Արմինֆո. Վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն Ազգային ժողովում Ներկայացրել է Հայաստանի Հանրապետության կառավարության 2021-2026 թվականների ծրագրի 2022 թվականի կատարման ընթացքի եւ արդյունքների մասին զեկույցը: Կառավարության հաղորդագրության համաձայն, վարչաապետն իր ելույթում, մասնավորապես, ասել է.
«Զեկույցի տպագրված տարբերակը ձեր սեղաններին է, հրապարակված է համացանցում եւ առավելեւս այս պարագայում, կարծում եմ, մենք պետք է անդրադառնանք ոչ միայն 2022 թվականի արդյունքներին եւ խնդիրներին, այլեւ ապագայի այն նախագծին, որ Հայաստանի Հանրապետության կառավարությունն առաջարկում է Հայաստանի Հանրապետության ժողովրդին:
Բայց մինչ այդ ուզում եմ անդրադառնալ լավատեսությանը, որովհետեւ Ապագայի որեւէ նախագիծ հնարավոր չէ իրականացնել առանց լավատեսության բավարար պաշարի:
Եւ ուրեմն՝ առանցքային հարցը հետեւյալն է. փոթորկալից այս ժամանակներում կա՞ արդյոք Հայաստանի Հանրապետությունում լավատեսության անհրաժեշտ պաշար՝ ապագայի մասին ոչ միայն խոսելու, ոչ միայն նախագծելու, այլեւ այդ ապագան կառուցելու եւ իրագործելու համար: Իմ պատասխանը միանշանակ է եւ աներկբա. ի հեճուկս բոլոր դժվարությունների ու բարդությունների՝ Հայաստանի Հանրապետությունում ապագայի մասին խոսելու, ապագան պլանավորելու եւ այդ ապագան կառուցելու համար անհրաժեշտ լավատեսություն, այո՛, կա, եւ ես վստահ եմ դրանում: Լրահոսը նման վստահություն, իհարկե, չի տալիս, հանրային քննարկումները նման վստահություն չեն տալիս, միջազգային իրադրությունը առավելեւս նման վստահություն չի հաղորդում:
Բայց հենց այսօր, հենց այս պահին Հայաստանի Հանրապետությունում տեղի է ունենում շուրջ 55 հազար բնակարանի կառուցման գործընթաց: Շուրջ 55 հազար բնակարանի կառուցման գործընթաց: Սա Հայաստանի Հանրապետության բնակարանային՝ երբեւէ ստեղծված ֆոնդի շուրջ 6 տոկոսն է, բազմաբնակարան շենքերում բնակելի ֆոնդի 12.2 տոկոսը: Երրորդ հանրապետության պատմության մեջ բնակարանաշինությունը երբեք այսպիսի ծավալներ չի ունեցել, եւ այսօր բնակարան են ձեռք բերում ոչ միայն ավանդաբար հարուստները, այլեւ միջին խավը, որը Կառավարության վարած տնտեսական քաղաքականության բերումով աշխատելու, արարելու եւ իր աշխատանքի արդյունքը տեսնելու հնարավորություն է ստացել: Ընդ որում, 2022 թվականի արդյունքներով բնակարանի ձեռքբերման դեպքում ֆիզիկական անձանց հիպոթեկային վարկի տոկոսների եկամտային հարկից վերադարձի ծրագրի շահառուների թիվը կազմել է 29 հազար 197 մարդ, այսինքն՝ 2022 թվականի արդյունքներով ահա այս թիվն ունենք, որը 2021 թվականի ցուցանիշը գերազանցել է 8277 անձով կամ 39,5 տոկոսով, իսկ 2018 թվականի ցուցանիշը` 25 հազար 176 անձով կամ 626 տոկոսով: Այս թվերի մասին ես շատ եմ մտածում՝ փորձելով հասկանալ ինչ են նշանակում այս թվերը:
Սահմանային անկայունության, Հայաստանի Հանրապետության անվտանգային խոցելիության, աշխարհակարգի փլուզման պայմաններում Հայաստանի Հանրապետության տասնյակ հազարավոր քաղաքացիներ բնակարան են ձեռք բերում, հազարավոր ներդրողներ բնակարան են կառուցում: Ինչո՞ւ են նրանք այսպես վարվում, ի՞նչ է նշանակում քաղաքացիների այս վարքագիծը: Իմ գնահատմամբ՝ դա նշանակում է եւ կարող է նշանակել միայն մեկ բան. մարդիկ հավատացել են Կառավարության խաղաղության օրակարգին, մարդիկ հավատում են, որ խաղաղություն լինելու է, եւ իրենք իրենց հայրենիքում երջանիկ ապրելու եւ արարելու հնարավորություն են ունենալու, այլապես իմաստ չէր ունենա բնակարան ձեռք բերել, առավելեւս՝ բնակարան կառուցել: Մարդիկ հավատում են կառավարող մեծամասնության «Ապագա կա՛» կարգախոսին:
Հարգելի ներկաներ, Այս ամենը չեմ ասում որպես հաճելի փաստի արձանագրում, այլ ասում եմ եւս մեկ անգամ ընդգծելու մեր՝ նկատի ունեմ Կառավարության եւ խորհրդարանական մեծամասնության բացառիկ պատասխանատվությունը բոլոր այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր հավատում են Հայաստանի Հանրապետության ապագային: Պիտի ընդգծեմ նաեւ մեր բացառիկ պատասխանատվությունը բոլոր այն մարդկանց նկատմամբ, ովքեր կասկածով են վերաբերվում այդ ապագային: Եւ այդ պատասխանատվությունը պատմական այս ժամանակաշրջանում ունի եւ կարող է ունենալ միայն մեկ արտահայտություն: Դա խաղաղությունն է, ինչը նշանակում է կարգավորված հարաբերություններ մեր բոլոր չորս հարեւանների հետ: Ու քանի որ Վրաստանի ու Իրանի Իսլամական Հանրապետության հետ մենք հարաբերությունների ոչ թե կարգավորման, այլ առավել խորացման խնդիր ունենք, խաղաղություն, ուրեմն, նշանակում է կարգավորված հարաբերություններ Ադրբեջանի եւ Թուրքիայի հետ:
Հարցերի հարցը, իհարկե, հետեւյալն է. իսկ որքանո՞վ է դա իրատեսական, որքանո՞վ է իրագործելի: Ընդ որում, այս հարցն ունի երկու երես. Առաջինը՝ քանի որ խաղաղությունը միայնակ չեն կառուցում, որքանո՞վ Ադրբեջանի գործողություններն ու քաղաքականությունը կլինեն խաղաղությանը միտված, եւ երկրորդը՝ հատկապես 44-օրյա պատերազմից հետո, եթե քաղաքական-դիվանագիտական մակարդակում ձեռք բերվեն կոմպրոմիսներ, այդ կոմպրոմիսները որքանո՞վ ընդունելի կլինեն Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների համար, եւ քաղաքացիները որքանո՞վ թույլ կտան այդ կոմպրոմիսների, երբեմն ցավոտ լուծումների գործնական իրագործումը:
Բայց սա նույնպես մեր պատասխանատվությունն է, հարգելի գործընկերներ, եւ մենք պիտի մեր մտքերի ու գործողությունների ընթացքը հասկանալի դարձնենք Հայաստանի քաղաքացիներին, եւ երբ նրանք դա հասկանան, նրանք դա նաեւ կընդունեն: Եւ եթե ուշադրություն դարձրել եք, ձեզ եւ մեզ հայտնի շատ ուժերի առանցքային նպատակն է այնպես անել, որ մենք կորցնենք քաղաքացիների հետ մեր զրույցի, մեր խոսակցության թելը, փակվենք մեր կաբինետներում, կառավարական շենքերում եւ կորցնենք էմոցիոնալ, վիզուալ եւ քաղաքական կապը Հայաստանի Հանրապետության քաղաքացիների հետ: Կամ աղմուկի մեջ խոսակցությունը կորչի:
Մենք նման բան թույլ պիտի չտանք եւ երբ տուն առ տուն, գյուղ առ գյուղ, թաղամաս առ թաղամաս, քաղաք առ քաղաք մարդկանց բացատրենք, թե ինչ է տեղի ունեցել եւ ինչ է տեղի ունենում մեր երկրի շուրջ, նրանք մեզ կհասկանան: Նրանք մեզ հասկանում են, հակառակ դեպքում՝ մենք այստեղ չէինք լինի: Նրանք մեզ հասկանում են, որովհետեւ, ինչպես ասել եմ մեր մի քանի հավաքներում, մեր ամենամեծ թերությունը եւ ամենամեծ առավելությունն այն է, որ մենք ամենեւին էլ, այսպես ասած, «իշխող, կառավարող էլիտա» չենք. մենք Հայաստանի Հանրապետության միջին վիճակագրական քաղաքացիներ ենք, ովքեր կառավարելու մանդատ են ստացել ժողովրդից:
Այս իրավիճակի թերությունն այն է, որ բարոյական արգելքներն ու արգելակները մեզ թույլ չեն տալիս ժողովրդի թիկունքում գործարքների գնալ այլ էլիտաների հետ, ինչը մեր շուրջը մեծացնում է լարվածությունը: Առավելությունն այն է, որ մենք շարունակում ենք էմոցիոնալ, սոցիալ-հոգեբանական ամուր կապի մեջ լինել, պորտալարով կապված լինել մեր ժողովրդի հետ, ինչը հնարավորություն է տալիս լռելյայն հասկանալ շատ բաներ, որոնց բարձրաձայնումը կարող է բերել նույնիսկ միջազգային սկանդալների եւ աշխարհքաղաքական պրոբլեմների:
Եւ ուրեմն, վերադառնալով խաղաղության հնարավորությանը եւ նման հնարավորություն ստեղծելու խնդրին, պիտի արձանագրեմ հետեւյալը. խաղաղությունը հնարավոր է, եթե մենք մեր բոլոր միջազգային հարաբերություններում ոչ միայն այսօրվա, այլեւ ապագայի համար հստակ արձանագրենք, որ Հայաստանի Հանրապետություն ենք ճանաչում 29 հազար 800 քառակուսի կիլոմետր տարածքը, ավելի կոնկրետ՝ Հայկական ԽՍՀ տարածքը, որում մենք 1991 թվականին անկախություն ենք ստացել, եւ մենք որեւէ այլ երկրից որեւէ տարածքային պահանջ ոչ միայն չունենք, այլեւ չենք ունենալու երբեւէ:
Եթե մենք այս միտքը չարձանագրենք, այն չդարձնենք մեր հանրության սոցիալ-հոգեբանություն, ոչ ոք մեզ թույլ չի տալու զարգանալ, որովհետեւ ոչ ոք չի համակերպվի այն մտքի հետ, որ մենք զարգանում ենք, ուժեղանում ենք, որ այդ զարգացումն ու ուժն ուղղենք ուրիշների դեմ՝ մեր երկրի տարածքները ընդլայնելու համար: Ավելին, տվյալ պարագայում ոչ թե մեր զարգացումը թույլ չտալն է լինելու ուրիշների օրակարգի խնդիր, այլ մեր առնվազն պետության գոյությունը թույլ չտալն է դառնալու ուրիշների օրակարգի խնդիր: Եւ այս իրավիճակում մեզ ոչ ոք չի օգնելու: Ոչ ոք չի օգնելու: Ու հիմա ես տեսության մասին չեմ խոսում, այլ իրականության, որը վերջին տարիներին անընդհատ կանգնում է մեր առաջ եւ այսօր էլ կանգնած է: Վերջին տարիներին այս իրադրության մեծ կամ փոքր մասշտաբների արտահայտումը տեսել ենք մի քանի անգամ:
Եւ ուրեմն, մեր զարգացման օրակարգի ռազմավարական նպատակը պետք է լինի տարածաշրջանային միջավայրի հետ ներդաշնակ եւ խաղաղ ապրելը՝ մեր երկրի անվտանգությունն ու բարեկեցությունը որպես նպատակ ունենալով: Իհարկե, սա հնարավոր է, եթե նույն ռազմավարությունը որդեգրեն նաեւ մյուսները: Բայց մենք կարող ենք դա առաջինը անել. այս է պատճառը, որ ես այս բարձր ամբիոնից բարձրաձայնում եմ այդ խնդիրը եւ արձանագրում այս մոտեցումը:
Ընդ որում, սա որեւէ կերպ չի նշանակում մոռանալ մեր պատմությունը, այլ նշանակում է փոխել պատմության ընկալման դիտանկյունը, սոցիալ-հոգեբանական ընկալումը: Այս համատեքստում պիտի ընդգծեմ մի չափազանց կարեւոր նրբություն, ինչի մասին խոսվել է, խոսվում է տարբեր հարթակներում, բայց հիմնականում կիսաձայն: Մենք ինքնիշխան պետության պատմագրության դպրոց ստեղծելու հարցում մեծ հաջողություններ չունենք, եւ մեր պատմագիտական բովանդակության մի զգալի հատվածը սահմանափակված է խորհրդային պատմագիտության կաղապարում, որն ինչ-որ առումով համահունչ է Հայկական անկախ պետության չգոյությանը եւ անգամ հակոտնյա է ինքնիշխանության հայեցակարգին:
Խոսքը, քավ լիցի, ամենեւին էլ պատմական փաստերի սխալ լինելու մասին չէ, այլ փաստերին նայելու դիտանկյունների, դրանցից բխող եզրակացությունների եւ հետեւությունների մասին, այդ փաստերը որպես ապագայի կառուցման շինանյութ օգտագործելու ճարտարապետության ոճի եւ նախընտրությունների մասին: Եւ մեր մեծագույն մոլորությունն այն է եղել, թե մենք խորհրդահայ պատմագիտության հենասյուների վրա կարող ենք անկախ պետական գիտակցություն ստեղծել:
Օրինակ՝ հայրենասիրության մեր մոդելի խնդիրը: Այս թեմայով մի քանի անգամ խոսել եմ ե՛ւ հրապարակային, ե՛ւ աշխատանքային մակարդակում եւ ուզում եմ եւս մեկ անգամ արձանագրել մի լրջագույն պրոբլեմ. Հայաստանի Հանրապետությունը եւ/կամ հայկական պետականությունը հայրենասիրության մեր ավանդական մոդելի առաջնային օբյեկտ չի եղել երբեք, եւ սոցիալ-հոգեբանական մակարդակում այս իրավիճակը պահպանվում է նաեւ այսօր: Իսկ պատճառը մեկն է. հայրենասիրության այդ մոդելի հեղինակը մենք ինքներս չենք, եւ ժամանակն է սա խոստովանել: Մենք առավելագույնը համահեղինակ ենք, իսկ առավել մեծ հավանականությամբ՝ սպառող: Եւ ուրեմն, այն, ինչ ասացի, իրականում հայրենասիրության մեր սեփական, ավելի ճիշտ՝ մեր պետական մոդելի ստեղծման անհրաժեշտության օրակարգին է վերաբերում: Եւ ես արձանագրում եմ, որ օրակարգում նման հարց կա, եւ այդ հարցի լուծումը կենսական անհրաժեշտություն է, ազգային անվտանգության հարց: