Արմինֆո. Արցախից տեղահանվածները, որոնք ձեռքներին ունեն «կապույտ անձնագրեր», դե յուրե արդեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիներ են։ Այդ մասին ԱրմԻնֆո-ի հետ զրույցում հայտարարել է Երևանի պետական համալսարանի (ԵՊՀ) սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի վարիչ, դոցենտ Վարդան Այվազյանը:
Հիշեցնենք, որ հոկտեմբերի 26-ին ՀՀ կառավարությունը որոշում էր ընդունել այն մասին, որ Լեռնային Ղարաբաղի հայերին տրվել է փախստականի կարգավիճակին հավասարեցված ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ: Կառավարությունը նրանց առաջարկել է նաև դիմում ներկայացնել Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիություն ստանալու համար։ Ինչպես պարզաբանել է Հայաստանի ՆԳՆ միգրացիայի եւ քաղաքացիության ծառայության ղեկավար Արմեն Ղազարյանը, ԼՂ բնակիչների մոտ առկա կապույտ անձնագրերը տրամադրվել են Լեռնային Ղարաբաղի բնակչությանը՝ որպես ճամփորդական փաստաթուղթ, այլ ոչ թե՝ քաղաքացիության մասին վկայական: ՀՀ արդարադատության նախարարի խորհրդական Արտյոմ Սուջյանն, իր հերթին, հայտարարել է, որ 1991թ. "միջպետական համաձայնագիր" է եղել Հայաստանի և Արցախի այն ժամանակվա ներքին գործերի նախարարների միջև, որի հիման վրա այդ անձնագրերը (<070> կոդով) տրվել են Լեռնային Ղարաբաղի բնակիչներին՝ որպես ճամփորդական փաստաթուղթ, այսինքն, փաստաթուղթ, որով հնարավոր կլինի դուրս գալ երկրից, ճանապարհորդել»:
«Ինչպե՞ս կարելի է անձնագրի տրամադրումը բացատրել ինչ-որ բանավոր պայմանավորվածություններով»,- հարցնում է սահմանադրական իրավունքի ոլորտի փորձագետը: "Արցախցիներին տրված կապույտ անձնագիրը ճամփորդական փաստաթուղթ անվանելը կոռեկտ չէ", - հայտարարում է նա։ Նրա խոսքով՝ կապույտ անձնագիրը տրվում է ՀՀ քաղաքացիներին, իսկ ՀՀ տարածք ազատ մուտք գործելու և առանց մուտքի վիզայի բնակվելու հնարավորություն տվող փաստաթուղթը, որը կոչվում է ՀՀ հատուկ անձնագիր, տրվում է ծագումով հայ օտարերկրացիներին, ինչպես նաև այլ օտարերկրյա անձանց, որոնք երկրում տնտեսական կամ մշակութային գործունեություն են ծավալում: Հատուկ կացության կարգավիճակ ունեցող այդ անձինք ունեն ՀՀ քաղաքացիներին հավասար իրավունքներ և պարտականություններ, բացառությամբ ընտրություններին մասնակցելու իրավունքի և հողի սեփականության իրավունքի: Նրանց վրա չի տարածվում ՀՀ զինված ուժերում ծառայելու պարտականությունը։
"Այնուամենայնիվ, լիարժեք քաղաքական իրավունքներ՝ ընտրելու և ընտրվելու իրավունք, պետական պաշտոններ զբաղեցնելու իրավունք ձեռք բերելու համար արցախցիներն, ընդամենը, պետք է գրանցվեն ՀՀ տարածքում՝ վարչապետի նշած 29 հազար 800 քառ.կմ տարածքում", - հայտարարում է իրավագետը:
Այս առումով՝ ՀՀ քաղաքացիություն և ՀՀ քաղաքացու «լիարժեք անձնագիր» ստանալու համար դիմելուն առնչվող պատմությունն Այվազյանն անվանում է "ավելորդ բյուրոկրատական քաշքշուկ, որը, հնարավոր է, ուղղված է այդ մարդկանց հիասթափեցնելուն"։ Առավել ևս, որ ՀՀ կառավարությունը նրանց ավտոմատ կերպով ապահովել է "ժամանակավոր պաշտպանության կարգավիճակ, որը հավասարեցվում է փախստականի կարգավիճակին", ինչը կարող է շատ գայթակղիչ դարձնել Հայաստանը լքելու և այլ՝ ավելի բարենպաստ և անվտանգ երկրում ապաստան ստանալու հեռանկարը: "Իսկ դա ազգային անվտանգության սպառնալիքի լրացուցիչ աղբյուր է", - նշում է փորձագետը։
Ընդ որում, Արցախի բնակիչները, որոնք մտավախություն ունեն, որ Հայաստանի քաղաքացիություն ստանալը նշանակում է հրաժարվել իրենց գույքային իրավունքներից, Այվազյանը հիշեցնում է, որ մինչ օրս Թուրքիայում ցեղասպանության ենթարկված հայերի ժառանգները կարող են Թուրքիայի դեմ հայց ներկայացնել միջազգային ատյաններ՝ ի պաշտպանություն իրենց գույքային իրավունքների: Եվ դրան որևէ կերպ չի խոչընդոտում այլ երկրի քաղաքացիություն ունենալը։ Վարդան Այվազյան նրանց միայն խորհուրդ է տալիս պահպանել Լեռնային Ղարաբաղում սեփականության իրավունքի վկայականները։
«Միևնույն ժամանակ, արդի աշխարհում, որտեղ միջազգային իրավունքն արդեն թաղված է, իսկ միջազգային կազմակերպությունները՝ ՄԱԿ-ից մինչև ԵՄ և Եվրոպայի խորհուրդ, գտնվում են խորը իմպոտենցիայի վիճակում, արցախցիների իրավունքների պաշտպանություն ակնկալելը միամտություն է: Ոչ փախստականի կարգավիճակը, ոչ ՀՀ քաղաքացիությունը չեն օգնի Արցախի բնակիչները պաշտպանել իրենց գույքային իրավունքները, եթե աշխարհում արժեհամակարգը, ինչպես նաև Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև ուժերի հարաբերակցությունն ապագայում չփոխվեն», - եզրափակել է ԵՊՀ սահմանադրական իրավունքի ամբիոնի վարիչը