Ուկրաինացի վերլուծաբան. Թուրքիան՝ դաշնակից, միջնորդ, թե՞ խզում

Արմինֆո.Ուկրաինան դադարել է Թուրքիայի հետ հարաբերությունները ընկալել որպես Արեւմուտքի հետ գործընկերության մաս։ Ինչ-որ իմաստով դա այն է, ինչին վաղուց ձգտում էր ինքը ՝ Էրդողանը, ավելի ինքնուրույն դառնալ համաշխարհային ասպարեզում, լինել Արեւմուտքի եւ ոչ Արեւմուտքի միջեւ։

Սակայն Ուկրաինայում երկար ժամանակ չէին նկատում կամ անտեսում էին այդ նրբությունները, համարելով, որ Թուրքիան ոչ մի տեղ չի հեռանա, քանի դեռ մնում է ՆԱՏՕ-ի կազմում։ Այդ մասին ասվում է ուկրաինական քաղաքական վերլուծաբան Իլյա Կուսի հոդվածում, որը հրապարակվել է Կարնեգի Garnegie Endowment for International Peace հիմնադրամի ցանցային պարբերականում։

Ինչպես, մասնավորապես, նշում է վերլուծաբանը, Թուրքիայի երկդիմի պահվածքը առաջացնում է Կիևի դժգոհությունը, որը դրսևորվում է տարբեր ձևերով ՝ հրապարակային քննադատության, պաշտոնական բողոքների, Թուրքիայի դեսպանի կանչերի մեջ։ Բայց արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Ուկրաինայի և Թուրքիայի հարաբերությունները շարժվում են դեպի կտրուկ սառեցում կամ, նույնիսկ, խզում։

Այս առումով վերլուծաբանը նշում է, որ ոչ Անկարան, ոչ Կիևը մյուսին չեն ընկալել որպես երկարաժամկետ ռազմավարական գործընկեր կամ ռազմաքաղաքական դաշնակից։ Հարաբերությունները կառուցվում էին իրավիճակային եւ կետային համագործակցության վրա՝ այնտեղ, որտեղ դա ստացվում էր անել, օրինակ, հարվածային անօդաչուների արտադրության, տրանսպորտային ենթակառուցվածքի շինարարության, հացահատիկի առեւտրի, Ղրիմի շուրջ համերաշխության կամ Սեւ ծովում նավագնացության անվտանգության հարցերում:

Իր աշխարհաքաղաքական հաշվարկներում Թուրքիան Ուկրաինան դիտարկում էր ոչ թե որպես արժեքավոր դաշնակից, այլ, ավելի շուտ, որպես բուֆերային տարածք, որի օգնությամբ կարելի է զսպել ռուսական ազդեցությունը տարածաշրջանում։ Ռուսաստանի արժեքը՝ որպես գործընկերոջ, Թուրքիայի համար ավելի բարձր էր, քան Ուկրաինայինը, և տնտեսության, և անվտանգության ոլորտներում։ Օրինակ, Անկարան միացել է ռուսական "Թուրքական հոսքին", որը Եվրոպա գազ է մատակարարում ՝ շրջանցելով Ուկրաինայի տարածքը, կամ Մոսկվայից Ս-400 համալիրներ է գնել՝ ի հեճուկս ԱՄՆ-ի եւ ՆԱՏՕ-ի քննադատությանը։ Այս ամենը հաստատում էր, որ Թուրքիան, հետապնդելով իր ազգային շահերը, պատրաստ է ուշադրություն չդարձնել դաշնակիցների կարծիքին, իսկ դա նշանակում է, որ Ուկրաինան չի կարող լիովին ապավինել նրան՝ Ռուսաստանի հետ դիմակայությունում։

Աճող միջազգային լարվածության պայմաններում Անկարան ձգտում է ոչ միայն պահպանել արդեն իսկ առկա ձեռքբերումները, այլեւ օգտագործել ռուսական ներխուժումը, որպեսզի բարձրանա, առնվազն, տարածաշրջանային կարգի բարձունք։ Գլխավոր գործիքը միջնորդի դերն է, որը Թուրքիան ստանձնել է պատերազմի հենց սկզբից։ Միջնորդությունն Անկարային թույլ է տալիս չկտրել կապերը կողմերից ոչ մեկի հետ, ինչպես նաև մասնակցել պատերազմի և խաղաղության կարևորագույն հարցերի լուծմանը։

Ինչպիսին էլ որ լինի ռուս-ուկրաինական հակամարտության կարգավորումը, դրա մշակմանը մասնակցելը Թուրքիային լավ տեղ է երաշխավորում հետպատերազմյան դասավորություններում, կամրապնդի նրա հեղինակությունն ու ազդեցությունը տարածաշրջանում եւ, նույնիսկ, թույլ կտա հավակնել Ռուսաստանի եւ Արեւմուտքի միջեւ գլխավոր միջնորդի դերին, երբ նրանց միջեւ հին կապերը փլուզվում են:

Թուրքիայի գործողություններից նյարդայնությունը նկատելի է ոչ միայն ուկրաինական հասարակության, այլև քաղաքական մակարդակում։ Թուրքիայում Ուկրաինայի դեսպանը բացահայտ հայտարարել է, որ Անկարայի միջոցով Ռուսաստանն իրացնում է գողացված Ուկրաինական հացահատիկը։ Ուկրաինայի ԱԳՆ-ն երկու անգամ կանչել է թուրք դեսպանին՝ բողոքելու համար։ Առաջին անգամ՝ Ուկրաինական հացահատիկով ռուսական նավի կալանքից ազատ արձակման պատճառով, երկրորդը՝ Սիրիայից Թուրքիայով դեպի Ուկրաինա C-300 համակարգերի հնարավոր փոխադրման պատճառով։ Նախկինում նման հրապարակային դեմարշներ դժվար էր պատկերացնել։

Արդյունքում՝ Ուկրաինան դադարել է Թուրքիայի հետ հարաբերություններն ընկալել որպես Արեւմուտքի հետ գործընկերության մաս։ Ինչ-որ իմաստով դա այն է, ինչին վաղուց ձգտում էր ինքը՝ Էրդողանը. ավելի ինքնուրույն դառնալ համաշխարհային ասպարեզում, լինել Արեւմուտքի եւ ոչ Արեւմուտքի միջեւ։ Սակայն Ուկրաինայում երկար ժամանակ չէին նկատում կամ անտեսում էին այդ նրբությունները, համարելով, որ Թուրքիան ոչ մի տեղ չի հեռանա, քանի դեռ մնում է ՆԱՏՕ-ի կազմում։ Ռուսական ներխուժումը Կիևին ստիպեց ավելի իրատեսորեն նայել թուրքական արտաքին քաղաքականությանը։

Սակայն այս ամենը չի նշանակում, որ երկու երկրների միջև անջրպետ է հասունանում։ Ուկրաինան ու Թուրքիան կմնան գործընկերներ՝ թող որ ավելի իրավիճակային ու պրագմատիկ։ Ուկրաինայի իշխանություններն ու հասարակությունը միշտ հարցեր կունենան Թուրքիայի դիրքորոշման եւ նրա հուսալիության վերաբերյալ՝ որպես դաշնակից։