Արմինֆո. Կիրակի օրը ԿԸՀ-ն ամփոփել է Հայաստանում արտահերթ խորհրդարանական ընտրությունների պաշտոնական արդյունքները: Նիկոլ Փաշինյանի "Քաղաքացիական պայմանագիր" կուսակցությունը հավաքել է ձայների 53,91 տոկոսը, Ռոբերտ Քոչարյանի "Հայաստան" դաշինքը ՝ 21,04 տոկոսը: Երրորդ ուժը խորհրդարանում դարձավ "Պատիվ ունեմ" դաշինքը ՝ 5,23 տոկոս ձայներով։ Գրանցված 2 մլն 595512 ընտրողներից քվեարկել է 49,39 տոկոսը: Այսպիսով, ՔՊ-ն 8-րդ գումարման խորհրդարանում ներկայացված կլինի 71 մանդատով, "Հայաստան" եւ "Պատիվ ունեմ" դաշինքները, համապատասխանաբար, 29 եւ 7 մանդատներով:
Անկալիքներ
Արձանագրելով և վերլուծելով ընտրությունների նման արդյունքները, առաջին հերթին, թվում է, հարկ է նշել դրանց, մեղմ ասած, անհամապատասխանությունը հետպատերազմյան հայ հասարակության շրջանում տիրող տրամադրություններին։ Եվ այդ տրամադրությունների սահմանման մեջ մենք, նպատակադրված, չենք ելնելու նախընտրական շրջանում երկրում անցկացված "սոցհարցումներից", որոնք իրականացրել են ամեն տեսակի եւ պատկանելության "գելլափները"։ Ոչ մեկի համար գաղտնիք չէ, որ թյուրքական աշխարհի դեմ 44-օրյա պատերազմում Հայաստանի պարտությունը, այդ պատերազմի արդյունքում հրադադարի պայմանները և, ամենագլխավորը, այս ամենում վարչապետ Փաշինյանի ունեցած պարսավելի դերը պսակվեցին անձամբ իր և իր կուսակցության համար վարկանիշի աղետալի անկմամբ։ Իսկ Քոչարյանի ու Սարգսյանի իրական վարկանիշները որոշելիս հարկ է թվում ընդգծել, որ փողոցներում ու խոհանոցներում խոսակցություններում նախկին նախագահների ազգանունները, որպես կանոն, շարունակում են ուղեկցվել "թալանչի" նախածանցով ։ Հանուն արդարության, պետք է նաեւ ընդգծել, որ նույն Փաշինյանը ընտրությունների նախաշեմին պահպանել է, հատկապես գյուղերում եւ պետական ապարատում, իրեն հավատարիմ 25-30 տոկոս ընտրազանգված։ Քոչարյանի և Սարգսյանի իրական ընտրազանգվածը բաղկացած էր և բաղկացած էր նրանց մերձավոր շրջապատից ու նախկին պետպաշտոնյաներից, որոնց 2018 թվին Փաշինյանը կտրեց "կերակրատաշտից"։ Եվ, նախահեղափոխական Հայաստանում կոռուպցիայի մասշտաբների ողջ ընկալմամբ հանդերձ, նման մարդիկ ոչ մի կերպ չէին կարող լինել 8-10%-ից ավելի։
Պարադոքսներ
Հասկանալի է, որ նախընտրական քարոզարշավի նման արտաքին քաղաքական և ներքին ֆոնը միանգամայն բնականորեն հանգեցրել է հայ հասարակության որոշակի մասում "ոչ անցյալ և ոչ ներկա" ոգով տրամադրությունների և, համապատասխանաբար, երրորդ այլընտրանքային ուժի պահանջի ձևավորման։ Սակայն, ընտրությունների արդյունքում մենք բախվեցինք պարադոքսի, երբ այդ նույն անցյալի ու ներկայի, անշուշտ, պայմանական այլընտրանքային 22 ուժերից ոչ մեկը չի անցել խորհրդարան։ Իսկ խորհրդարան են անցել "ներկաներն" ու "նախկինները"։ Եվս մեկ պարադոքս՝ 8-րդ գումարման խորհրդարանի ձևավորումը բացառապես ռուսամետ ուժերից։ Համենայնդեպս, ոչ "Քաղաքացիական պայմանագիրը", ոչ հանրապետականները, ոչ քոչարյանականները ոչ նախընտրական քարոզարշավից առաջ, ոչ դրա ընթացքում, ոչ էլ հետո հակառուսական տրամադրությունների, առավել ևս, հայտարարությունների մեջ չեն մերկացվել։ Ի տարբերություն, ի դեպ, բավականին լավ նախընտրական շանսեր ունեցող "Հանրապետություն" կուսակցության, "Շիրինյան-Բաբաջանյան", "Բևեռ" դաշինքների և այլ ուժերի։
Այս լույսի ներքո՝ անհրաժեշտ է ընդգծել, որ ընտրություններն ընթացել են հայ հասարակության շրջանում հակառուսական տրամադրությունների անհեռանկար աճի ֆոնին։ Նման միտումների պատճառ է դարձել Ռուսաստանի ղեկավարության բավականին ոչ միանշանակ դիրքորոշումն ու դերը նախորդ տարվա Արցախի պատերազմի օրերին եւ, ամենագլխավորը, դրա արդյունքների ձևավորման գործում։ Այդ իմաստով Ռուսաստանի նկատմամբ համակրանք եւ ռուսաստանամետ արձագանք չավելացրեց նաեւ Մոսկվայի արձագանքը, ավելի ճիշտ, արձագանքի բացակայությունը ՀԱՊԿ-ի օգնությանը Երևանի դիմումին՝ արդեն Հայաստանի նկատմամբ Ադրբեջանի ագրեսիայի հետ կապված։ Թվում էր, թե նշված հանգամանքները պետք է դրդեին տեղի ունեցածի էությունը գիտակցող հայ հասարակության մի մասին "կողմ" քվեարկել հակառուսական ուժերին։ Այստեղ տեղին է արձանագրել, որ 44-օրյա պատերազմի իրական պատճառները Հայաստանում հասկանում են արդեն, գործնականում, բոլորը։ Բայց հունիսի 20-ի քվեարկության արդյունքները ցույց տվեցին ճիշտ հակառակը:
Մուրճերը, մանգաղները եւ բողոքի քվեարկությունը
Մի շարք պարամետրերից ելնելով՝ առաջին հերթին հնարավոր է լինում արձանագրել, որ ընտրությունների արդյունքներն, ընդհանուր առմամբ, արտացոլել են հայ հասարակության տրամադրությունների իրական պատկերը և դրա համար էլ լեգիտիմ են։ Իսկ ընտրությունները, համապատասխանաբար՝ ժողովրդավարական կայացած։ Այո, ընտրությունների արդյունքները, մասնավորապես, Փաշինյանի, ու նաև Քոչարյանի բարձր արդյունքները որոշակի զարմանք են հարուցում։ Սակայն, ընդհանուր առմամբ, Հայաստանի քաղաքական դաշտի մնացած մասի հետ "նախկինների" ու "ներկաների" հսկայական խզման պատճառը նույնպես մակերեսին է։ Եվ կայանում է նրանում, որ առնվազն մեկ պարաամետրով 2021 թվականի ընտրությունները դարձան երրորդ հանրապետության պատմության մեջ գրեթե բոլոր ընտրությունների հայելային արտացոլումը ։ Ինչպես եւ 1996-2017թթ. ընտրություններում այս ընտրություններում նույնպես քվեարկությունը բողոքական էր։ Հունիսի 20-ին տեղամաս եկած քաղաքացիների հիմնական զանգվածը քվեարկել է ոչ թե "կողմ", այլ "դեմ"։ Տվյալ կոնկրետ դեպքում՝ "պարտվողական Փաշինյանի" և "թալանչի Քոչարյանի" դեմ։ Փաշինյանին և Քոչարյանին "կողմ" են քվեարկել միայն նույն 25-30% - ը և 8-10% - ը։ Բայց բնավ ոչ ընտրողների 54 եւ 21 տոկոսը։
Հատուկ նշենք, որ նման հանրային դիսկուրսի ձևավորման գործում մեծ դեր են խաղացել հենց Նիկոլ Փաշինյանը, Ռոբերտ Քոչարյանը և, մասամբ, Սերժ Սարգսյանը։ Իր իշխանության գալուց ի վեր Փաշինյանն անդադար իր հետ երկրով մեկ քաշ էր տալիս Քոչարյանի խրտվիլակը՝ նրան ներկայացնելով հանրությանը սեփական անսխալականության վերաբերյալ ցանկացած կասկած հայտնելու դեպքում։ Նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում Քոչարյանի դիվայնացումը հասավ գագաթնակետին և ուղեկցվեց մուրճի ցուցադրությամբ և առանց բացառության բոլոր "նախկինների" գլուխը ջարդելու ամպագոռգոռ խոստումներով։ Քոչարյանը, ի պատասխան, մանգաղ էր թափահարում՝ ակնարկելով Փաշինյանի ամորձատում։ Սերժ Սարգսյանի պահվածքը նախընտրական քարոզարշավի ընթացքում ընդհանրապես թվում է նեյրոլինգվիստիկայի բնագավառի համաշխարհային սյուների առանձին ուսումնասիրության թեմա։ Որպես հետևանք ՝ Փաշինյանն ու Քոչարյանը նման պահվածքի արդյունքում հասել են գլխավորին. նրանք որոշակի թվով, ասենք, հասարակության, այսպես կոչված, ոչ ամենակրթված հատվածին ներշնչել են իսկական սարսափ միմյանց հանդեպ։ Եւ, դատելով ընտրությունների արդյունքներից, նիկոլ Փաշինյանին դա, ընդհանուր առմամբ, հաջողվել է, շատ ավելի լավ, քան Քոչարյանին: Շատ հնարավոր է, որ դրանում նրան օգնեց մուրճը, իսկ, հնարավոր է, բնատուր պերճախոսությունը եւ ժողովրդավարության անհաղթահարելի փափագը:
Արդյունքները
Հետպատերազմյան Հայաստանում արտահերթ խորհրդարանական ընտրություններ անցկացնելու գաղափարի առաջացումից ի վեր ձեր խոնարհ ծառան պնդում էր այդ միջոցառման լիակատար անիմաստ լինելու մասին։ Ինչն, առաջին հերթին, պայմանավորված էր այն ըմբռնումով, որ հերթական անխուսափելի "բողոքի քվեարկության" պայմաններում Փաշինյանի իշխանությունը, այսպես թե այնպես, կմնա ջրի երեսին ։ Տվյալ կոնկրետ դեպքում արդեն կարևոր չէ բացարձակ մեծամասնության պահպանման, սահմանադրական մեծամասնության ձեռք բերման կամ, նույնիսկ, այլ ուժերի հետ կոալիցիայի միջոցով։ Արդեն այն ժամանակ պարզ էր, որ նման պայմաններում ընտրությունների արդյունքում "բարգավաճող" ու "լուսավորյալ" պատգամավորներին փոխարինելու կգան երիտասարդ, ու ոչ այնքան, դաշնակցականներ, դոլարային մուլտիմիլիոնատերեր, նախկին մարզպետներ ու նախկին գեներալներ։ Այս ամենը ի՞նչ տվեց հասարակությանը։ Հարցը հռետորական է ու անիմաստ, բայց, այնուամենայնիվ, ունի պատասխան՝ ոչ մի բան։ Ի տարբերություն իշխող կուսակցության և "նախկինների"։ Առաջինները հաստատեցին իրենց լեգիտիմությունը, երկրորդները մի փոքր, բայց քայլ արեցին այդքան բաղձալի սեփական վերադարձի ուղղությամբ։ Իսկ մենք ձեզ հետ միասին հնարավորություն ունեցանք ընտրություն կատարելու և տեսնելու դրա մարմնավորումը, դրա իրական արդյունքները վարչապետի աթոռին։ Հնարավոր է, նույնիսկ, սեփական մաշկի վրա զգալ սեփական ընտրության դրական արդյունքները։ Բայց մենք ձեզ հետ կրկին տեղի տվեցինք քարոզչության հնարքներին, կրկին զոհ գնացինք հանրային օրակարգի հերթական կեղծմանն ու կրկին կատարեցինք իր էությամբ արկածախնդիր բողոքական քվեարկություն։ Եթե՝ շատ կարճ, հունիսի 20-ի քվեարկության արդյունքները կարելի է արտահայտել Վիկտոր Ստեփանի Չերնոմիրդինի անմահ աֆորիզմով. "ուզում էինք՝ ավելի լավ, իսկ ստացվեց՝ ինչպես միշտ"։