Նիկոլ Փաշինյանը հանդես է եկել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման պատմության վերաբերյալ մի շարք եզրահանգումներով

Արմինֆո. ՀՀ վարչապետ Նիկոլ Փաշինյանը ԶԼՄ-ների և հասարակական կազմակերպությունների համար առցանց մամուլի ասուլիսի ժամանակ հանդես է եկել ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման պատմության վերաբերյալ մի շարք եզրահանգումներով:

Նրա համոզմամբ՝ շուրջ 30 տարվա ողջ պատմության ընթացքում հայկական իշխանությունների ոչ մի ներկայացուցիչ չի վիճարկել ԼՂԻՄ-ում բնակվող ադրբեջանցիների իրավունքները, եւ Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար Մարզը (ԼՂԻՄ) երբեք չի դիտարկվել որպես բացառապես հայկական կազմավորում, որովհետեւ ԼՂԻՄ-ում, համենայնդեպս, ինչպես կարծում է Փաշինյանը, բանակցություններում դա ամրագրված է, ապրել են նաեւ ադրբեջանցիներ: Եվ նրանց իրավունքների պաշտպանությունըեղել է «բանակցությունների թեմա»: Երբ խոսք   էր գնում  Լեռնային Ղարաբաղի կարգավիճակի շուրջ Հանրաքվեի մասին, խոսքը վերաբերում էրողջ բնակչության,  ոչ միայն հայ բնակչության, այլ նաև ադրբեջանական համայնքի մասնակցության մասին, ասել է նա։ Այստեղից Փաշինյանը հիպոթետիկ հետևություն է արել, որ եթե հանրաքվեն տեղի ունենար "հայկական տրամաբանությամբ", ապա հարց է առաջանում. "Արդյո՞ք կարող էին նույն տրամաբանությամբ ԼՂԻՄ-ի ադրբեջանցիները օգտվել ԼՂԻՄ-ից ինքնորոշման իրավունքից։ Ինչպիսի՞ հարաբերություններ պետք է առաջանային այդ դեպքում", - իր իսկ  հարցադրումն է արել Փաշինյանը։

Ընդ որում, նա նշել է, որ դա իր ազատ մեկնաբանությունը չէ, այլ ինքը խոսում է հենց բանակցությունների տրամաբանության մասին, որը երբեք հրապարակավ չի քննարկվել։ Այդ համատեքստում, Լեռնային Ղարաբաղի տարածքային ամբողջականության ի՞նչ պատկեր պետք է ձևավորվեր։ Նրա խոսքով՝ այսօր մտքեր են հնչում եւ հայտարարություններ են արվում, որոնք որեւէ իրական կապ չունեն 2018 թվականի բանակցային իրողությունների հետ: Նա կարծում է, որ հայկական կողմը բանակցություններում ընդունել է այն փաստը, որ ԼՂԻՄ-ը ոչ միայն հայկական կազմավորում է, այլ, առնվազն, հայ-ադրբեջանական՝ բնակչության ժողովրդագրական կառուցվածքի առումով այն պայմաններում, որ ԼՂՀ-ում ավելի վաղ ապրել են նաև ադրբեջանցիներ։ "Երբ ես ասում եմ, որ 2016 թվականին բանակցային գործընթացում տեղի է ունեցել աղետ, ես նկատի ունեմ հենց այդ համատեքստը, որը բազմաշերտ է։ 2016 թվականին համանախագահների կողմից ներկայացվել է առաջարկությունների 3 փաթեթ, որոնցում 2011 թվականից ի վեր առաջին անգամ չի հիշատակվել, որ Լեռնային Ղարաբաղը ստանում է միջանկյալ կարգավիճակ: Բայց աղետը նույնիսկ դա չէ ։ Այդ փաթեթներում նշվել է, որ ժամանակավոր կարգավիճակի հստակեցման հարցը պետք է տեղափոխվի ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդ, և ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհուրդը, խորհրդակցելով Ադրբեջանի, Հայաստանի, Մինսկի խմբի համանախագահների, ԵԱՀԿ նախագահի հետ, որոշում է կայացրել իմ նշած համակարգերի վերաբերյալ՝ իրավական և գործնական նրբությունների կիրառման վերաբերյալ։ Խնդիրն այն է, որ բանակցային ողջ գործընթացի ընթացքում հայկական կողմն ամեն ինչ արել է, որպեսզի հարցի լուծումը լինի ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի իրավասության ներքո։ Սակայն 2016 թվին հարցի կարգավիճակային լուծման պարամետրերը համանախագահները որոշել են փոխանցել ՄԱԿ-ի ԱԽ քննարկմանը։ Արդյո՞ք կանխատեսելի է, թե ինչ որոշում կկայացնի ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն, քանի որ հարցն այն է, թե վերջնական կարգավիճակը պարզելուց առաջ, ժամանակավոր կարգավիճակ ստանալիս, որ երկրի մաս է Ղարաբաղը։ Երբ դա ՄԱԿ-ի ԱԽ-ում է, որոշումը շատ կանխատեսելի է, քանի որ 1993 թվականին ՄԱԿ-ի ԱԽ-ն բանաձեւ է ընդունել, որում ասվում է, որ ճանաչվում է Ադրբեջանի տարածքային ամբողջականությունը եւ սահմանների անխախտելիությունը, իսկ Լեռնային Ղարաբաղը կոչվում է Ադրբեջանի Լեռնային Ղարաբաղի մարզ: Եվ եթե արձանագրվում է Լեռնային Ղարաբաղի այդ կարգավիճակը, նշանակում է, որ վերջնական կարգավիճակի հստակեցումը պետք է տեղի ունենա Ադրբեջանի սահմանադրության համաձայն։ Ահա այս աղետը տեղի է ունեցել 16 թվին", - ասել է Նիկոլ Փաշինյանը։

Նրա խոսքով, երբ ինքը լսել է Սերժ Սարգսյանի հայտարարությունն այն մասին, որ ինքը թողել է բանակցային ժառանգություն, որով Արցախը մնում էր հայկական, Փաշինյանը զարմացել է, որովհետև դա մեջբերում էր Լևոն Տեր-Պետրոսյանի 1997 թվականի "Պատերազմ, թե՞ խաղաղություն. Ժամանակն է ավելի լուրջ լինել"  հոդվածից, երբ առաջին նախագահը նպատակ էր ձևակերպել, որ Արցախը լինի հայկական։ Սերժ Սարգսյանը նախկինում ասել էր, որ Արցախը երբեք չի լինելու Ադրբեջանի կազմում, հիմա նա դա չի ասել, այլ ասել է, որ Արցախը պետք է լիներ հայկական։ "Բայց ես այդ արտահայտության հետ էլ համաձայն չեմ, որովհետև Արցախն ամբողջությամբ չի մնացել հայկական, որովհետև նկատի է առնվում բնակչության կազմը, իսկ ըստ բանակցությունների, Արցախը պետք է ունենար և հայկական և ադրբեջանական բնակչություն։ Արդյո՞ք Լեռնային Ղարաբաղում պետք է լիներ օրենսդիր իշխանություն։ Այո, պետք է: Բայց այն չպետք է լիներ հայկական, այնտեղ պետք է լիներ հայկական քվոտա և ադրբեջանական քվոտա։ Լեռնային Ղարաբաղում պե՞տք է տեղական ինքնակառավարման մարմին լիներ: Այո: Բայց այդ մարմինները պետք է լինեին ոչ միայն հայկական, այլև ադրբեջանական։ Այդ փաստաթուղթը ոչ միայն ապրիլյան պատերազմի հետևանք էր, այլև՝ պատճառ", - ասել է Փաշինյանը։

Ինչպես այնուհետև նշել է Փաշինյանը, 2011 թվին համաձայնեցվել է Կազանյան "բավականին լավ փաստաթուղթ"։  Հայաստանը համաձայնել է ստորագրել այն, սակայն Ադրբեջանն, իր պատճառներով, հրաժարվել է։  Կազանի փաստաթղթում, թեև ոչ այնքան հարթ, բայց հստակ արձանագրվել է, որ Արցախը ստանում է միջանկյալ կարգավիճակ։  Դրանից հետո, ըստ Փաշինյանի, Ադրբեջանն սկսել է ինտենսիվորեն զինվել։  13 թվից սկսվում է ռազմական էսկալացիան, 14 թվին խորանում է, և ի հայտ են գալիս նշաններ, երբ համանախագահները սկսում են առաջարկել Հայաստանին հրաժարվել միջանկյալ կարգավիճակի առաջարկից՝ դրանից բխող շատ պահերով։  Հայկական կողմը, բնականաբար, չի համաձայնում, քանի որ դա սկզբունքային հարց է։ Ռազմական էսկալացիան ավելի է ուժեղանում 15 թվին: Եվ 16 թվի հունվարին, ձմռանը համանախագահները պաշտոնապես Հայաստանին ներկայացնում են նոր բանակցային փաթեթ, որում Լեռնային Ղարաբաղի միջանկյալ կարգավիճակի վերաբերյալ առաջարկ արդեն չկա։ Հայկական կողմը մերժում է այդ փաստաթուղթը։ 16 թվի ապրիլին պատերազմ է սկսվում։ 16 թվի հուլիսին Հայաստանին նույն առաջարկն է արվում, և Հայաստանը կրկին մերժում է։ Եվ ահա, օգոստոսին արդեն ներկայացվում է փաթեթ, որում ներառված է ՄԱԿ-ի Անվտանգության խորհրդին առնչվող իմ հիշատակած աղետալի տարբերակը։

Վարչապետի խոսքով ՝ Հայաստանն, իհարկե, շահագրգռված է հաշտության պայմանագրի ստորագրմամբ, և վերջերս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի համանախագահներն առաջ են քաշել բանակցությունների օրակարգ, որի կետերից մեկը խաղաղ և համապարփակ կարգավորման խնդիրն էր։ "Այո, մենք դրանով շահագրգռված ենք, եւ մենք չենք հրաժարվել եւ չենք հրաժարվի խոսել այդ թեմայով", - ընդգծել է Փաշինյանը: