Արմինֆո. Նոյեմբերի վերջին Հայաստան էր այցելել Վարշավայի համալսարանի արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի պատվիրակությունը, որը գլխավորում էր կենտրոնի տնօրեն դոկտոր Յան Մալիցկին: Նրա խոսքով ՝ Հայաստանի կրթական հաստատությունների հետ համագործակցության պատմության մեջ առաջին անգամ արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնը մեր երկիր է ժամանել նման լայն և ներկայացուցչական կազմով: Ինքը ՝ Մալիցկին, իր գլխավորած պատվիրակությանը բնորոշել է որպես Creme de la Creme, քանի որ վերջինս ներկայացված է պատմական, սոցիալական, քաղաքագիտական , լեզվաբանական, բանասիրական ուղղվածության գիտնականների, պրոֆեսորների, դոկտորների կողմից:
"Մենք Հայաստան ենք ժամանել ճանաչողական այցով, սակայն հայկական կողմին առաջարկությունների լայն շրջանակ ունենք, ինչպես գիտական ուղղվածության, այնպես էլ մի շարք կրթական, կրթաթոշակային ծրագրերի", - ասել է նա ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ զրույցում:
Նախապատմություն
Հատկանշական է, որ Վարշավայի համալսարանի արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնը երկար տարիներ սերտորեն համագործակցել է Երևանի պետական համալսարանի հետ: Սակայն կորոնավիրուսի համավարակը, որին հաջորդեցին այլ ողբերգական իրադարձություններ, կասնեցրեցին համագործակցության հետագա զարգացման գործընթացը։
"Մենք այստեղ ենք, որպեսզի հասկանանք, թե ինչպիսին կարող են լինել մեր փոխգործակցության շրջանակները՝ տևական դադարից հետո, ինչպես կարող ենք ներգրավել Հայաստանի կրթական հաստատությունները և, անշուշտ, նոր ազդակ հաղորդել համագործակցության զարգացմանը", - ասել է դոկտոր Մալիցկին:
ԵՊՀ-ի հետ համագործակցության շրջանակներում, ինչպես նշվել է լեհական պատվիրակության հետ հանդիպման ընթացքում, լեհական գիտական պարբերականներում մի քանի հրապարակումներ եղան Հարավային Կովկասի տարածաշրջանին վերաբերող թեմաներով, բացի այդ, ԵՊՀ նախկին ռեկտոր Արամ Սիմոնյանը և համալսարանի այլ պրոֆեսորներ ակտիվորեն մասնակցեցին լեհական կողմի կազմակերպած գիտաժողովներին և քննարկումներին:
Այն հարցին, թե արդդյոք նախատեսված հանդիպումների արդյունքում (ԵՊՀ, Ամերիկյան համալսարան) Հայաստանի բուհերի հետ որևէ հուշագիր կստորագրվի, լեհ գիտնականը նշել է, որ դա ինքնանպատակ չէ ։ Նա ընդգծել է, որ այսօր Վարշավայի համալսարանն ունի շուրջ 400 նմանատիպ պայմանագրեր ողջ աշխարհի համալսարանների հետ: Այնուամենայնիվ, ոչ բոլորն են վերածվում իրական նախագծերի: Միշտ չէ, որ թուղթն է որոշում, միայն մարդիկ՝ իրենց աշխատանքով: Մենք տեսնում ենք, որ ոչ միայն կրթական ոլորտում, այլև այլ ոլորտներում, այդ թվում ՝ պաշտպանական, ստորագրված փաստաթղթերը, ցավոք, կշիռ չունեն", - ասել է Մալիցկին ։
Լեհական հայացք՝ Արցախին
Վարշավայի համալսարանի արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի պատվիրակության կազմում Հայաստան է ժամանել պատմաբան, կենտրոնի կովկասյան մասնագիտացման ղեկավար, հարավկովկասյան տարածաշրջանի վերաբերյալ բազմաթիվ հրապարակումների հեղինակ Դավիթ Կոլբայան:
Պատասխանելով Հայաստան կատարած այցի արդյունքում Արցախի հետ կապված գիտական հրապարակումների հեռանկարների մասին ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հարցին՝ նա նշել է, որ լինելով պատմաբան, տեղի ունեցած իրադարձությունները դիտարկում է պատմական գործընթացների փոփոխության համատեքստում, և, անշուշտ, այդ առումով կանդրադառնա այդ թեմային իր աշխատություններում: "Այստեղ ամենացավալին այն է, որ այն մարդիկ, ովքեր տեր են եղել մշակութային, հոգևոր, պատմական հուշարձաններին, ինչպես նաև գերեզմաններին, այսօր դրանց հասանելիություն չունեն։ Եվ նման իրավիճակ է ոչ միայն Լեռնային Ղարաբաղում, այլև Աբխազիայում, այսպես կոչված, Հարավային Օսիայում", - ասել է գիտնականը։ Միևնույն ժամանակ, Կոլբայան նշել է, որ միշտ լավատեսական դիրքորոշում ունի և հույս ունի, որ հուշարձանները կվերադառնան նրանց, ում պատկանում են, ովքեր ստեղծել, կառուցել են դրանք: Իր հերթին՝ Յան Մալեցկին հավելել է, որ պատերազմն, անշուշտ, փոխել է աշխարհագրական սահմանները, սակայն Լեհաստանի գիտական հանրության համար կարևոր է մարդկային գործոնը: "Մարդիկ ստիպված են եղել լքել իրենց տները։ Սա բավական ցավոտ թեմա է նաև մեզ ՝ լեհերիս համար ։ Քանի որ դա հիշեցնում է մեր պատմությունը, երբ հազարավոր մարդիկ ստիպված են եղել լքել իրենց տները, և դա մեզ մեծ ցավ է պատճառել", - ասել է պրոֆեսորը։
Նա նշել է, որ գիտնականները, ցավոք, չեն կարող ազդել պատերազմների, սահմանների վրա, բայց նրանց առաքելությունն է ուսումնասիրել այն մարդկանց վիճակը, ովքեր չեն կարող աղոթել իրենց եկեղեցիներում, որոնք զրկված են իրենց գերեզմանների հասանելիությունից:
Ի՞նչ կարող է առաջարկել Լեհաստանը
Քաղաքագետ, Արևելյան Եվրոպայի քաղաքական համակարգերի մասնագետ դոկտոր Մաքսիմ Ռուստը նշել է, որ այն ծրագրերը, որոնք Լեհաստանը կցանկանար իրականացնել Հայաստանի հետ (այդ թվում նաև առցանց ձևաչափով)՝ ուսանողների , մասնագետների, երիտասարդների համար, ովքեր մի քանի տարի հետո Հայաստանի Հանրապետության համար առանցքային քաղաքական, տնտեսական և այլ որոշումներ են կայացնելու, լավ հնարավորություն են ապագայի համար ներդրումներ կատարելու համատեքստում:
Մասնավորապես, նա պատմել է մի ծրագրի մասին, որը ճիշտ է դեռ մշակման փուլում է և վերաբերում է հետխորհրդային տարածքի երկրների ներկայացուցիչների հետդիպլոմային մասնագիտական կրթությանը, բայց յուրաքանչյուր երկրի փորձին անհատական մոտեցմամբ: Ռուստը նշել է, որ այդ ծրագրում ներգրավված են լինելու առաջատար մասնագետներ ողջ աշխարհից: "Սա միանգամայն անվճար ծրագիր է, որը մի քանի ամիս շարունակ իրականացվելու է առցանց ձևաչափով ՝ ռուսերեն և անգլերեն լեզուներով, որի հաջող ավարտի դեպքում մասնակիցները կստանան Վարշավայի համալսարանի հավաստագրեր", - նշել է նա: Պրոֆեսորի խոսքով ՝ ծրագրի շրջանակներում մասնակիցները կուսումնասիրեն փոխակերպմանը, ժողովրդավարացմանը, տնտեսությանը, մշակույթին առնչվող և այլ հարցեր:
Իր հերթին՝ լեզվաբան, բազմաթիվ հրապարակումների հեղինակ, Մերձդնեստրում Վարշավայի համալսարանի արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի համակարգող, պրոֆեսոր Ելենա Կրասովսկայան խոսեց Վարշավայի համալսարանի ձմեռային և ամառային դպրոցի մասին, որին կարող են մասնակցել հայ ուսանողները: Խոսելով ձմեռային դպրոցի մասին՝ նա նշել է, որ հրավիրվում են հումանիտար մասնագիտությունների վերջին կուրսի ուսանողներ՝ հետևյալ ուղղություններով. պատմություն, քաղաքագիտություն, միջազգային հարաբերություններ, սոցիոլոգիա, բանասիրություն, գրականություն, մշակութաբանություն և այլն:
Ամառային դպրոցն, ավանդաբար, անցկացվում է հուլիսի առաջին 2 շաբաթներին՝ Վարաշավայում ։ Այդ ծրագիրն իրականացվում է մասնակիցներին գիտական ոլորտում տիրող իրավիճակին ծանոթացնելու, անվանի գիտնականների հետ ծանոթացնելու նպատակով: Նրանց սպասվում է դասախոսությունների և սեմինարների շարք, արվեստի և մշակույթի պատմության վերաբերյալ ուսումնական շրջագայություններ, ինստիտուտների, գիտական գրադարանների, արխիվների շնորհանդեսներ:
"Բացի այդ, մենք սպասում ենք հայ հետազոտողներին, ովքեր արդեն ավարտել են մագիստրոսական ծրագիրը և ցանկանում են հետազոտություններով զբաղվել , և ուսանողներին, ովքեր իրենց ապագան տեսնում են գիտության մեջ: Ծրագրում ներգրավված են ամենահայտնի և ազդեցիկ դասախոսները: Բացի այն, որ մասնակիցները կրթություն են ստանում, նրանք նաև հնարավորություն ունեն իրենց հետազոտությունների արդյունքները ներկայացնել լեհ մասնագետներին", - պատմել է նա։
Տարածաշրջանում աշխատանքային փորձը ներկայացրել է Վարշավայի համալսարանի արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի Կովկասյան կայանի (Թբիլիսի) համակարգող Դարյա Շլեզինգերը: Նա նշել է, որ Վրաստանում սերտորեն համագործակցում է բուհերի, ուսանողների հետ ՝ կենտրոնի ծրագրերին մասնակցելու համար: "Մենք եկել ենք՝ հասկանալու, թե ինչ կարող ենք տալ հայ գիտական հանրությանը, և՝ ինչ վերցնել", - նկատել է նա:
Շլեզինգերը խոսել է նաև մի շարք ծրագրերի մասին, որոնք կարող են հետաքրքիր լինել հայ ուսանողների, երիտասարդ գիտնականների, հետազոտողների համար: Մասնավորապես, բանասերը ներկայացրել է Տիտուս Ֆիլիպովիչի անվան հետազոտական ծրագիրը, որի շրջանակում երիտասարդ գիտնականները, ովքեր արդեն որոշել են իրենց ուղղվածությունը, կարող են մեկ տարով ժամանել Լեհաստան ՝ խորացնելու իրենց գիտելիքները, անցկացնելու տարբեր հետազոտություններ և օգտվելու արխիվում աշխատելու հնարավորություններից:
Պատվիրակության կազմում էր նաև սոցիոլոգ, դոկտոր Լիդա Նեդիլսկին (ԱՄՆ): Վերջինիս այցը Հայաստան պայմանավորված էր Հայաստանի հասարակայնության դրսևորումները, այդ թվում՝ տարբեր իրադարձություններին նրա արձագանքները ուսումնասիրելու մտադրությամբ՝ ինչպես երկրի ներսում, այնպես էլ նրա սահմաններից դուրս: Որպես հուզող հարցերից մեկը՝ սոցիոլոգը մատնանշել է վերջերս Երուսաղեմի հայկական տաճարի վրա կատարված հարձակումը։ "Մեզ հետաքրքիր է, թե արդյոք այդ մասին խոսում են հայկական լրատվամիջոցները, մասնակցում են քննարկումներին, համագործակցում են այլ երկրների գործընկերների հետ, որքանով է դա կարեւոր ձեր հասարակության համար, եւ որքանով է դա վերաբերում հայերի ինքնությանը", - նշել է նա:
Հայեր և լեհեր. Ի՞նչ ընդհանրություններ կան
Նշենք, որ Արևելաեվրոպական հետազոտությունների կենտրոնի պատվիրակությունը Հայաստանում հանդիպումներ է ունեցել Պետական գիտական կոմիտեի ներկայացուցիչների հետ, եղել է Հայոց ցեղասպանության թանգարան-ինստիտուտում, Հայաստանում Լեհաստանի դեսպանատանը, այցելել է նաև Հայաստանի միգրացիոն ծառայություն, հին ձեռագրերի գիտահետազոտական ինստիտուտ՝ Մատենադարան:
Խոսելով վերջինիս մասին՝ Յան Մալիցկին նշել է, որ ոգեւորությամբ է սպասում Մատենադարան այցելությանը, որպեսզի, առաջին հերթին, տեսնի Հայերի ստատուտի կրկնօրինակը, որն ստորագրել է Լեհաստանի թագավոր դեռ 14-րդ դարում: "Մենք չենք կարող անցնել այն փաստի կողքով, որ հայերին ու լեհերին միավորում է պատմությունը։ 11-րդ դարում, երբ Անի քաղաքն ավերվեց, շուրջ 20 հազար հայեր ապաստան գտան Լեհաստանում, որոնց հետագա հարյուրամյակներում որոշակի արտոնություններով օժտեցին", - ասել է նա։ Մալիցկին նաև նշել է Լեհաստանի Կազեմիր III թագավորի հատուկ վերաբերմունքը հայ համայնքի ներկայացուցիչների նկատմամբ, որը նրանց վերապահել է բոլոր իրավունքներն ու արտոնությունները:
Կարևորելով Լեհաստանում հայ համայնքի դերը՝ գիտնականը նշել է, որ իր երկրի պատմության մեջ հայկական ծագումով բազմաթիվ լեհեր կան: "Աշխարհագրորեն մենք բավականին հեռու ենք իրարից, բայց իրականում շատ մոտ ենք և կապված ենք հատուկ թելերով", - եզրափակել է նա:
Նշենք, որ զրույցի նախաձեռնողը Վարշավայի համալսարանի Արևելյան Եվրոպայի հետազոտությունների կենտրոնի դպրոցների և կրթաթոշակային ծրագրերի բաժնի համակարգող Դիանա Բրուտյանն էր։
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ