Երեթշաբթի, 26 Հոկտեմբերի 2021 16:32

Արմինֆո. Արցախի Հանրապետության նկատմամբ Ադրբեջանի տարածքային նկրտումները չունեն ոչ պատմական, ոչ էլ իրավական հիմք։ Այդ կարծիքին է քաղաքագետ Ստեփան Հասան-Ջալալյանը։

 

Փորձագետը, արձագանքելով հոկտեմբերի 21-ին "Վալդայ" ակումբում քննարկումների ժամանակ ՌԴ նախագահ Վլադիմիր Պուտինի հայտարարությանը, որտեղ վերջինս, անդրադառնալով ադրբեջանա-ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորմանը, նշել էր, թե Ռուսաստանի գլխավոր շտաբում գտնվում են քարտեզներ, որոնք ցույց են տալիս, թե ինչպես է անցել Խորհրդային Միության հանրապետությունների միջև սահմանը, և որոնց հիման վրա պետք է որոշվի Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև սահմանը, ընդգծել է, որ խորհրդային շրջանի քարտեզները չեն կարող հիմք լինել այդ գործընթացի համար՝ 4 պատճառով:

 

Նախ, Ադրբեջան անունով պետությունը ստեղծվել է 1918թ. մայիսի 28-ին Օսմանյան Թուրքիայի իշխանությունների կողմից՝ թուրքական բանակի Անդրկովկաս ներխուժման արդյունքում։ Որպես նորաստեղծ պետության անվանում ընտրվել է Ադրբեջան անվանումը՝ հարևան Իրանի հյուսիս-արևելքում գտնվող նահանգի անունը։

 

Երկրորդ. Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետությունը, որը հռչակվել է 1918թ. մայիսի 28-ին և գոյություն է ունեցել մինչև 1920թ. ապրիլի 28-ը, միջազգայնորեն ճանաչված չի եղել, եւ 1920թ. դեկտեմբերի 1-ին Ազգերի լիգան պաշտոնապես գրավոր կերպով մերժել է Ազգերի լիգային անդամակցելու Ադրբեջանի խնդրանքը, պատճառաբանելով, որ նախկինում այն երբեք պետություն չի եղել և իրեն է վերագրել հարևան պարսկական Գավառի անվանումը, այն դարձնելով իր պետության անվանում, ինչպես նաև անհնար է որոշել Ադրբեջանի ճշգրիտ սահմանները՝ հարևան երկրների հետ սահմանային վեճերի պատճառով:

 

Երրորդ. 1991թ. օգոստոսի 30-ին ընդունված "Ադրբեջանի Հանրապետության պետական անկախության վերականգնման մասին" հռչակագրի և 1991թ. հոկտեմբերի 18-ին ընդունված "Ադրբեջանի Հանրապետության պետական անկախության վերականգնման մասին" Ադրբեջանի Հանրապետության սահմանադրական ակտի համաձայն, Ադրբեջանը հրաժարվել է Խորհրդային Ադրբեջանի իրավահաջորդությունից ' վերականգնելով պետականությունը 1918 թվականի մայիսի 28-ից մինչև 1920թ. ապրիլի 28-ը գոյություն ունեցած և միջազգայնորեն չճանաչված Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետություն անվամբ , որի մաս Արցախը  երբեք չի եղել:

 

Եվ չորրորդ. ինչպես հռչակագրով, այնպես էլ սահմանադրական ակտով Խորհրդային Ադրբեջանի իրավահաջորդությունից հրաժարված և 1918-1920թթ. գոյություն ունեցած, միջազգայնորեն չճանաչված Ադրբեջանի Դեմոկրատական Հանրապետության իրավահաջորդ հռչակված Ադրբեջանի Հանրապետությունը, ըստ էության, անվավեր է ճանաչել Խորհրդային ժամանակաշրջանում Ադրբեջանի վերաբերյալ ընդունված բոլոր օրենսդրական ակտերը:

 

"Փաստորեն, ընդունելով վերը նշված փաստաթղթերը, Ադրբեջանի Հանրապետությունը չեղյալ է հայտարարել Խորհրդային Ադրբեջանին Արցախի միանալու մասին Խորհրդային Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության կովկասյան բյուրոյի 1921թ. հուլիսի 5-ի որոշումը, իսկ իրականում, նիստում չքննարկված եւ քվեարկության չդրված, բայց դրա անեքսիայի մասին "ընդունված" անօրինական որոշումը", - ընդգծել է Ստեփան Հասան-Ջալալյանը:

 

Միևնույն ժամանակ, անդրադառնալով խորհրդային ժամանակաշրջանին, քաղաքագետը հիշեցրել է, որ 1920թ. նոյեմբերի 30-ին Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության հեղափոխական կոմիտեի որոշմամբ Լեռնային Ղարաբաղը հռչակվել է Հայաստանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության մաս: "1921թ. հունիսի 12-ին Խորհրդային Հայաստանի Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի նախագահ Ալեքսանդր Մյասնիկյանի հրամանագրով Լեռնային Ղարաբաղը, որը խորհրդայնացվել էր 1920թ. մայիսի 26-ին, հռչակվել է Խորհրդային Հայաստանի անբաժանելի մաս։ Ավելին, Ադրբեջանի Խորհրդային Սոցիալիստական Հանրապետության հեղափոխական կոմիտեի 1920թ. նոյեմբերի 30-ի որոշմամբ Խորհրդային Հայաստանի Սոցիալիստական Հանրապետության մաս ճանաչված և Խորհրդային Հայաստանի Ժողովրդական կոմիսարների խորհրդի 1921թ. հունիսի 12-ի դեկրետի համաձայն, Արցախը, որը Խորհրդային Հայաստանի անբաժանելի մասն է,  Խորհրդային Ռուսաստանի կոմունիստական կուսակցության կովկասյան բյուրոյի 1921թ. հուլիսի 5-ի անօրինական որոշմամբ, որն իրավունք չուներ լուծել տարածքային հարցերը, չքննարկված եւ քվեարկության չդրված, այսինքն, ըստ էության, չընդունված, անօրինական որոշմամբ բռնակցվել է Խորհրդային Ադրբեջանին՝ հաշվի չառնելով Արցախի ժողովրդի կամքը", - նշել է փորձագետը։

 

Բացի այդ, ըստ Ստեփան Հասան-Ջալալյանի, Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունը, խախտելով չքննարկված և քվեարկության չդրված, կովկասյան բյուրոյի 1921թ. հուլիսի 5 - ի անօրինական որոշումը, կազմավորել է ինքնավար մարզ Լեռնային Ղարաբաղի տարածքի մի մասում միայն, ընդ որում, միտումնավոր Լեռնային Ղարաբաղի Ինքնավար մարզից դուրս թողնելով աշխարհագրորեն և պատմականորեն Լեռնային Ղարաբաղի տարածքներ համարվող Շահումյանի շրջանը, Քարվաճառի շրջանը, Քաշաթաղի շրջանը, Կովսականի շրջանը, Ակնայի շրջանը, Քաշաթաղի շրջանը, Ջրականսկի շրջանը, Վարանդայի շրջանը:

 

Նա, նաև ուշադրություն հրավիրելով այն հանգամանքի վրա, որ Խորհրդային Ադրբեջանի իշխանությունը, հաշվի չառնելով 1923թ. հուլիսի 7-ի հրամանագրով Արցախի ժողովրդի կարծիքը, Խորհրդային Ադրբեջանի տարածքին ապօրինաբար բռնակցել է Արցախի հյուսիսային, հարավային, արևելյան և արևմտյան հատվածների մեծ տարածքներ։  "Կոպտորեն խախտելով վեճերի խաղաղ կարգավորման սկզբունքները եւ Եվրոպայում անվտանգության և համագործակցության Հելսինկյան խորհրդակցությունում 1975թ. օգոստոսի  1-ի եզրափակիչ ակտով ընդունված ուժի կամ ուժի սպառնալիքի չկիրառումը, 2020թ. սեպտեմբերի 27-ին երրորդ ագրեսիվ պատերազմի սանձազերծման արդյունքում, Թուրքիայի աջակցությամբ և Արցախի Հանրապետության դեմ վարձու ահաբեկիչներին օգտագործելով, Ադրբեջանը բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի շուրջ 75% - ը։ Արցախի Հանրապետության դեմ սանձազերծված երեք ագրեսիվ պատերազմների արդյունքում Ադրբեջանը բռնազավթել է Արցախի Հանրապետության սահմանադրորեն ամրագրված տարածքի մոտ 84 տոկոսը", - ընդգծել է փորձագետը ։

 

Միևնույն ժամանակ, քաղաքագետը ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքի վրա, որ ՄԱԿ-ը ոչ մի ձևաչափով չի քննարկել Ադրբեջանի Հանրապետության սահմանների կամ նրա տարածքային ամբողջականության ճանաչման հարցը:

 

Նա հիշեցրել է, որ ՄԱԿ-ի կանոնադրության, ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի եւ ՄԱԿ անվտանգության խորհրդի ընթացակարգերի կանոնների համաձայն, ի տարբերություն արդեն գոյություն չունեցող Ազգերի Լիգայի, ՄԱԿ-ը պետության սահմանները կամ տարածքային ամբողջականությունը ճանաչելու լիազորություն չունի: "Կազմակերպությանն Ադրբեջանի անդամակցության վերաբերյալ ՄԱԿ-ի ընդունած բոլոր փաստաթղթերի ուսումնասիրությունը թույլ է տալիս պնդել, որ ՄԱԿ-ը ոչ մի ձեւաչափով չի քննարկել Ադրբեջանի Հանրապետության սահմանների ճանաչման կամ նրա տարածքային ամբողջականության հարցերը։

 

1992թ. հունվարի 14 - ին Ադրբեջանի նախագահը, պաշտոնապես գրավոր դիմելով ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին, կազմակերպությանն Ադրբեջանի անդամակցելու խնդրանքով, ՄԱԿ-ին իրազեկել է 1920թ. ապրիլին կորցրած անկախության վերականգնման մասին, դրանով իսկ միջազգային հանրությանը տեղեկացրել է, որ Ադրբեջանը կվերականգնի միջազգայնորեն չճանաչված պետականությունը, որի կազմում Արցախը երբեք չի գտնվել որևէ կարգավիճակում:

 

Հիմք ընդունելով Ադրբեջանի նախագահի 1992թ. հունվարի 14-ի հայտարարությունը ՝ ուղղված ՄԱԿ-ի գլխավոր քարտուղարին, և ՄԱԿ-ի Գլխավոր ասամբլեայի 1992թ. մարտի 2-ի բանաձևը, կարելի է պնդել, որ Միավորված ազգերի կազմակերպությունը Ադրբեջանին անդամ է ընդունել առանց Արցախի Հանրապետության:

 

Ելնելով վերոնշյալից՝ ևս մեկ անգամ ընդգծեմ, որ Ադրբեջանի տարածքային նկրտումները Արցախի Հանրապետության նկատմամբ ոչ պատմական, ոչ էլ իրավական հիմք չունեն։ Արցախը երբեք չի եղել և երբեք չի լինելու Ադրբեջանի մաս",- ամփոփել է Ստեփան Հասան-Ջալալյանը։