ՀԱՊԿ ծալովի հովանոցը կամ ով է Կովկասում լավ ապրում

Արմինֆո. Հայաստանի տեղեկատվական փորձագիտական-վերլուծական դաշտում Արցախի և Հայաստանի շուրջ տեղի ունեցող վտանգավոր գործընթացների վերաբերյալ վերջին շաբաթների ընթացքում նկատվում է կարծիքների մինչ այժմ չտեսնված մարգինալացում. ում հետ պետք է լինի Հայաստանը, դեպի ուր պետք է շրջվի այս անելանելի թվացող իրավիճակում։ Բայց քարոզչությունը, ինչպես հայտնի է, քաղաքականության հիմքն է, և, հետևաբար, ավելի ու ավելի դժվար է դառնում հատիկները որոմից առանձնացնելը՝ առանց տեղի ունեցածի չեզոք և մասնագիտական վերլուծության: Այդ նպատակով ԱրմԻնֆո-ի տնօրեն Էմանուիլ Մկրտչյանը «խորհրդատվության համար»  դիմել է Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, հայտնի անկախ քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանին։

- Անվտանգության համակարգի շուտափույթ փոփոխությունը, թերևս, Հայաստանում քաղաքագիտական նարատիվի գլխավոր թեման է դարձել։ Այն հիմնավորվում է այն հանգամանքով, որ Ռուսաստանն ու ՀԱՊԿ-ը, փաստորեն, հրաժարվել են իրենց պարտավորություններից, իսկ Արցախում խաղաղապահներն ի վիճակի չեն կարգի հրավիրել Ադրբեջանի «բնապահպան» հատուկ ծառայություններին։ Ի՞նչ ես կարծում, որքանով են հիմնավորված "ՀԱՊԿ - ի ծալովի հովանոցը" եվրոպայանման ինչ-որ բանով փոխարինելու այդ կոչերը։

- Ես չեմ կարծում, որ այս պահին խոսք կարող է լինել անվտանգության հովանոցը փոխելու մասին։ Նախ, դա, սկզբունքորեն, ընդհանրապես այդպես չի աշխատում։ Դա բավականին լուրջ եւ երկար գործընթաց է, եւ, կարծում եմ, որ դա նման է վերնաշապիկը փոխել՝ բացելով զգեստապահարանը: Դա այդքան հեշտությամբ անհնար է անել, դա մի գործընթաց է, որի ընթացքում առաջանում են այնքան մեծ թվով խնդիրներ, նույնիսկ, կարելի է ասել, տեսանելի հեռանկարում միանգամայն անլուծելի խնդիրներ։ Պատկերացնել, որ հիմա կկնքվի համաձայնագիր, ըստ որի ռուս խաղաղապահները հեռանում են Արցախից, և նրանց նույն պահին կարող են փոխարինել սկանդինավյան, ֆրանսիական, թեկուզ պարագվայական խաղաղապահ ուժեր, ստանալով Ադրբեջանի համաձայնությունը, անտեսելով Թուրքիայի բողոքները և այլն, գումարած ՝ հաշվի առնելով ռուսական և արևմտյան շահերի հետ կապված իրողությունները, այս ամենը, պարզապես, անհնար է։ Այս հաշվարկները տնային տնտեսուհիների համար են՝ նրանց հանդեպ  իմ ողջ հարգանքով հանդերձ: Նման թեմաների շուրջ լուրջ խոսել, պարզապես, անհնար է։

Երկրորդ, անհնար է նաեւ համեմատել տարբեր արտաքին ուժեր՝ անվտանգության պրոովայդերների իմաստով: Մենք պետք է հասկանանք, որ Ռուսաստանը չի հանդիսանում և չի կարող լինել այն, ինչ կոչվում է ազնիվ բրոքեր։ Ռուսաստանը բրոքեր չէ, Ռուսաստանը խաղացող է: Ռուսաստանը մեր տարածաշրջանում շատ տարբեր չափանիշներով հսկայական երկիր է, որը շատ վաղուց մեր տարածաշրջանում սեփական շահերն ունի և դրանում որոշակի դեր է խաղում։ Նույնը, ի դեպ, վերաբերում է նաև Թուրքիային։ Այս իմաստով այսօր Ռուսաստանին փոխարինել չեն կարող ոչ  Ֆրանսիան, ոչ Հոլանդիան, և ոչ էլ, նույնիսկ, Անգլիան. նրանք "աշխարհառազմավարական առումով", պարզապես, տարբեր են, ըստ սահմանման՝ տարբեր։ Նրանցից ոչ մեկը մեզ ահա նման անվտանգություն չի էլ առաջարկում։ Եվ դա միանգամայն բնական է։

Ավելին, պետք է հաշվի առնել, որ Ուկրաինայում իրավիճակն այսօր առաջին և ամենագլխավոր խոչընդոտն է, որպեսզի այստեղ սկսվի նման բան տեղի ունենալ։ Թե Ռուսաստանի, թե Արևմուտքի շահերի սրությունն այժմ հեռու է Հարավային Կովկասից։ Պատերազմը Ուկրաինայում է, բայց հակամարտությունը ավելի լայն է, դա Արեւմուտքի հակամարտությունն Է Ռուսաստանի հետ:

- Այո, այնտեղ խփում են, բայց ցնցվում է բողջ շենքը, ավելի ճիշտ՝ տիեզերքը:

- Եվ երրորդ, թերևս, ամենակարևորը, որ պետք է հասկանալ: Հիմա Հայաստանում փորձ է արվում իրականացնել կոմպլեմենտարիզմի հայեցակարգը։ Տարբեր դաշտերում աշխատելու փորձ: Դա ավելի շատ լավ է, քան՝ վատ, որքան շատ խաղացողներ կան տարածաշրջանում, այնքան ավելի լավ է այս պահին։ Բայց կոմպլեմենտարիզմն այն չէ, երբ 30% - ն այստեղ է, իսկ 70% - ը ՝ այնտեղ։ Այս բաներից մի քանիսը բաժանելի չեն, դրանք հնարավոր չէ սղոցել: Օրինակ, դժվար է պատկերացնել, որ միաժամանակ Ղարաբաղի շուրջ կամ Հայաստանի Հանրապետության սահմանին գտնվեն ռուս և արևմտյան զինվորներ։ Համապատասխանաբար, նման կոմպլեմենտարիզմը ենթադրում է մի իրավիճակ, երբ տարբեր արտաքին ուժեր կատարում են տարբեր գործառույթներ։ Օրինակ, Եվրամիությունը, եւ մեզ մոտ հաճախ են այդ մասին խոսում ու գրում, եւ, անկեղծ ասած, ինձ մոտ դա շփոթություն է առաջացնում, կարող է մեզ համար անվտանգություն ստեղծել։ Եվրամիությունն անվտանգություն չունի. ԵՄ-ն այն վերցնում է ՆԱՏՕ-ից ։ Եվրամիությունը զբաղվում է բոլորովին այլ խնդիրներով ։ Նրանք կարող են Բրյուսելում աթոռ առաջարկել, տեխնիկական, փորձագիտական, ֆինանսական օգնություն առաջարկել, ստեղծել հարթակ բանակցային գործընթացի համար։ Իսկ անվտանգության ոլորտում, ուղղակիորեն, ԵՄ-ն չի կարող աշխատել՝ սկզբունքորեն ։ Ահա մոնիթորինգային խումբը, որը կգա Հայաստան, դա լավ է, և այն, այո, միջնորդավորված աշխատում է անվտանգության համար, հենց միջնորդավորված, բայց մեզ հովանոց ստեղծել՝ ի վիճակի չէ ։ Եվ այդ իմաստով, որքան շատ լինեն տարբեր միջազգային մասնակիցներ, որոնք տարբեր ձևերով և ոլորտներում կստեղծեն անվտանգության քաղաքական ձևեր, այնքան՝ լավ։

Բայց այստեղ խոսքը պետք է գնա ոչ թե Ռուսաստանին ու ՀԱՊԿ - ին փոխարինելու մասին, այստեղ խոսքը գնում է տարբեր ձևաչափերի, տարբեր լրացումների մասին՝ մոսկովյան ձևաչափ, բրյուսելյան ձևաչափ, վաղը կարող է հայտնվել նաև վաշինգտոնյան ձևաչափ, էլի ինչ-որ մեկը, կարևոր չէ, թե որը։ Դա որոշ արդյունք կբերի քաղաքական-դիվանագիտական աշխատանքի իմաստով։ Բայց սեփական անվտանգության խնդիրը քաղաքական-դիվանագիտական խնդիր չէ, այն անվտանգային խնդիր է։ Այնտեղ Ղարաբաղում կանգնած է 2000 հոգուց բաղկացած խաղաղապահ խումբ, իսկ նրանց շուրջ կանգնած են մոտ 40 հազար ադրբեջանցի զինծառայողներ։ Եվ նրանց ունեցած զենքն անհամեմատելի է։

- Այո, բայց կան դրոշներ, ինչպես Վիսոցկու երգում...

- Այո, մեծ տերության խորհրդանշական դրոշներ: Ուստի, երբ խոսում ես անվտանգության խնդրի մասին, պետք է խոսել ոչ թե փոխարինման, այլ համադրման և լրացման մասին, և տարբեր դաշտերում աշխատելու փորձի մասին, ինչի մասին ես արդեն ասել եմ։ Դա չափազանց դժվար է այժմ՝ Ուկրաինայում  ռազմական հակամարտության առնչությամբ:

- Այո, իրավիճակը չի կարելի համեմատել 10-15 տարվա վաղեմության հետ, և հասկանալի է, որ նման իրավիճակում կոմպլեմենտար քաղաքականություն վարելը շատ ավելի է բարդանում։ Այնպիսի հասկացություններ, ինչպիսիք են մրցակցությունն ու խանդը, չափազանց սրվել են խաղացողների միջև. և այդ հարաբերություններին միջամտել է Թուրքիան՝ իր, ինչպես դու ասացիր, տարածաշրջանային տերության շահերով...

Կա խանդ, կա անհամապատասխանություն, կա Թուրքիայի փորձ ՝ ուժեղացնել դիրքերը տարածաշրջանում, և նա պատրաստվում է անել մոտավորապես նույն, ինչ՝ Ռուսաստանը։ Չէ որ Թուրքիան Հարավային Կովկասում վաղուց է՝ ԽՍՀՄ փլուզումից ի վեր և, նույնիսկ, դրանից առաջ, տնտեսական, հումանիտար, մշակութային, գաղափարական իմաստով, որպես փափուկ ուժ։ Ադրբեջանն՝ իր կողմից, Թուրքիայում ներկայացված է շատ պատկառելի՝ որպես ներդրող ։ Թուրքիան շատ լուրջ է ներկայացված նաև Վրաստանում։ Օրինակ, չափազանց հետաքրքիր գործընթացներ են ընթանում Վրաստանի մահմեդական համայնքում, որը սունիացվում է՝ չնայած ադրբեջանցիները շիա են։ Այնտեղ կառուցում են թուրքական սունիական կենտրոններ ՝ տպարաններով, մզկիթներին կից ակումբներով և այլն։ Այդ գործընթացը բավականին հեռուն է գնացել Աջարիայում եւ Պանկիսի կիրճում: Այսինքն ՝ կա Թուրքիայի որոշակի սողացող ազդեցություն, և դա տեսանելի է անզեն աչքով։ Իսկ ահա հիմա ՝ 2020 թվականի պատերազմից հետո, Թուրքիան սկսել է ներկա գտնվել Կովկասում արդեն և ռազմավարական, և անվտանգության առումով։ Սա Հարավային Կովկաս ուղիղ մուտքի նրա ճանապարհն է։ Թուրքիան այսօր պաշտոնապես գտնվում է Ադրբեջանի տարածքում, և կարևոր չէ, թե այդ 60 մարդը՝ դիիտորդները, ինչով են զբաղվում այնտեղ։ Գլխավորն այն է, որ նրանք այնտեղ են, և դա խորհրդանշում է Թուրքիային՝ որպես տարածաշրջանային տերություն։ Ահա մի օրինակ մեզ ցուցադրվեց. Եղավ 20 թվականի պատերազմը: Բացարձակապես բոլոր խոշոր երկրները, որոնք կշիռ ունեն, խոսեցին, տղամարդկանց բոլոր ժլատ արցունքները թափվեցին բոլոր չսափրված այտերի վրա։ Բոլոր խոսքերն այն մասին էին, որ պատերազմելը լավ չէ, և սպանելը լավ չէ, ասվել են։ Եվ ամերիկյան կողմից, և եվրոպական, և առանձին երկրներից։ Իսկ ահա իրավիճակին միջամտել են միայն երկու երկրներ ՝ Թուրքիան և Ռուսաստանի Դաշնությունը։ Սա այն է, ինչը նրանց իսկապես հետաքրքրում է, և այն, ինչ նրանց համար կարևոր է, այն, ինչ նրանց համար կարևոր է, իրենց շրջապատող գոտին է, անմիջական հետաքրքրությունների գոտին: Իսկ հիմա ուկրաինական պատերազմի սկսվելուց հետո դա ավելի է խորացել, քանի որ հիմա, մեղմ ասած, Հարավային Կովկասին հերթը չի հասել։

Ուստի, ինչպես արդեն ասացի, այս իրավիճակում Հայաստանի փորձերը ՝ լրացնել այդ գոտին տարբեր տարբերակներով և տարբեր ձևաչափերով, շատ ճիշտ և կարևոր են։ Եվ անվտանգության համակարգը մեխանիկորեն փոխարինելը, ևս մեկ անգամ կրկնեմ, հնարավոր չէ։

- Խոսքը, հավանաբար, ոչ թե մեխանիկայի, այլ դինամիկայի՞ մասին է: Դինամիկ կերպով աստիճանաբար կառուցեք նոր համակարգ՝ աղյուս առ աղյուս:

- Աղյուս առ աղյուս կառուցելը հիանալի է: Հիմա ավելի շատ եվրոպական դիտորդներ կլինեն, 40-ի փոխարեն ՝ 200 մարդ։ Դե, օրինակ, Ադրբեջանը չհամաձայնեց նրանց ընդունել, նրանք կաշխատեն միայն Հայաստանի տարածքում։ Եվ այստեղ, այս համատեքստում, ես ուզում եմ հիշեցնել, որ Վրաստանում էլ դիտորդներ եղել են վաղուց, այդ թվում ՝ 2008 թվականի պատերազմի ժամանակ։ Ճիշտ նույնպիսի առաքելություն: Ուստի այս հանգամանքը պետք չէ գերագնահատել՝ անվտանգության տեսանկյունից, ինչպես և՝ թերագնահատել ։ Աստիճանաբար տարբեր ձևաչափեր կառուցելը լավ բան է, բայց մտածել, որ այդ ձևաչափը կարող է համադարման դառնալ, լուրջ չէ ։

-Ըստ քեզ, Իրանի դիրքորոշումն ինչպե՞ս է տեղավորվում այդ ձևաչափերի մեջ: Այն կա, բայց այն մի տեսակ լատենտ է: Մենք դրա մասին գրեթե ոչինչ չգիտենք, բացի երկրի ղեկավարների մի քանի ելույթներից ՝ սահմանների վերաձևում,  ինչպես նաև սահմանին զորքերի առկայություն թույլ չտալու մասին։

- Ես շատ տարօրինակ հայ եմ, այն իմաստով, որ գիտեմ, որ որոշ բաներ չգիտեմ։ Իրանը շատ յուրահատուկ երկիր է, և նրա քաղաքականության մասին խոսելու համար պետք է իրանագետ լինել։ Ես միայն կարող եմ ասել այն, ինչ տեսնում եմ որպես քաղաքագիտությամբ զբաղվող։ Իրանը ԵԱՀԿ անդամ չէ ։ Նա ընդհանրապես չի մտնում որևէ նման միջազգային կազմակերպության մեջ։ Իրանի համար դժվար է աշխատել այնպիսի ձևաչափով, որում կարող են աշխատել այս կամ այն երկրները, որոնք այս կամ այն չափով համաշխարհային հանրության անդամ են ։  Նա սահմանափակված է պատժամիջոցներով։

- Դա հասկանալի է, բայց մյուս կողմից, նման ստվերային գործոնի տեսանկյունից, նա, այնուամենայնիվ, ծառայում է որպես աննկատելի, բայց, այնուամենայնիվ, կրող կառույց տարածաշրջանային անվտանգության ճարտարապետության մեջ:

- Այո, բայց կտրուկ քայլեր Իրանը, պարզապես, չի կարող անել։ Ինչ-որ բանի մատակարարում նա կարող է իրականացնել, բայց պատկերացնել, որ Իրանը կմտնի նման հակամարտության մեջ, ինչպես դա անում է Թուրքիան կամ Ռուսաստանը, շատ դժվար է ։ Նա ֆիզիկական հնարավորություններ ունի, բայց այդ կերպ գործելու քաղաքական հնարավորություններ նա չունի։

- Բայց Իրանը պրոակտիվ է, պրոակտիվ է Սիրիայում, Իրաքում, Մերձավոր Արևելքում։ Գուցե՞ նա այստեղ էլ սկսի պրոակտիվ լինել, աաայսպես կոչված, "Զանգեզուրի միջանցքի" գործոնը դիտարկելով որպես լուրջ մարտահրավեր։

Նա դա, անշուշտ, ընկալում է որպես մարտահրավեր, բայց միայն ոչ Սիրիան, ոչ Իսրայելը եվրոպական պետություններ չեն։ Իսկ Հայաստանն ու Ադրբեջանը ԵԱՀԿ անդամ են:

-ԵԱՀԿ-ն ստվերում է հայտնվել, այն չի երեւում:

Բայց ահա ԵՄ-ն մասնակցում է այն ամենին, ինչ կատարվում է մեզ մոտ։ Մինսկի խումբը եղել է ԵԱՀԿ ձևաչափ, Թուրքիան և ԵԱՀԿ-ի, և ՆԱՏՕ-ի անդամ է, մենք ԵԽ անդամ ենք, մենք մտնում ենք Արևելյան գործընկերության ծրագրի մեջ և այլն։ Եւ այդ ամենը տարբեր է Սիրիայից, առավել եւս՝ Իրաքից: Եվ այս իմաստով ամերիկացիները բավականին լրջորեն մտահոգված են այն առնչությամբ, թե ինչ է կատարվում Իրանում և դրա շուրջ ։ Մեկ անգամ ևս ասեմ, որ այդ մասին պետք է լրջորեն և խորապես խոսել իրանագետի հետ, բայց Իրանի արագ ռեակտիվ պահվածք ակնկալելը, ինձ թվում է, բավական դժվար է։

- Նույնիսկ, չնայած այն հանգամանքին, որ շարունակում է ձևավորվել Հնդկաստան - Իրան - Ռուսաստան աշխարհաքաղաքական նոր շղթա կամ առանցք՝ ինչպես զենքի մատակարարման, այնպես էլ ուկրաինական հակամարտության, արևմտյան պատժամիջոցներին արձագանքելու տեսանկյունից և այլն ։

- Դե, ես դեռ այդքան միանշանակ չէի լինի: Սրանք վեկտորի որոշ ուրվագծեր են, բայց դա բնավ առանցք չէ: Միտումներ կան, բայց ես չէի խոսի այն մասին, որ սա հաստատված արտահայտված առանցք է, որ կա միություն, որ Հնդկաստանի համար չափազանց կարևոր է, թե ինչ է կատարվում այստեղ: Չէ որ մենք հասկանում ենք, որ այն դիրքորոշումը, որը ընդունում է Հնդկաստանը, մեծապես պայմանավորված է այն դիրքորոշմամբ, որն ընդունում է Պակիստանը ։ Բայց Պակիստանն այստեղ տարածաշրջանային խաղացող չէ և մեծ դեր չի խաղում մեր տարածաշրջանում։

- Բայց Պակիստանն անմիջականորեն մասնակցել է 44-օրյա պատերազմին ՝ անընդհատ համալրելով Արցախի դեմ պատերազմող Ադրբեջանի զինանոցները:

- Իհարկե, հասկանալի է, որ այդ ամենն աշխատում է, և որ Հնդկաստանից կարելի է զենք գնել, անկասկած։ Բայց աշխարհաքաղաքական առանցք, ինձ թվում է, գոյություն չունի։

- Թույլ տուր անցնել Արցախի շրջափակման թեմային։ Միթե՞ Ադրբեջանի խաղադրույքներն այնքան բարձր են, որ նա իջել է քաղաք-ամրոցներ գրավելու, պայմանականորեն ասած, "միջնադարյան" մեթոդների, ինչպես ժամանակին գերմանացիները սովամահ էին անում Սանկտ Պետերբուրգը։ Ինչու՞ է նա այդքան խորը թքում իր հեղինակության վրա:

- Ինձ էլ է թվում, որ դա մեթոդաբանական սխալ է ։ Բայց Ադրբեջանն ակնհայտորեն ուշադրություն չի դարձնում հեղինակության կորստին։ Այդ վարքագիծը շատ պատճառներ ունի, բայց հիմնականն այն է, որ Ադրբեջանը միապետություն է, դինաստիկ ռեժիմ, որտեղ մի ընտանիք իշխում է, մի փոքր ընդմիջումով, արդեն 1969 թվականից ։ Ադրբեջանը դրան սովոր է, և ավելին, հիմա Ուկրաինական դիմակայության թեժ պահին նրա համար պահը շատ հարմար է . նա իրեն ներկայացնում է որպես արևմտյան ժողովրդավարություններին էներգակիրներ մատակարարող երկիր, և այդ ժողովրդավարության ղեկավարներն այնտեղ են գալիս։ Ոչ ռուսական էներգիայի աղբյուրների պահանջարկ այժմ Արեւմուտքում կա, եւ դա էապես ազդում է այդ երկրների կուրության վրա։

- Ինչի՞ վրա է հույսը դնում նա՝ Իլհամ Ալիևը։

- Նա հույս ունի, որ տարբեր խոսքեր կասեն, իսկ իրականգործողություններ չեն ձեռնարկվի։ Որ պատժամիջոցներ չեն լինի, որ իր հետ կաշխատեն, ինչն էլ տեղի է ունենում, դա ճիշտ հաշվարկ է։ Այլ

կաշխատեն քաղաքական-դիվանագիտական մեթոդներով, ինչն էլ տեղի է ունենում ։ Նա ուզում է այսօր Ղարաբաղը մաքրել հայերից, դե իսկ հետո. դե իսկ հետո՝ հաղթողներին չեն դատում։

- Չնայած դրոշների՞ն:

- Դրոշներին չնայել չի կարելի։ Ղարաբաղը գրավելու և իսկական լայնամասշտաբ պատերազմ կազմակերպելու համար պետք է սպանել ոչ միայն հայերին, այլև ռուսներին։ Իսկ եթե ռուսներին սպանես, ապա Ռուսաստանը ստիպված կլինի,,մեծ հավանականությամբ, արձագանքել ՝ ուզեն, թե չուզեն ։

Ես արդեն բազմիցս ասել եմ, որ քաղաքագիտորեն Բաքվի մարտավարությունը, այսպես կոչված, "սալյամի մարտավարությունն" է ։ Երբ դու կտրում ես  երշիկը կտորճկտոր և, ի վերջո, ուտում ես ամբողջը: Բաքվի ռեժիմը դրանով էլ զբաղված է ։ Ընդ որում, նա կտրում է ոչ միայն տարածքները, այլ մի կտոր վերահսկողություն, մի կտոր քաղաքական իմիջ և այլն։

- Այդ դեպքում ո՞րն է Բաքվի սխալը, մեթոդաբանական սխալը ։

Իսկ սխալն այն է, որ դեռ երկու ամիս առաջ "կարգավիճակ" բառն, ընդհանրապես, չէր երևաում Արցախի շուրջ։ Իսկ հիմա հնչում է, եւ հնչում է ավելի բարձր ու  բարձր:

- Այո, Արցախը ցույց տվեց, որ ինքնորոշման ձգտումը ոչ թե տարածքային հավակնություն է, այլ ողջ մնալու, Բաքվի ցեղասպան քաղաքականության զոհ չդառնալու միակ միջոցը։ Եվ հենց այս համատեքստում Ռուբեն Վարդանյանի կերպարը սկսել է հունից հանել ալիևյան ռեժիմը։

- "Նյու Յորք Թայմսից" մինչև "ԲիԲիՍի", ողջ աշխարհում հնչեց կարգավիճակի խնդիրը։ Երբ պետության ղեկավարը, կատակերգություն խաղալով, ասում է, որ մենք, իսկ մենք ՝ տարածաշրջանի էկոլոգիայով մտահոգ քաղաքացիական ակտիվիստները, Ղարաբաղից դուրս կթողնենք նրանց, ովքեր մեզ հետ չեն, դա, անշուշտ, համապատասխան արձագանք է առաջացնում։ Բաքվին թվում է, թե "կոճղը շյուղը կճզմի " սկզբունքը կաշխատի։ Չեմ կարծում, որ դա ճիշտ հաշվարկ էր ։

- Իսկ գուցե հաշվարկը ոչ միայն ու ոչ այնքան սպիտակ ցեղասպանությունն էր, այլ արտատարածքային, այսպես կոչված, "Զանգեզուրի միջանցքը" որպես բոնուս ստանալն էր։

- Ադրբեջանի գլխավոր նպատակը Լեռնային Ղարաբաղն է, ընդ որում ՝ նրա տարածքը, բնականաբար, առանց բնակչության։ Բայց հասկանալի է, որ այս նպատակին անմիջապես չի հասնի, բայց կարող են լինել մի քանի ուղեկցող նպատակներ: Առաջին նպատակը, այսպես կոչված, խաղաղության պայմանագիրն է ։ Ինչու՞ այսպես կոչված: Որովհետև խոսքն ընդհանրապես խաղաղության պայմանագրի մասին չէ, այլ ինչ-որ պայմանագրի, որտեղ առանձին կետով կնշվի, որ ղարաբաղյան խնդիրը Ադրբեջանի ներքին խնդիրն է ։ Սա խաղաղապահների դուրսբերման քայլ է ։ Որովհետև, եթե դա Ադրբեջանի ներքին խնդիրն է, ապա ինչու՞ են պետք խաղաղապահներ։ Ադրբեջանում քի՞չ են ազգային փոքրամասնությունները ՝ թալիշները, լեզգիները, ռուսները։ Համապատասխանաբար, երկրորդ նպատակը, այսպես կոչված, "Զանգեզուրի միջանցքն" է ։ Կրկին, այսպես կոչված, որովհետև, սկզբունքորեն, մեր երկիրը համաձայն է իր ճանապարհներով ադրբեջանական բեռների անցնելուն։ Այդ մասին բանակցություններ են ընթացել և արդեն բավական հեռու են գնացել ՝ ընդհուպ մինչև տեխնիկական հարցեր։ Բայց հիմա ամեն ինչ ընդհատված է, որովհետև Ադրբեջանն, ընդհանրապես, կոմունիկացիաներ չի ուզում, նա ուզում է մեկ որոշակի հաղորդակցություն՝ Սյունիքի հարավով ՝ բետոնով պարսպապատված, Դանցինգի միջանցքի նման մի բան, որը ժամանակին միացնում էր Գերմանիայի հողերը ։ Ընդ որում, Բաքուն դա ուզում է արտատարածքային տարրերով։ Եվ Նախիջևանն այստեղ կապ չունի։ Դա ճանապարհ է դեպի Թուրքիա, որը հայերը չեն վերահսկելու։ Ահա այս խմբագրությամբ, իհարկե, Հայաստանի համար չափազանց դժվար է համաձայնել նման սցենարի։ Ընդ որում, նշեմ, որ ճանապարհի ոչ մի տնտեսական իմաստ չկա, քանի որ հիմա էլ կա ճանապարհ, որն անցնում է Իրանի տարածքով։ Երկաթուղի նույնպես գոյություն ունի Վրաստանի տարածքով, չնայած դրանով փոխխադրելու ոչինչ չկա։ Ադրբեջանից Թուրքիա նման ծավալներով կարտոֆիլ չես տանի, իսկ այն, ինչ Ադրբեջանից Թուրքիա է գնում, նավթ ու գազ է, այնպես որ, դրա համար ոչ մի ճանապարհ պետք չէ։

Երրորդ նպատակը Լաչինի ճանապարհի անցակետն է։ Դե, այդ նպատակին գրեթե հասել են, թեկուզ ոչ պաշտոնապես, բայց դե ֆակտո՝ "էկոլոգիական" քողի տակ հատուկ ծառայությունների գործողության միջոցով ։ Հիմա նրանք ուզում են դա ձեւակերպել, այնպես անել, որ այնտեղ ադրբեջանցիների վերահսկողությունը լինի այն բանի նկատմամբ, թե ինչ է գնում Լեռնային Ղարաբաղ եւ ինչ է դուրս գալիս ։ Հասկանալի է, որ այս ամենի գաղափարական հիմնավորումը ծիծաղելի է։ Նոյեմբերի 9-10-ի եռակողմ համաձայնագրում գրված է Լաչինով անարգել տեղաշարժվելու մասին, էլ չեմ ասում այն մասին, որ այնտեղ թքած ունեին 5 կմ գոտու և 3 տարվա ժամկետի վրա։ Եվ, չգիտես ինչու, չի կարելի խտանյութ արտահանել, Իսկ ինչ է, կարելի՞ է խաղող արտահանել, իսկ ցորե՞ն։ Իսկ այնտեղ կարելի՞ է դեղորայք ներկրել։ Դա անօրինական չէ՞: Հետևաբար, այս ամենը կարվում է սպիտակ թելերով, և այս ամենը շատ անլուրջ է:

Հիմա Բաքվի ախորժակը կեենտրոնացած է Ռուբեն Վարդանյանի անձի վրա ։ Նա նրանց համար սարսափելի է, սարսափելի, նա ուղարկվել է միջմոլորակային ուժերի կողմից, ուստի նրա հետ Ադրբեջանը չի խոսի։ Իսկ ԼՂՀ ընտրված իշխանություններից կամ պաշտոնյաներից որևէ մեկի հետ Բաքուն կխոսի՞ ։ Չէ որ Ադրբեջանը սկզբունքորեն չի ճանաչում ղարաբաղցիների՝ իշխանություն ընտրելու և նրանց շահերը ներկայացնելու իրավունքը։ Համապատասխանաբար, այս ամենը Բաքվի համար իր գործողությունների ինչ-որ գաղափարական կոծկում է, ընդ որում ՝ բավականին վատ ձևավորված։ Իրական նպատակը Արցախը վերահսկելու հնարավորությունն է ։ Բաքվում կարծում են, որ եթե դա արվի հիմա "էկոլոգիայի" հետ կապված, ապա վաղը առողջապահության նախարարության ադրբեջանցի պաշտոնյան իրավունք կունենա իմանալ, թե Արցախում ինչպես է աշխատում առողջապահական համակարգը և ակտիվիստ բուժքույրերը ճանապարհին կկանգնեն իրենց պաստառներով և այլն: Համապատասխանաբար, դա ճնշման գործիք է ։

- Այսպիսի հարց տամ։ Ինչու՞ ռուս-թուրքական հաշվարկվի վրա հիմնված ամուսնությունը հանգեցրեց այնպիսի սիրառատ սեքսի, որի ընթացքում երկու կողմերի բարեսիրտ համաձայնությամբ Ադրբեջանին թույլ տվեցին մոմ պահել։

- Լավ փոխաբերություն, բայց ես կառարկեմ: Ասեմ՝ ինչու։ Անգլերենում կա "ասիմետրիկ հարաբերություններ" ձևակերպումը, իսկ ռուս գործընկերները այլ արտահայտություն են հորինել ՝ "մրցակցային համագործակցություն" ։ Հասկանալի է, որ Թուրքիան և Ռուսաստանը ստիպված են համագործակցել միմյանց հետ շատ հանգամանքների բերումով։ Երկու երկրները, որոնք դուրս են մղվում Արեւմուտքի կողմից, այս առումով շատ փոխադարձ օգտակար բաներ են գտնում։

- Թող համագործակցեն, ո՞վ է դեմ: Բայց Թուրքիային, կարծես, Ռուսաստանը թույլ է տվել անամոթաբար մտնել իր գրպանը՝ "արեւելյան գրկախառնությունների" գործընթացում:

- Ես հենց այդ մասին եմ խոսում։ Նրանք ունեն հսկայական քանակությամբ հակասություններ: Եվ այդ հակասությունների մեջ են Սիրիան, Լիբիան, Ղրիմը և շատ այլ հարցեր։ Եվ այս իմաստով ես քիչ օրինակներ գիտեմ, երբ հարաբերություններն այդքան բարենպաստ են, և միևնույն ժամանակ տեղի է ունենում այն, ինչ տեղի է ունենում ՝ դեսպանի սպանությունից մինչև կործանիչիի խոցումը։ Սրանք վերնախավեր են, որոնք միմյանց չեն վստահում, բայց փոխգործակցում են այնպես, կարծես պարում են։ Եվ այս առումով սա սեքս չէ, քանի որ չկա փոխադարձ ցանկություն, սա գործընթաց է, և գործընթացը հարկադրված է։

- Եվ հակասությունների այս բազմազանության մեջ Լաչինի փոքրիկ միջանցքը վերածվում է հայ-Վեյի՞:

- Սա խճանկար է, և այս խճանկարում հենց Լաչինի միջանցքը մեզ համար չափազանց կարևոր է, իսկ ռուսների և թուրքերի համար դա հսկայական խճանկարի պանոյի բաղադրիչներից մեկն է, որը ձգվում է Հյուսիսային Իրաքից մինչև Ղրիմ ։ Եվ այս իմաստով նրանք պետք է միասին լինեն որպես հարմարավետ ամուսիններ, և դժվար է միասին լինել, քանի որ այդ ամուսինները բոլորովինտարբեր շահեր ունեն: Թե մեկը, թե մյուսը, եթե օգտագործենք քո փոխաբերությունը, ունեն իրենց սիրեկաններն ու սիրուհիները, եւ նրանցից յուրաքանչյուրը պահում է նրանց: Բայց Թուրքիան ՆԱՏՕ-ի անդամ է։ Շատ յուրահատուկ, բայց ՆԱՏՕ-ի անդամ: Իսկ Ռուսաստանն Ուկրաինայում կռվում է ուկրաինացիների դեմ, բայց իրականում՝ Արեւմուտքի, հենց նույն ՆԱՏՕ-ի դեմ։

- Սերգեյ Լավրովը վերջերս հայտարարեց, որ Լաչինի հարցով արդեն պայմանավորվածություն կա, և հարցը կլուծվի մոտ ժամանակներս։ Բայց սայլը տեղից չի շարժվել, ինչը, ըստ էության, պետք էր սպասել: Էվֆեմիզմ. քանի դեռ մոմը մինչեւ վերջ չի՞ այրվել:

- Ռուսների և ադրբեջանցիների միջև բանակցային գործընթաց է ընթանում։ Ակնհայտ է, որ շատ որոգայթներ կան: Ադրբեջանը, ակնհայտորեն, պետք է այս ամենն ավարտելու ինչ-որ տարբերակ գտնի, որպեսզի դա իրեն գոհացնի։ Չէ որ Ռուսաստանի համար դժվար է ազդել Ադրբեջանի վրա։ Ի՞նչ կարող է անել հիմա Ռուսաստանը։ Միթե՞ Ռուսաստանը Դերբենտից  կգրոհի Ադրբեջան: Լուրջ չէ: Իսկ զանգերն ու հորդորները այնքան էլ չեն աշխատում։ Եվ Ալիեւը ուղիղ կապի շատ հեռախոսներ ունի, եւ նա կարող է շատ տեղեր զանգահարել։

- Իսկ հնարավո՞ր է, որ դա պայմանավորված է, այնուամենայնիվ, այն հանգամանքով, որ Ռուսաստանն այնքան էլ գոհ չէ այն ամենից, ինչ կատարվում է Հայաստանում:

- Նա խանդով է վերաբերվում նման «հեղափոխական» բաներին, և նրան հազիվ թե դուր գա այն, ինչ կատարվում է այստեղ ։ Բայց քաղաքականության այն տեսակը, որը Ռուսաստանն այսօր վարում է ողջ հետխորհրդային տարածքում, անմիջականորեն կապված չէ ներքին գործերի հետ ։ Կրեմլում կարող են տարանջատել։

- Ճանճերն առանձին, կոտլետներն առանձի՞ն:

- Այո։ Բայց քանի դեռ ուկրաինական հակամարտությունը չի ավարտվել, Ռուսաստանը չի ցանկանում կամ չի կարող լրջորեն զբաղվել հետխորհրդային տարածքով. քաղաքականության մեջ դա շատ հաճախ նույնն է ։ Իսկ իրատեսորեն ամեն ինչ այնպես է, որ, պարզապես, Ռուսաստանի ուշադրությունը շեղված է Ուկրաինայի վրա, և Ալիևն օգտվում է այդ իրավիճակից։

- Եվ, կարծես, շատ է շտապում: