Հայաստանի վերաբերյալ Amnesty International 2021/22 զեկույցը ահազանգում է մի շարք ոլորտներում մարդու իրավունքների խախտումների մասին  

Արմինֆո. Ոչ ոք պատասխանատվություն չի կրել 2020թ. "հայ-ադրբեջանական" հակամարտության ընթացքում և դրանից հետո  կատարված խախտումների համար, այդպես էլ չի վերականգնվել արդարությունն այն մարդկանց նկատմամբ, ում իրավունքները խախտվել են։ Այդ մասին ասվում է Amnesty International 2021/22 զեկույցում։

"Ավելի քան 100 մարդ է սպանվել կամ վիրավորվել ՝ պայթելով ականի վրա, որոնք Հայաստանի զինված ուժերը թողել են Ադրբեջանին անցած տարածքներում։ Մոտ 36 հազար էթնիկ հայեր նախկինի պես տեղափոխվել են երկրի ներսում։ Քովիդայինսահմանափակումների եւ ռազմական դրության չեղարկումից հետո խաղաղ բողոքներն, ընդհանուր առմամբ, չեն արգելվել, սակայն պահպանվել են կարծիքների արտահայտման եւ տեղեկատվության հասանելիության ազատության սահմանափակումները: Չլուծված են մնում Ամուլսարի հանքավայրի շահագործման հետ կապված բնապահպանական խնդիրները։ Ընտանեկան բռնությունը նախկինի պես համատարած երեւույթ էր, եւ դրա հետ կապված իրադրությունը սրվել է կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով",- ասվում է միջազգային իրավապաշտպան կազմակերպության զեկույցում:

Զեկույցի հեղինակները նշում են, որ մեկ տարվա ընթացքում Հայաստանում պահպանվել է քաղաքական լարվածության բարձր աստիճան: Հիշեցվում է, որ ապրիլին, "հայ-ադրբեջանական հակամարտությունում" վարչապետի գործողությունների դեմ ամիսներ տեւած հակակառավարական ելույթներից հետո, կառավարության ղեկավարը հրաժարական տվեց։ "Այնուամենայնիվ, նա վերադարձել է իր պաշտոնին այն բանից հետո, երբ իր կուսակցությունը մեծամասնություն է ստացել հունիսյան արտահերթ ընտրություններում։ Հայ-ադրբեջանական սահմանին իրավիճակը մնացել է անկայուն, պահպանվել է սահմանագծերի վերաբերյալ անորոշությունը։ Պարբերական անդրսահմանային մարտական բախումները հանգեցրել են զոհերի զինվորականների եւ խաղաղ բնակչության շրջանում: Կորոնավիրուսի համավարակը եւ 2020 թվականի հակամարտության հետեւանքները խորացրել են երկրի տնտեսական ճգնաժամը:

Համաշխարհային բանկի տվյալներով ՝ Հայաստանի ՀՆԱ-ն կրճատվել է 8 տոկոսով, ինչը հանգեցրել է աղքատների թվի ավելացմանը 70 հազար մարդով, իսկ 720 հազարը տեղափոխվել է բարեկեցության ավելի ցածր մակարդակ ունեցող խումբ։ Համավարակը հատկապես ցավալի է հարվածել տարեցներին ու պակաս ապահովված մարդկանց. նրանց համար ավելի դժվար է դարձել բժշկական օգնություն ստանալ կարանտինային սահմանափակումների եւ հանրային առողջապահության ռեսուրսների վերաբաշխման պատճառով: Նրանք զգալիորեն ավելի քիչ գումար ունեն ընթացիկ ծախսերի, հատկապես, կոմունալ ծառայությունների և բժշկական ծառայությունների, ապրանքների, դեղերի դիմաց վճարելու համար ", - նշում են փաստաթղթի հեղինակները:

Զեկույցում նաեւ ուշադրություն է դարձվում այն փաստին, որ կորոնավիրուսի դեմ պատվաստումը շատ դանդաղ էր ընթանում. զանգվածային հակապատվաստումային արշավի ֆոնին մինչեւ դեկտեմբեր բնակչության միայն 23 տոկոսն է պատվաստանյութի ամբողջական չափաբաժին ստացել: Ի պատասխան օգոստոսին կառավարությունը կորոնավիրուսի դեմ պատվաստումը պարտադիր դարձրեց բոլոր պետական ծառայողների եւ բազմաթիվ մասնավոր ընկերությունների աշխատակիցների համար:

Ուշադրություն է դարձվում միջազգային մարդասիրական իրավունքի նորմերի խախտումներին։ "Առաջ չի գնացել ռազմական հանցագործությունների եւ միջազգային հումանիտար իրավունքի նորմերի այլ խախտումների հետաքննությունը, որոնք թույլ են տրվել 2020 թվականի հակամարտության ժամանակ եւ դրա ավարտից անմիջապես հետո: Քրեական հանցագործությունների մեջ կասկածվող անձինք այդպես էլ պատասխանատվության չեն ենթարկվել։ Հաղորդվում է, որ ավելի քան 100 մարդ է սպանվել կամ վիրավորվել ականի պայթյունից, որոնք Հայաստանի զինված ուժերը թողել են Ադրբեջանի վերահսկողությանն անցած տարածքներում: Հայաստանը ականապատ տարածքների որոշ քարտեզներ է տրամադրել՝ Ադրբեջանի կողմից գերիներին վերադարձնելու դիմաց։ Դեկտեմբերին Եվրոպական խորհրդի նախագահը տեղեկացրել է, որ Հայաստանը տրամադրել է ականապատ տարածքների բոլոր քարտեզները։ Ադրբեջանը կասկածի տակ է դրել ներկայացված քարտեզներում պարունակվող տեղեկությունների ճշգրտությունը", - նշում են զեկույցի հեղինակները։

"2020թ. զինված դիմակայության գագաթնակետին իրենց տները լքած մոտ 91 հազար մարդ (մինչ հակամարտությունը Արցախում բնակվում էր մոտ 150 հազար մարդ - խմբ.) վերադարձել են Ստեփանակերտ և Լեռնային Ղարաբաղի այլ հատվածներ, որոնք մնացել են Հայաստանի վերահսկողության տակ: Մոտ 36 հազար մարդ ներքին տեղահանված են Հայաստանի եւ նրա վերահսկողության տակ գտնվող Լեռնային Ղարաբաղի տարածքում, ընդ որում, նրանցից 24 հազարը նախկինում ապրել են այն շրջաններում, որոնք այժմ վերահսկվում են Ադրբեջանի կողմից, եւ նրանք պետք է երկար մնային տեղահանված անձանց կարգավիճակում: Իսկ նրանք, ովքեր վերադարձել են, դժվարություններ են ունեցել ապրուստի միջոցներ հայթայթելու, կրթություն ստանալու եւ բժշկական օգնություն ստանալու հարցում", - ասված Է Amnesty International-ի զեկույցում:

Դրա հետ մեկտեղ նշվում է, որ տարվա ընթացքում խաղաղ բողոքներն ու ցույցերն առավելապես չեն արգելվել: Հունվարին իշխանությունները չեղարկել են սանիտարա - համաճարակաբանական եւ արտակարգ միջոցառումների մեծ մասը, որոնք սահմանվել են երկրում անվտանգության հետ կապված իրադրության եւ կորոնավիրուսի համավարակի պատճառով, չեղարկվել են նաեւ հանրային հավաքների սահմանափակումները:

Սակայն նշվում է, որ պահպանվել են կարծիքի արտահայտման ազատության ոչ իրավաչափ սահմանափակումները ։ "Իշխանություններն օրենսդրության մեջ մի քանի փոփոխություններ են մտցրել, որոնք սահմանափակում են անկախ մեդիայի եւ կառավարության այլ քննադատների վրա ։ Մարտին Հայաստանի Ազգային ժողովը վիրավորանքի եւ զրպարտության համար տուգանքի առավելագույն չափը բարձրացրեց մինչեւ 6 միլիոն հայկական դրամ (մոտ 12 հազար ԱՄՆ դոլար): Օգոստոսին օրենսդրական փոփոխությունների եւս մեկ փաթեթով քրեական պատասխանատվություն էր սահմանվել քաղաքական գործիչներին վիրավորելու համար. այժմ կրկնվող վիրավորանքները պատժվում են մինչեւ երեք ամիս ազատազրկմամբ: Սեպտեմբերին ոստիկանությունը այդ հոդվածով առաջին քրեական գործն է հարուցել Facebook-ի օգտատիրոջ դեմ ՝ լուսանկարի տակ արված մեկնաբանություններում վարչապետին վիրավորելու համար: Շարունակվել է իրավապաշտպան Սաշիկ Սուլթանյանի դեմ հարուցված շինծու քրեական գործը, որը հարուցվել էր այն քննադատության համար, թե ինչպես են Հայաստանում վարվում եզդիների էթնիկ փոքրամասնության ներկայացուցիչների հետ: Նրա կողմից ազգային ատելության ենթադրյալ բորբոքման վերաբերյալ քրեական գործը սկսվել է 2020 թվականի հոկտեմբերին այն բանից հետո, երբ նա համացանցում հրապարակված իր հարցազրույցում պատմել է էթնիկ եզդիների խնդիրների մասին: Նրա դատավարությունը սկսվել է օգոստոսին եւ տարեվերջի դրությամբ դեռ չի ավարտվել։ Մեղավոր ճանաչվելու դեպքում նրան կարող է սպառնալ 3-6 տարվա ազատազրկում։

Գլխավոր դատախազությունը եւ քննչական մարմինները չեն իրականացրել ոչ կառավարական կազմակերպությունների եւ ԶԼՄ-ների հասցեին հարձակումների եւ սպառնալիքների արդյունավետ հետաքննություն ՝ 2020 թվականի հակամարտությունից հետո", - ասված Է զեկույցում:

Նշվում է նաեւ, որ Հայաստանի հարավում Ամուլսարի ոսկու հանքավայրի շահագործումը դադարեցվել է մինչեւ շրջակա միջավայրի վրա ազդեցության մասին տեղեկատվությունը դիտավորյալ թաքցնելու վերաբերյալ քրեական գործի քննության ավարտը: Հետաքննությունը սկսվել է ի պատասխան տեղի բնակիչների եւ բնապահպանական ակտիվիստների ՝ 2018 թվականից ի վեր ընթացող բողոքի ակցիաների:

"Կորոնավիրուսի համավարակի ժամանակ կանայք ավելի հաճախ են ենթարկվել տնային բռնության, եւ նրանք պաշտպանության եւ օգնության համար դիմելու շատ քիչ հնարավորություններ են ունեցել։ Համավարակը նաեւ ավելացրել է ընտանիքի անդամների խնամքի համար չվճարվող աշխատանքի ծանրությունը, որով զբաղվում են հիմնականում կանայք եւ աղջիկները", - հավաստիացրել են կազմակերպությունում: -