացել է որպես ռեժիսոր։ Երևանում օրը նշանավորվեց Սերգեյ Փարաջանովի արձանի բացմամբ՝ քանդակագործ Արա Ալեքյանի հեղինակությամբ։ Ինչպես հայտարարվել էր, արձանը կզարդարի նախատեսված "Աստղերի ծառուղու" հարակից տարածքը, որը տեղակայված կլինի Կինոյի տան շենքի մոտ: Հրապարակը կանվանակոչվի Սերգեյ Փարաջանովի "Նռան գույնը" ֆիլմի պատվին (1968թ., "Հայֆիլմ" կինոստուդիա - խմբ.):

 

Իսկ մինչ այդ Ալեքյանի գործը Կինոյի տանն է։ Փարաջանովի մտերիմ ընկեր, լուսանկարիչ Յուրի Մեչիտովը, այս առիթով Թբիլիսիից ժամանելով Երեւան, նշել է, որ "հուշարձանն արտացոլում է Մաեստրոյի խենթությունը", որը "շատ դժվար է ընդունել "պաշտոնյային", շատ դժվար է ընդունել այն մարդկանց, ովքեր փողկապներով են":

 

<Դե, նա ուրիշ մարդ էր, ով օրենքից դուրս էր, կարգից դուրս, շրջանակներից դուրս: Եվ ես կարծում եմ, որ նա արժանի է հիշողության, անվան, և կարծում եմ, որ ամենակարևորը, որ նա ուզում էր ասել մարդկությանը, այն է, որ պետք է ազատ լինել։ Դուք հասկանու՞մ եք, թե ինչ է դա: Դա ոչ թե, պարզապես,  խենթանալ է: Դա պետք է իսկապես հասկանալ ։ Մարդը ուներ միայն գեղեցկություն և ազատություն, որը նա ինչ - որ կերպ կապում էր, բայց ես չգիտեմ, թե ինչպես էր նա կապում: Դա պետք է կարողանալ, պետք է Փարաջանով լինել", - ասել է լուսանկարիչը ։

Այն հարցին, թե իր կարծիքով, ինչպես կվերաբերվեր հուշարձանին ինքը՝ Փարաջանովը, Մեչիտովը, արձագանքելով ռեժիսորի ինտոնացիային և վարքագծին, շրջվել է դեպի նրա  քանդակը և ծիծաղելով ասել. <Դուք հասկանում եք, որ նա շատ խստապահնջ էր: Բայց հասկանում էր իր հանճարը։ Նա անընդհատ քայլում էր ու ասում. "Ես հանճար եմ, ես հանճար եմ", - ժպիտով հիշում է նա: Լուսանկարչի խոսքով ՝ Փարաջանովն այնպիսի մարդ էր, որին կամ պետք էր հասկանալ ու հետևել, կամ էլ նեղանալ ու հեռանալ: <Նա կարող էր շատ հեշտությամբ վիրավորել: Կարող էր ասել, որ դու ապուշ ես և ոչինչ չես հասկանում: Ուստի մարդը պետք է ինքնաքննադատ լինի և ասի "այո, ես ոչինչ չեմ հասկանում" (ծիծաղում է - խմբ.): Սա առաջին քայլն է ինչ-որ բան հասկանալու ճանապարհին>, - ասել է նա:

 

Այս ամենով հանդերձ՝ նա ափսոսանք է հայտնել, որ արդեն ավելի քան երեք տարի չկա Փարաջանովի թանգարանի հիմնադիր Զավեն Սարգսյանը, նրա ընկերն ու լուսանկարիչը: <Նա ամեն ինչ արեց, որպեսզի թանգարանը կայանա: Ես նույնիսկ վստահ եմ, որ եթե Զավեն Սարգսյանը չլիներ, այստեղ ոչ մի հուշարձան չէր լինի, չէր լինի այն հիշողությունը, որը նա թողել էր թանգարանի միջոցով ։ Իսկ թանգարանը Հայաստանի շատ կարևոր մշակութային մասն է ։ Նախկինում մարդկանց տանում էին կոնյակի գործարան, որտեղից սկսվում էր էքսկուրսիան ։ Իսկ հիմա այն սկսվում է Սերգեյ Փարաջանովի թանգարանից։ Դրա համար էլ ուզում եմ շնորհակալություն հայտնել Զավենին>, - հուզվելով ասել է նա։

 

ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում Յուրի Մեչիտովը նշել է, որ ժամանակի ընթացքում Սերգեյ Փարաջանովի ծննդյան օրվա կապակցությամբ տխրությունը բոլորովին անցնում է: Փարաջանովի համար տխրելը, ինչպես նշել է Մեչիտովը, նման է նրան, թե ինչպես տխրել այն բանի համար, որ մահացել է Բախը, Բեթհովենը ։ Որովհետև դժվար է ասել, որ այդ մարդիկ այսօր չկան ։ < Սերգեյ Փարաջանովի նման մարդիկ միավորում են բազմաթիվ մարդկանց ։ Մենք հիմա չէինք խոսի ձեզ հետ առանց նրա: Ուրեմն, նա այնքան բան է ստեղծել, արարել, որ մարդկանց մի զանգված հանդիպում է, ծանոթանում, ամուսնանում, քնում միմյանց հետ, որովհետև պատահաբար Փարաջանովն է հրաշաագործում (ծիծաղում է - խմբ.):)>,- կիսվել է Մեչիտովը:

 

Սերգեյ Փարաջանովի մեկ այլ ընկեր՝ Նոդար Վաշակիձեն, ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի այն հարցին, թե ինչպես է սկսվել նրանց բարեկամությունը, նշել է, որ դրա համար շատ ժամանակ չի պահանջվել: Եթե Փարաջանովը տեսնում էր, որ իր առջև վստահելի մարդ է, ապա նրան այլեւս ոչինչ պետք չէր։ Նշելով, որ Փարաջանովի հետ կապված են միայն ջերմ ու բարի հիշողությունները, Վաշակիձեն պատմել է հուզիչ պատմության մասին, երբ իր հոր հոգեհանգստին Սերգեյ Փարաջանովը եկել է ծրարով, որի մեջ եղել է 100 ռուբլի, թեև բարդ ժամանակ  է եղել, և մոր ու քրոջ համար նվերով ՝ ռեժիսորին բնորոշ ոճով ձևավորված երկու սև շարֆ: "Նման բաները չեն մոռացվում", - ասել է նա: Ռեժիսորի ծանր հիվանդության մասին նա տեղեկացել է նամակից, որում Փարաջանովը պատմել է, որ գտնվում է հիվանդանոցում, հարցնելով, թե արդյոք չի կարող այցելել իրեն ։ Այդ գրության մեջ Մաեստրոն մեծ շոշափուկներով քաղցկեղ է նկարել, դրանով իսկ հասկացնելով, թե ինչ հիվանդությամբ է տառապում ։ Վաշակիձեն պատմել է նաև, որ երբ Երևանում այցելել է ռեժիսորին հիվանդանոցում, Փարաջանովն, առաջին հերթին, հարցրել է նրան, թե արդյոք նա վրացական գինի չի բերել: Երկուսն էլ գիտեին, որ սա իրենց վերջին հանդիպումն է:

 

Նշենք, որ Կինոյի տանը Փարաջանովի 100-ամյակի կապակցությամբ բացվել է Դավիթ Գալստյանի "Ջոկոնդա. Փոխակերպումներ" աշխատանքների ցուցադրությունը, որը կգործի մինչև հունվարի 16-ը: Գալստյանի ստեղծագործությունները ոգեշնչված են Փարաջանովի "Դրվագներ Ջոկոնդայի կյանքից" ստեղծագործությունների շարքից և ստեղծվել են արհեստական բանականության միջոցով:

 

Սերգեյ Փարաջանովի ծննդյան օրվա առթիվ միջոցառումներ կանցկացվեն ամբողջ տարվա ընթացքում Երևանում, մարզերում, ինչպես նաև արտերկրում ՝ Ֆրանսիայում, Վրաստանում, Ուկրաինայում:

Նշենք նաև, որ այս տարի լրանում է նաև Շառլ Ազնավուրի և Վալենտին Պոդպոմոգովի 100-ամյակը: