Հինգշաբթի, 12 Հոկտեմբերի 2023 18:25

Արմինֆո. Եվրոպայի խորհրդի խորհրդարանական վեհաժողովը (ԵԽԽՎ) հոկտեմբերի 12-ի նիստում հրատապ կարգով քննարկել է Լեռնային Ղարաբաղի հումանիտար իրավիճակը եւ դրա արդյունքներով բանաձեւ ընդունել:

 

Քննարկմանը մասնակցել են Քարնեգի հիմնադրամի Եվրոպայի գծով ավագ գիտաշխատող Թոմաս դե Վաալը (Լոնդոն, Մեծ Բրիտանիա (առցանց), Ստրասբուրգի Եվրոպական կառույցներում ՄԱԿ ՓԳՀ ներկայացուցիչ Անդրեաս Վիսները, Գերմանիայի Ռոստոկի համալսարանի հանրային իրավունքի, եվրոպական և միջազգային իրավունքի պրոֆեսոր դոկտոր Բյորն Շիֆբաուերը: Թեմայի վերաբերյալ զեկույցով հանդես է եկել խորվաթ պատգամավոր Դոմագոյ Հայդուկովիչը:

 

Զեկույցում արձանագրվում է, որ վերջին երկու շաբաթվա ընթացքում ավելի քան 100.600 հայեր լքել են Լեռնային Ղարաբաղը ՝ Քաշաթաղի (Լաչինի) միջանցքի արգելափակման և 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ին Ադրբեջանի կողմից սկսված ռազմական գործողության հետ կապված տասնամսյա հումանիտար ճգնաժամից հետո։ "Չնայած տարածաշրջանի բնակչության գրեթե 99% - ի ելքի երկու վարկածները հակադրվում են միմյանց, ակնհայտ է, որ Ադրբեջանը պատասխանատվություն և պարտավորություն է կրում պաշտպանելու այդ տարածաշրջանի բոլոր բնակիչների իրավունքներն ու ազատությունները և անելու հնարավոր ամեն ինչ, որպեսզի հայ բնակչությանը վստահեցնի իր անվտանգության և նրանց իրավունքների հարգանքը, ներառյալ նրանց իրավունքները որպես փոքրամասնության խումբ:

 

Ափսոսանք հայտնելով 2023 թվականի սեպտեմբերի 19-ից հետո տեղի ունեցած ողբերգական իրադարձությունների կապակցությամբ, որոնք ստիպեցին գրեթե ողջ բնակչությանը լքել իրենց պատմական հայրենիքը և կասկածներ հարուցելով էթնիկ զտումների բազմաթիվ ասպեկտների վերաբերյալ, զեկույցը կոչ է անում Ադրբեջանին ձեռնարկել ոչ երկիմաստ, անկեղծ և անհապաղ գործողություններ ՝ ցույց տալով իր պատրաստակամությունը ՝ ապահովելու հայ բնակչության վերադարձը Լեռնային Ղարաբաղ և պաշտպանելու նրա իրավունքները: Հուսադրող և նուրբ ձևակերպումների կիրառումը և միջազգային կազմակերպությունների, այդ թվում ՝ Եվրոպայի խորհրդի արագ մուտքը տարածաշրջան, առաջին քայլը կլիներ:

 

Ի վերջո, զեկույցում դիտարկվում է ծանր հումանիտար իրավիճակը, որն առաջացել է իրենց հայրենիքից հայերի բռնի տեղահանման հետեւանքով, եւ ընդգծվում է Հայաստանին աջակցելու անհրաժեշտությունը, այդ թվում ՝ Եվրոպայի խորհրդի գործողությունների միջոցով, մեծ թվով փախստականների հետ հաղթահարելու նրա ջանքերում", - ասված է խորվաթ խորհրդարանականի պատրաստած զեկույցում:

 

Միևնույն ժամանակ, ԵԽԽՎ բանաձևում, որն ընդունվել է բանավեճի արդյունքում, նշվում է, որ Խորհրդարանական վեհաժողովը, հաշվի առնելով Լեռնային Ղարաբաղի հակամարտության խաղաղ կարգավորման Ադրբեջանի պարտավորությունները, խստորեն դատապարտում է 2023 թվականի սեպտեմբերի 19 - ին Լեռնային Ղարաբաղում ադրբեջանական բանակի կողմից սկսված ռազմական գործողությունը: "Վեհաժողովը ճանաչում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը, իսկ դա ենթադրում է այդ երկրի պատասխանատվությունը այն գործողությունների համար, որոնք նա ձեռնարկում է իր միջազգայնորեն ճանաչված սահմաններում ։

 

Վեհաժողովը նշում է, որ այդ ռազմական գործողությունը տեղի է ունեցել 10-ամսյա շրջափակման պայմաններում, որի ընթացքում հայկական այս տարածաշրջանի բնակչությանը մերժել են ազատ և անվտանգ տեղաշարժը Լաչինի միջանցքով, որը այն Հայաստանի և արտաքին աշխարհի հետ կապող միակ ճանապարհն է: Սա ակնհայտ անտեսում էր Միջազգային դատարանի և Մարդու իրավունքների եվրոպական դատարանի կողմից Ադրբեջանին ուղղված նախնական և ժամանակավոր միջոցները, որոնց որոշումներում նշվում էր նաև Ադրբեջանի պարտավորությունը ՝ համաձայն 2020 թվականի եռակողմ հայտարարության ՝ "երաշխավորել երկու ուղղություններով Լաչինի միջանցքով երթևեկող անձանց, տրանսպորտային միջոցների և բեռների անվտանգությունը", - ասվում է բանաձևում ։

 

Ընդ որում, Լեռնային Ղարաբաղի դեմ սկսված ռազմական գործողությունները եւ այդ ժամանակահատվածում միջանցքի միաժամանակ ապաշրջափակումը ԵԽԽՎ-ում գնահատել են որպես երկրից քաղաքացիական բնակչության ելքի հրահրում: "Վեհաժողովը հաստատակամ է, որ այս ձգձգված եւ ողբերգական հակամարտությունը կարելի է լուծել միայն խաղաղ ճանապարհով, երկխոսության եւ ոչ երկիմաստ բարի կամքի ազդակների միջոցով եւ կիրառելի միջազգային իրավունքի հիման վրա, յուրաքանչյուր ոքի մարդու իրավունքների լիակատար հարգմամբ, ով ապրում է այնտեղ", - ասվում է փաստաթղթում, որտեղ նաեւ հիշեցվում է Ադրբեջանի պարտավորությունների մասին ՝ ապահովել բոլոր նրանց պաշտպանությունը, ովքեր ապրում են իր ինքնիշխան տարածքում եւ իր իրավասության ներքո:

 

Վեհաժողովը հիշեցնում է Ադրբեջանին վերջին ռազմական գործողության ընթացքում և դրանից հետո տեղի ունեցած մահերի, անհետացումների և դաժան վերաբերմունքի մասին պնդումների մանրակրկիտ, թափանցիկ, անկախ և արդյունավետ հետաքննություն անցկացնելու պարտականության մասին:

"Խորին ափսոսանք հայտնելով, որ տարածաշրջանի գրեթե ողջ հայ բնակչությունը ՝ ավելի քան 100 600 մարդ տվյալ բանաձեւի ընդունման պահին, լքել է իր նախնյաց հայրենիքը եւ փախել Հայաստան ՝ Ադրբեջանի իշխանությունների կողմից իրենց հետ ապագա վերաբերմունքի հանդեպ անկեղծ վախի եւ վստահության բացակայության պատճառով, Վեհաժողովը ճանաչում է այն հսկայական պատասխանատվությունը, որն այժմ դրված է Հայաստանի վրա ՝ հաղթահարելու փախստականների ներկայիս ճգնաժամը", - ասված է փաստաթղթում: Այն նաև կոչ է անում ԵԽ երկրներին ոչ միայն աջակցել Հայաստանին այս ճգնաժամի հաղթահարման գործում, այլև անհրաժեշտության դեպքում ընդունել փախստականներ Արցախից:

 

"Վեհաժողովն իր 2508 (2023) բանաձևում նշել է Ադրբեջանի ղեկավարության կողմից Լաչինի միջանցքի շրջափակումից բխող հումանիտար և մարդու իրավունքների համար շատ լուրջ հետևանքների ճանաչման բացակայությունը ։ Այս տարածաշրջանից գրեթե ողջ հայ բնակչության զանգվածային արտագաղթի հետ կապված այսօրվա փաստացի իրավիճակը հանգեցրել է մեղադրանքների և հիմնավոր կասկածների, որ դա կարող է համարժեք լինել էթնիկ զտմանը: Այս առումով Վեհաժողովը նշում է, որ էթնիկ զտումների պրակտիկան կարող է հանգեցնել անհատական քրեական պատասխանատվության ՝ միջազգային իրավունքին համապատասխան, քանի որ այն ունի հատուկ պատերազմական հանցագործությունների (քաղաքացիական բնակչության տեղահանման կարգադրություն) կամ մարդկության դեմ հանցագործությունների հատկանիշներ (բնակչության տեղահանում կամ բռնի տեղաշարժ և ցանկացած նույնականացվող խմբի հետապնդում) ։ Վեհաժողովը նշում է Ադրբեջանի կտրուկ հայտարարությունները, որոնք հերքում են նման մեղադրանքներն ու կասկածները, և կոչ է անում իշխանություններին գործադրել բոլոր ջանքերը, որպեսզի գործով և խոսքով ապացուցեն, որ դա այդպես չէ", - ասվում է բանաձևում:

 

"Վեհաժողովը համոզված է, որ գրեթե ողջ բնակչության այս ողբերգական ելքն իր նախահայրենիքից չպետք է ընկալվի որպես նոր իրականություն. Ադրբեջանի համար դեռ ուշ չէ իրավիճակը շտկելու և իր բարի կամքը ապացուցելու համար: Որպես Եվրոպայի խորհրդի անդամ պետություն ՝ Ադրբեջանը կարող է և պետք է այս դժվարին պահին ցույց տա իր պատրաստակամությունն ու հստակ մտադրությունը ՝ փարատելու վախերը և կատարելու իր պարտավորությունները մարդու իրավունքների փաստաթղթերով, որոնց կողմ է հանդիսանում ինքը, ինչպես նաև իր հավատարմությունը մեր կազմակերպության հիմնական արժեքներին", - ասվում է փաստաթղթում։

 

Վեհաժողովը կոչ է անում Ադրբեջանին անել ամեն ինչ, որպեսզի ցույց տա իր պատրաստակամությունը խաղաղ ապրելու իր հարևան Հայաստանի հետ: Վեհաժողովն ակնկալում է, որ և Հայաստանը, և Ադրբեջանը լիովին կհարգեն միմյանց տարածքային ամբողջականությունն ու ինքնիշխանությունը, ինչպես նաև իրենց սահմանների անխախտելիությունը: Սա հատկապես կարեւոր է Նախիջեւանի հետ հնարավոր տրանսպորտային միջանցքի համատեքստում, որը չի կարող ստեղծվել Հայաստանի կամքին հակառակ կամ ի վնաս նրա ազատորեն որոշված ազգային շահերի։

 

Այժմ Ադրբեջանի վրա է դրված վստահության մթնոլորտ և նյութական պայմաններ ստեղծելու պարտականությունը, որպեսզի այդ տարածաշրջանի հայերը կարողանան վերադառնալ իրենց հայրենիք: Նա իսկապես պետք է ակտիվ քայլեր ձեռնարկի ՝ խրախուսելու և համոզելու նրանց դա անել", - ասվում է բանաձևում։

 

ԵԽԽՎ - ն նաև կոչ է անում Ադրբեջանին վերահաստատել տարածաշրջանի մշակութային ժառանգության պաշտպանությունը, ազատ արձակել Լեռնային Ղարաբաղի բոլոր ձերբակալված ներկայացուցիչներին, ինչպես նաև բոլոր հայ ռազմագերիներին, որոնք ներկայումս պահվում են ԱՀ-ում, և միևնույն ժամանակ ողջունում է վերջին 30 տարվա ընթացքում ՄԱԿ-ի առաքելության մուտքը Արցախ ՝ տարածաշրջանում մարդասիրական կարիքները գնահատելու համար:

 

"ԵԽԽՎ-ն հույս է հայտնում, որ այդ այցին շուտով կհաջորդի Ադրբեջանի իշխանությունների համաձայնությունը միջազգային այլ մարմինների, մասնավորապես Եվրոպայի խորհրդի համապատասխան ինստիտուտների և մարմինների կողմից բարձր մակարդակի այցեր կազմակերպելու և փաստահավաք աշխատանքներ իրականացնելու վերաբերյալ: Այս առումով Վեհաժողովը գտնում է, որ մարդու իրավունքների հանձնակատարի այցը շատ մոտ ապագայում եւ այս տարի ավելի ուշ ազգային փոքրամասնությունների պաշտպանության մասին շրջանակային կոնվենցիայի խորհրդատվական կոմիտեի այցը նրա պարբերական դիտարկման համատեքստում ակնհայտ նշան կլինի, որ Ադրբեջանը պատրաստ է համագործակցել կազմակերպության հետ այն միջոցների շուրջ, որոնք այժմ անհրաժեշտ են: Նման այցերին աջակցությունը կազմակերպությանը թույլ կտա ավելի լավ պատկերացում կազմել իրավիճակի մասին, ավելի արդյունավետ երկխոսություն վարել Ադրբեջանի իշխանությունների հետ և տրամադրել իր փորձն ու աջակցությունը իրավիճակի շտկման հարցում, այդ թվում ՝ մնացած հայ բնակչության պաշտպանության և հանգստացման, ստեղծված իրավիճակում արտերկրում ապաստան փնտրողների գույքի և այլ ակտիվների պահպանության, ինչպես նաև այդ բնակչության հայրենիք վերադարձը խրախուսելու համար անհրաժեշտ միջոցներ:

 

Վեհաժողովը գտնում է, որ Եվրոպայի խորհրդի համապատասխան ինստիտուտների և մարմինների տարածաշրջան մուտք գործելու խիստ անհրաժեշտությունից բացի, Ադրբեջանի իշխանությունները պետք է պարբերաբար գլխավոր քարտուղարին և Նախարարների կոմիտեին տրամադրեն ամբողջական և մանրամասն տեղեկատվություն այն միջոցների մասին, որոնք արդեն իսկ ընդունվել են և որոնք նախատեսված են այդ տարածաշրջանի հայերի իրավունքների և ազատությունների պաշտպանության և ընդլայնման համար ՝ Մարդու իրավունքների եվրոպական կոնվենցիայի համաձայն: Անվտանգ վերադարձի ապահովման նպատակով, մասնավորապես, նրանց համար, ովքեր ցանկանում են: Եթե Ադրբեջանը չկատարի իր պարտավորությունները, Վեհաժողովն այլընտրանք չի ունենա, քան կոչ անել նախարարների կոմիտեի եւ խորհրդարանական վեհաժողովի միջեւ լրացուցիչ համատեղ ընթացակարգ նախաձեռնել ՝ ի պատասխան Ադրբեջանի կողմից իր կանոնադրական պարտավորությունների լուրջ խախտման", - ասված է փաստաթղթում: