Վարչապետն անհանգստացնող է համարում Հայաստանի նահանջը «Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլի» կոռուպցիայի  ընկալման համաթվում

Արմինֆո. Այսօր կառավարության նիստում վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանն անդրադարձել է նաև «Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլ» միջազգային կազմակերպության հրապարակած «Կոռուպցիայի ընկալման ցուցիչ 2022» զեկույցին, համաձայն որի՝ Հայաստանի Հանրապետությունը որոշակի նահանջ է գրանցել։

«Սա շատ կարևոր ցուցիչ է մեզ համար և հակակոռուպցիոն քաղաքականության մեր ռազմավարության մեջ մենք այս ցուցիչում առաջընթաց արձանագրելու շատ հստակ նպատակադրում ունենք։ Եվ մինչև 2026 թվականը որոշակի գործողությունների պլան ունենք։ Այս ցուցիչի թեկուզ ոչ շատ մեծ, թեկուզ ոչ շատ նշանակալի նահանջը մեզ համար անհանգստացնող ահազանգ է»,- ասել է կառավարության ղեկավարը:

Ինչպես հաղորդում է կառավարության մամուլի ծառայությունը, թեմայի քննարկման, հետընթացի պատճառը հասկանալու նպատակով կառավարության այսօրվա նիստին մասնակցել են «Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավար Վարուժան Հոկտանյանը, Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի նախագահ Հայկուհի Հարությունյանը, Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահ Կարեն Անդրեասյանը:

Վարուժան Հոկտանյանը ներկայացրել է նման արդյունք արձանագրելու պատճառները: «Կոռուպցիայի ընկալման համաթիվի հաշվարկն իրականացվում է 1995-ից, 2003-ից Հայաստանը գտնվում է դասակարգման աղյուսակում: Նախ մի քանի կարևոր ճշտումներ, առաջինը՝ սա միայն հանրային սեկտորի կոռուպցիան է ցույց տալիս: Երկրորդը՝ այս ցուցիչը դա միայն գործարարների և փորձագետների ընկալումն է ցույց տալիս: Ընդ որում, տվյալ երկրի և տվյալ երկրի հետ առնչվող: Եվ երրորդ կարևոր արձանագրումը, որ «Թրանսփարենսի ինթերնեշնլ»-ն ինքը չի հաշվարկում, այդ կազմակերպությունը վերցնում է 12 հայտնի միջազգային կազմակերպությունների (ՀԲ, Համաշխարհային տնտեսական ֆորում, «Ֆրիդոմ Հաուս» և այլն) ուսումնասիրություններ, որոնց ուսումնասիրություններում կան նաև կոռուպցիայի վերաբերյալ հարցեր: Կազմակերպությունը այդ ուսումնասիրություններից առանձնանցում է կոռուպցիայի վերաբերյալ հարցերը, բերում է 0-100 սանդղակի, ապա հաշվարկում է ամեն մի աղբյուրի կողմից համաթիվը»,-ասել է «Թրանսփարենսի Ինթերնեյշնլ» հակակոռուպցիոն կենտրոնի ծրագրերի ղեկավարը:

Հոկտանյանի խոսքով, մինչև 2012-2018 թթ.-ին այդ ցուցիչը տատանվում էր 33-37-ի միջև, որից հետո եղել է կտրուկ առաջընթաց 2 տարիների ընթացքում. 2019-ին միանգամից 42 բարձրացել է, իսկ 2020-ին ևս 7 միավոր ավելացել է. «2021-ին կանգնեց աճը, և այս տարի նահանջեց: Այդ նահանջը վիճակագրորեն զգալի չի, բայց անհանգստանալու կարիք կա, 3 միավոր նահանջը քիչ չէ»:

Նա նշել է, որ Հայաստանի վերաբերյալ 6 ուսումնասիրությունների աղբյուրներից, որոնցից հանվել է միջին վիճակագրական թիվը, առավել մեծ նահանջ տվել են Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի և «V-Dem»-ի ուսումնասիրությունները։ «Համաշխարհային տնտեսական ֆորումը երկու տիպի հարցեր է ի հայտ հանել։ Առաջինը՝ բիզնեսները որքան են ապօրինի վճարներ կատարում պետական տարբեր ծառայություններին՝ հարկային, մաքսային, լիցենզիաներ և այլն։ Եվ երկրորդը՝ որքանով են հանրային միջոցները ոչ օրինական ձևով ուղղվում մասնավորին։ Դա սովորաբար գնումների և այլ գործընթացների միջոցով է տեղի ունենում։ «V-Dem»-ը իր հերթին նշել էր դատական իշխանության անկախության, իրավապահ մարմինների բարեվարքության, զսպող և հակակշռող մեխանիզմների պահպանման խնդիրները»,- նշել է Վարուժան Հոկտանյանը:

Անդրադառնալով պատճառներին՝ Հոկտանյանը նշել է. «Նայելով ուսումնասիրությունները, տեսնում ենք, որ այդ երեք միավոր նահանջի մոտավորապես 75 տոկոսը տվել է Համաշխարհային տնտեսական ֆորումի ուսումնասիրությունը: Դրանք երկու տիպի հարցեր են. առաջինը այն է, թե բիզնեսները որքանով են ապօրինի վճարներ կատարում պետական տարբեր ծառայություններին: Օրինակ, հարկային, մաքսային, լիզենցիաներ, կոմունալ վճարումներ և այլն: Եվ երկրորդ հարցը՝ որքանով են հանրային միջոցներն ուղղվում ոչ օրինական ձևով մասնավորին: Այսինքն՝ սովորաբար դա գնումների և այլ գործընթացների միջոցով է, և այստեղ միջնորդավորված կերպով երևում է նաև այն երևույթը, որը կոչվում է պետության զավթում: Դասական սահմանումը, երբ ֆինանսաօլիգարխիկ խմբերը սկսում են թելադրել կառավարությանը, գործադիր իշխանությանը և օրենսդիր իշխանությանը որոշումներ: Օրինակ, օրենքներն ընդունվում են որոշակի ֆինանսաօլիգարխիկ խմբերի օգտին, կամ կառավարության որոշումներ տնտեսական ոլորտի»:

Նիկոլ Փաշինյանը մտահոգիչ է համարել այդ ցուցիչը՝ չկա առաջընթաց, ինչն արդեն խնդիր է և անընդունելի. «Կարելի է արձանագրել նաև, որ այս ցուցիչը մարդկանց ընկալումն է թույլ տալիս, որոնք շփվում են տարբեր պետական մարմինների հետ: Դուք նշեցիք, որ բիզնեսը տարբեր ապօրինի վճարումներ է իրականացնում տարբեր պետական մարմինների, մենք դրա մասին գիտենք, որովհետև 2022-ին մենք մի քանի հիշարժան ձերբակալություններ, կալանավորումներ ունեցել ենք: Իհարկե, խնդիրը դրանով չի վերանում: Այս իրավիճակը շատ խորը պետք է ուսումնասիրվի, և մենք պետք է հասկանանք, թե ինչ լրացուցիչ քայլեր պետք է անենք, որ Հայաստանը շարունակի տպավորիչ առաջընթացի տիրույթում հայտնվի: Այստեղ մենք պետք է արձանագրենք մեր քաղաքական կամքը, բայց նաև պիտի ցավով ասեմ, որ քաղաքական կամքը միշտ չէ, որ բերում է կոնկրետ արդյունքների: Այո՛, մենք դատական համակարգում էլ խնդիրներ ունենք: Կան գործեր, որոնց վաղեմության ժամկետն անցել է: Իհարկե, դա դե յուրե ի՞նչ է նշանակում՝ իրավաբանները կասեն, որովհետև ես հասկացա, որ գործնական առումով միշտ չէ, որ դա ինքնին նշանակում է, որ որևէ մեկն ուղղակի քրեական պատասխանատվությունից կարող է ազատվել: Բայց հաջորդ հարցը, որ ծագում է, հետևյալն է՝ իսկ ինչո՞ւ է անցել վաղեմության ժամկետը, որովհետև քննությունները որոշ դեպքերում ուղղակի ձգձգվում են, տևում են տարիներ»:

Կառավարության ղեկավարի խոսքով՝ նաև արդեն դատարան գնացած գործերն են ձգձգվում տարիներով՝ չհասնելով կոնկրետ եզրագծի և մարդկանց ընկալումը դրանից փոխվում է. «Սա կոմպլեքս խնդիր է: Իհարկե, դատական համակարգի անկախության հետ կապված մենք խնդիր չունենք, բայց մյուս կողմից այս հարցերը մեզ անհանգստացնում են: Եվ նաև պարոն Անդրեասյանին հրավիրել եմ, որպեսզի նաև այս հարցերն ընդգծենք, որ մենք պետք է դատական համակարգի մեր բարեփոխումները, բայց նաև գործնական աշխատանքը փորձենք կազմակերպել այնպես, որ այս հարակից էֆեկտները չստացվեն, որորվհետև դրանից առաջանում է կոնկրետ մարդկանց ընկալումներ: Իսկ որ տարբեր օղակներում մենք ունենք կոռուպցիա՝ մենք ուրիշ տեղից չգիտենք, դա գիտենք ամենատարբեր օղակներում մեր արած բացահայտումներից: Վերջին շրջանում շատ աղմկոտ կոռուպցիոն գործեր ենք բացահայտել՝ Սննդի անվտանգության տեսչություն, Մաքսային ծառայություն, Քաղաքապետարանի վարչական շրջաններից մեկում, կառավարությունում և այլն: Բայց խնդիրն այն է, որ կանխարգելենք կոռուպցիան, դրա համար էլ Հայաստանում ստեղծվել է Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողով»:

Կոռուպցիայի կանխարգելման հանձնաժողովի նախագահ Հայկուհի Հարությունյանը նշել է, որ մինչև 2018 թվականը Հայաստանի Հանրապետության վերաբերյալ համաթիվը երբևէ ընդգծումներ չի ունեցել և չի ներկայացրել, թե որ ոլորտներով է պայմանավորված, որ համաթվի աճ կամ նվազում է արձանագրվում: «Սա նշանակում է, որ մինչև 40 համաթվի միավոր ունեցող երկրներն առհասարակ գնահատվում են այնքան թույլ ինստիտուցիոնալ և կառավարման համակարգի տեսանկյունից, որ նույնիսկ շեշտադրումներն այլևս իրականացնելու անհրաժեշտություն չկա: 2018 թվականից սկսած, ընդհակառակը, տեղի է ունեցել այդ համաթվի փոփոխությունը՝ հենց էական գնահատելով այն հանգամանքը, որ քաղաքացիական ընդվզումը Հայաստանի Հանրապետությունում ժողովրդավարության և ժողովրդավարական ինստիտուտների ձևավորման նոր հուսադրում է իրականացրել: Այդ մեծ տարբերությամբ առաջընթացը պայմանավորված է եղել դրանով: Սա նշանակում է, որ արդեն որպես պետություն Հայաստանի Հանրապետությունը գնահատվում է այլ երկրների համախմբում, որտեղ ոչ միայն կոռուպցիայի, ավելի ավանդական կաշառակերության դրսևորումներն է, որ ավելի տարածվածության տեսանկյունից գնահատվում են, ներառյալ նաև այն զեկույցները, որոնք սկզբնաղբյուր են հանդիսացել, այլ հենց կառավարման որակն ինստիտուցիոնալ, որտեղ ամենաէականը և առաջնայինը հենց 2018 թվականից գնահատվել է այդ հակակշիռների և փոխզսպման մեխանիզմների կառուցումը, դատաիրավական բարեփոխումներ և կոռուպցիայի դեմ պայքար: Բայց ինստիտուցիոնալ, այսինքն՝ ոչ թե մարդկանց և քաղաքացիների ընկալման տեսանկյունից, այլ պետության կառավարման տեսանկյունից, և յուրաքանչյուր ինստիտուտի անկախության և դրա գործառնական իրականացման մանդատի տեսանկյունից: Այս համատեքստում արդեն Հայաստանի Հանրապետության համար պահանջատիրությունը կարծես թե մեծացել է, որպեսզի որակական տեսանկյունից կառավարումը լինի այլ ստանդարտներին համապատասխան: Այն փոփոխությունները, որոնք արձանագրվել են, ուղղակի հենց դրա մասին էլ վկայում են: Իստիտուցիոնալ, և մասնավորապես, 2022 թվականի համար ես մատնանշեմ, թե ի՞նչն է նաև միավորի նվազեցման պատճառ հանդիսացել հենց ըստ այդ ընդգծման համաթվի՝ Հայաստանի Հանրապետությունում հենց հակակշիռների և փոխզսպման մեխանիզմների կիրառման ավելի արդեն ոչ բավարար վիճակն է, իրավապահ մարմինների բարեվարքությունը՝ ավելի լայն իմաստով և նաև դատական իշխանության անկախության երաշխավորումը, ինչպես նաև քաղաքացիական հատվածը»:

Բարձրագույն դատական խորհրդի նախագահ Կարեն Անդրեասյանն էլ ներկայացրել է դատական համակարգում առկա խնդիրները. «Դատական իշխանությունն ամենալուռ և ամենաքարկոծված իշխանության թևերից մեկն է, որոշ դեպքերում իսկապես մեղավոր որոշ դեպքերի համար, բայց ոչ միակ մեղավորը և ես ուրախ եմ, որ համաթվի ներկայացման ժամանակ արդեն նշվեց, որ այդ 75 տոկոս խնդիրներն արդեն, համենայնդեպս, դատական իշխանության հետ չեն կապված: Ինչպես տիկին Հարությունյանը նշեց, շատ բան է փոխվել հեղափոխությունից հետո: Եթե ժամանակին դատական իշխանության մասին խոսվում էր կաշառքների, սակագների, բացառապես մեծ համատարած կոռուպցիոն երեւույթների մասին, հեղափոխությունից հետո արդեն ինչ-որ շրջան կար խոսակցություն, որ դատական իշխանությունն անկախ է օրենսդիր ու գործադիր իշխանությունից, բայց անկախ չէ իր նախկին որոշ կապերից, հիմա արդեն խոսում են դատական գործերի ձգձգումներից, ուշացումներից, որոնք իսկապես արդարացում չունեն: Մենք հիմա փորձում ենք կարգապահական վարույթներով վեր հանել այն բոլոր սուբյեկտիվ դրսևորումները, երբ դատավորի մեղքի պատճառով եղել են ձգձգումներ, ուշացումներ»:

ԲԴԽ նախագահը նշել է, որ դատական գործերի ձգձգումներն ունեն նաև օբյեկտիվ պատճառ՝ Հայաստանում դատավորների թիվը սահմանափակ է։ Կարեն Անդրեասյանը տեղեկացրել է նաև, որ գործադիր և օրենսդիր իշխանության հետ արդեն դեկտեմբերին մշակվել են լուրջ բարեփոխման օրենսդրական փաթեթներ։

Փոխվարչապետ Մհեր Գրիգորյանը, անդրադառնալով կոռուպցիայի դեմ պայքարին, նշել է. «Մեր ամենամեծ պրոբլեմը, իմ կարծքով, պետական իշխանության իրականացման ֆունկցիոնալի լավարկումն է այլևս: Մենք այստեղ ոչ թե խնդիր ունենք պայքարը լավացնելու, դա առանձին խնդիր է, բայց ամենասուրը չէ: Այսօր մեր հանրային կառավարման բարեփոխումների ռազմավարության իրականացման պարագայում, կարծում եմ, որ մենք որակապես այլ իրավիճակ կունենանք, և պահանջարկն էլ է դա, որովհետև այդ կոռուպցիոն ռիսկերը կամ դրսևորումները շատ դեպքերում անիմաստ պրոցեսների արդյունք են»: Փոխվարչապետը նաև նշել է, որ հարկային համակարգի բարելավումը և պետական համակարգի գործառույթների լավարկումը պետք է լինի կոնցեպտ՝ խնդիրն արմատախիլ անելու համար, ինչը կլուծի պրոբլեմների 90%-ը, իսկ 10%-ի լուծումն արդեն կմնա դատաիրավական բարեփոխումներին։

Արձագանքելով Նիկոլ Փաշինյանը նշել է. «Խոսքն այն հայեցակարգի մասին է, որ նախ պետք է անել այնպես, որ կոռուպցիան կամ հնարավոր չլինի, կամ դրա հնարավորությունները շատ նեղ ու սահմանափակ լինեն: Հանրային կառավարման բարեփոխումների օրակարգը մենք պետք է կարողանանք պատշաճ տեմպերով առաջ մղել»: