Հայացք Մոսկվայից. Ղարաբաղի հարցում զիջումների գաղափարը ծագել է Ղարաբաղի կողմից Հայաստանի քաղաքական ինքնության սահմանման պահից

Արմինֆո. Ղարաբաղի հարցում զիջումների գաղափարը հայկական քաղաքական դիսկուրսում ծագել է Հայաստանում այդ նույն Ղարաբաղի կողմից քաղաքական ինքնության սահմանման, պետության կառուցման պահից։ Կովկասի ինստիտուտի կողմից Երեւանում կազմակերպված "Կովկասը 21-րդ դարում" միջազգային կոնֆերանսի ժամանակ այդպիսի կարծիք է հայտնել Ռուսաստանի ԱԳՆ ՄՄՀՊԻ միջազգային հետազոտությունների ինստիտուտի եվրատլանտյան անվտանգության կենտրոնի առաջատար գիտաշխատող Սերգեյ Մարկեդոնովը:

"Իմ կարծիքով, Ղարաբաղի հարցում զիջումները ամենեւին էլ 2020 թվականի իրադարձությունների արդյունք չեն, ամեն ինչ սկսվել է շատ ավելի վաղ։ 2020թ. նոյեմբերին մենք ականատես եղանք ոչ միայն 1994թ. ստատուս-քվոյի արմատական ճեղքմանը ղարաբաղյան հակամարտությունում ՝ Հայաստանի ռազմական պարտության արդյունքում։ Պարզ դարձավ, որ այս ամբողջ իրավիճակը մեծ մասամբ հետխորհրդային Հայաստանի պետական և քաղաքական ինքնությանը վերաբերող բազմամյա գործընթացների հետևանք էր", - նշել է նա։

Այս, զգալիորեն ավելի լայն համատեքստում, Մարկեդոնովն ակնհայտ է համարում այն հարցը, թե որքանով  է այսօր Լեռնային Ղարաբաղը մնում հայկական քաղաքական և պետական ինքնության կենտրոնական տարր։ Իսկ գիտակցելու համար հանուն Ղարաբաղի պայքարելու հայ հասարակության պատրաստակամության աստիճանը, արդյոք նա դա համարում է առաջնահերթություն Հայաստանի ապագա արտաքին քաղաքական դիրքավորման համար, վերլուծաբանի կարծիքով, անհրաժեշտ է անդրադառնալ 30 տարվա վաղեմության իրադարձություններին' վերլուծելով ԽՍՀՄ վերջին տարիների իրավիճակը:

Այդ լույսի ներքո՝ Մարկեդոնովն ընդգծել է, որ անկախության համար Հայաստանի պայքարում մոբիլիզացնող դեր է խաղացել հենց Ղարաբաղը։ Այսինքն՝ արտաքին գործոնը, հաշվի առնելով այն հանգամանքը, որ ֆորմալ առումով այն Հայկական ԽՍՀ մասն չէր: Ասել է թե՝ հենց "միացումն" է  արթնացրել հայերի անկախության ձգտումը։ Ինչից հետո այդ շարժումն արագ վերաճեց հակասովետիզմի, ինչը շատ բանով կանխորոշեց հայկական ազգային-պետական նախագծի ձևավորումը։ Համապատասխանաբար, այդ  շատ առումներով ներքին խնդրին հաղորդելով արտաքին քաղաքական բնույթ։

Վերլուծաբանը նշել է, որ Հայաստանի համար Ղարաբաղի գնի խնդրի շուրջ առաջին լուրջ ինտելեկտուալ վեճը տեղի է ունեցել 1997 թվականին՝ Լևոն Տեր-Պետրոսյանի այն ժամանակ թերագնահատված հայտնի հոդվածի տեսքով։ Դեռ այն ժամանակ Հայաստանի առաջին նախագահը հստակ ձևակերպել էր, որ հայկական ինքնությունը կարելի է պաշտպանել, բայց դա չափազանց բարդ է, հաշվի առնելով, որ գինը լուրջ ծախսեր են. տարածաշրջանային մեկուսացում, տնտեսական հետամնացություն, միակողմանի արտաքին քաղաքական կախվածություն և այլն։ Սակայն 1998 թվականին արժանապատիվ պայմաններով հնարավոր փոխզիջումների  գաղափարը մարժվել է: "Հետագայում մենք տեսանք ղարաբաղյան գործոնի գործիքավորում՝ Ղարաբաղն այժմ արդեն կապվում է ղարաբաղյան կլանի կողմից Հայաստանում իշխանության պահպանման հետ։ Ինչը չափազանց կարեւոր պահ է դարձել զանգվածների գիտակցության մեջ Ղարաբաղի արժեքի բացարձակացման համար։ Իրավիճակն էլ ավելի վատթարացավ 2008թ. մարտին՝ Երևանում զանգվածային անկարգությունները ճնշելու համար ղարաբաղցի զինվորականների կիրառման մասին լուրերի ի հայտ գալու արդյունքում և այլն: Որպես արդյունք՝ Հայաստանում Ղարաբաղի մասին սկսեց ձևավորվել պատկերացում՝ որպես նրա զարգացմանը խոչընդոտող բեռի մասին", - նշել է նա: Այսպիսով, մինչև 2020 թվականը ստեղծված իրավիճակը, վերլուծաբանի գնահատմամբ, կապված էր բնավ ոչ միայն Նիկոլ Փաշինյանի դիրքորոշման հետ։ Մարկեդոնովը նաեւ հիշեցրել է, թե 2020 թվականին կամավորական շարժման հզոր պոռթկում Հայաստանում տեղի չի ունեցել, ինչը թույլ է տալիս խոսել ղարաբաղյան հակամարտությունից հայ հասարակության հոգնածության մասին։ Իսկ 2020 թ. նոյեմբերի իրադարձությունները, համապատասխանաբար, բնութագրել որպես այդ հոգնածության հետեւանք: