Հինգշաբթի, 11 Փետրվարի 2021 17:08

Արմինֆո.Լեռնային Ղարաբաղում հետպատերազմյան իրավիճակը կարելի է բնութագրել՝ որպես անոմիա, երբ հին կարգերը մահանում են, իսկ նորերը դեռ չեն ձևավորվել։

ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում այդպիսի կարծիք է հայտնել Կովկասի ինստիտուտի տնօրեն, քաղաքագետ Ալեքսանդր Իսկանդարյանը՝ պատասխանելով այն հարցին, թե ինչպես է նա գնահատում չճանաչված հանրապետության ՊԲ հնարավոր վերակազմավորման, ԱԳՆ-ի եւ պետական այլ ինստիտուտների լուծարման վերաբերյալ տեղեկատվական արտահոսքերը։ Իսկանդարյանի համոզմամբ ՝ այդ արտահոսքերն ադրբեջանական քարոզչության ձեռքի գործն են՝ որպես կանոն, Հայաստանում ոչ միտումնավոր տարածվող։

 

Այնուամենայնիվ, ըստ քաղաքագետի, պետք է հասկանալ, որ սովորաբար պատերազմներից հետո կողմերը համաձայնության են գալիս, որոնք մշակվում են հակամարտության կողմերի և միջնորդների՝ հետպատերազմյան կառուցվածքի հարցերի լուծմամբ շահագրգիռ կոնգրեսներում: Առավել գլոբալ օրինակներ են՝ միջազգային հարաբերությունների Վեստֆալյան, Վիեննայի, Վերսալյան, Պոստդամյան համակարգերը։ Երկրորդ լոկալ 44-օրյա Ղարաբաղյան պատերազմը, կարելի է ասել, <կոնգրեսով> և հետպատերազմյան կառուցվածքով չավարտվեց։ Նոյեմբերի 9 - ի եռակողմ հայտարարությունը, քաղաքագետի խոսքով, տարածաշրջանի վերակառուցման վերաբերյալ միջազգային փաստաթուղթ չի հանդիսանում․ այն հրադադարի մասին հայտարարություն է:

 

Իսկանդարյանի կարծիքով ՝ այժմ նման <կոնգրեսի> համար յուրօրինակ նախապատրաստություն է ընթանում ։ Կողմերը մշտապես գտնվում են ինչ-որ շփման մեջ, միմյանց վրա ճնշում գործադրելու ինչ-որ իրավիճակում, որպեսզի որոշեն, թե ինչպես կզարգանա իրավիճակը հետագայում, եւ դա տեղի է ունենում լատենտային դիվանագիտական ռեժիմում, որը որոշակի ժամանակ կպահանջի, թե որքան ՝ հայտնի չէ ։ Այսօր, կարծում է քաղաքագետը, հակամարտության կողմերը, դրա անմիջական մասնակիցները, շահառուներն ու միջնորդները գտնվում են այդ գործընթացում ։ Խաղացողների թվում են՝ Ռուսաստանը, Ադրբեջանը, Հայաստանը, Թուրքիան,  Լեռնային Ղարաբաղը, ԵՄ-ն ՝ ի դեմս ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի։ Հարևան Իրանը, ըստ Իսկանդարյանի, թեև ակտիվ դիրքավորում է իրեն՝ մաքոքային դիվանագիտություն վարելով, սակայն հետագա իրավիճակի վրա լուրջ ազդեցություն չի կարող ունենալ, քանի որ ԵԱՀԿ անդամ չէ:

 

Գործընթացի մասնակից-խաղացողներից յուրաքանչյուրը, ըստ փորձագետի, ազդեցության ռեսուրսի տեսանկյունից գտնվում է տարբեր քաշային կարգերում: Հայաստանը և առավել ևս Արցախը, որպես պարտված կողմեր, այս իրավիճակում չափազանց փոքր ռեսուրս ունեն, հետևաբար ՝ քիչ հնարավորություններ։ Լավ չեն գործերը նաև սուբյեկտության, սեփական անվտանգության ապահովման, Ադրբեջանի վրա ազդելու հնարավորության առումով։ Իսկ Ադրբեջանը ձգտում է առավելագույնը ստանալ այն հաղթանակից, որը տարավ մարտի դաշտում։ Կողմերի փոխադարձ ճնշման գործընթաց է ընթանում ։ Ինչ-որ հարցերում շոշափելի դիմադրություն է տեղի ունենում ինչպես Հայաստանի, այնպես էլ Ռուսաստանի կողմից, որը կարողացավ կասեցնել կոտորածը։ <Մենք տեսանք, թե ինչ համառությամբ էր Թուրքիան պատրաստվում դառնալ ԵԱՀԿ ՄԽ համանախագահ, բայց չստացվեց․ նրան չթողեցին։ Հետո Թուրքիան ակնհայտորեն պատրաստվում էր դառնալ խաղաղապահ զորակազմի մաս։ Դա էլ չստացավ՝ չնայած, ըստ ամենայնի, Իլհամ Ալիևը վերջինիս խոստացել էր։ Մոնիտորինգային խումբը մասամբ ստացվեց, մասամբ՝ ոչ։ Բաքուն եւ Անկարան ցանկանում էին այն տեղակայել հենց Լեռնային Ղարաբաղի ներսում, բայց դա էլ չստացվեց ։ Ինչ-որ գործընթաց է գնում։ Թե ինչպես կդասավորվի, կտեսնենք, քանի որ այժմ իրավիճակը դեռ չի հանդարտվել կանխատեսումներ անելու համար>, - ընդգծել է Իսկանդարյանը ։ Փորձագետի կարծիքով ՝ Արցախի Հանրապետությանը սուբյեկտությունից և պետական կազմավորմանը բնորոշ տարրերից ու ինստիտուտներից զրկելու մասին Ադրբեջանի խոսակցություններն ու պահանջները, ինչպես նաև ինչ - որ <մշակութային ինքնավարության> մասին խոսակցությունները կեղծ հայեցակարգ են, քանի որ ղարաբաղյան խնդիրը Ադրբեջանի համար լուծված չէ, ինչ էլ որ Ալիևը ասի ։ Իսկանդարյանի խոսքով ՝ այն տարածքը, որը Ադրբեջանը համարում է իրենը ՝ մոտ 3 հազար քառ.կմ, Բաքուն չի վերահսկվում: Այդ տարածքը չի ենթարկվում Ադրբեջանին, այնտեղ ապրում են մարդիկ, ովքեր անկախ հանրապետություն են հռչակել, և ոչ մի Ադրբեջանի չեն պատրաստվում անդամակցել ։ Բայց այդ Արցախի Հանրապետությունն իր հերթին չի ճանաչում Ադրբեջանը։ Հետևաբար՝ խնդիրը մնում է ։ Իսկ եթե հանրապետությունը գոյություն ունի, ապա պետք է լինի նաև դրա կենսագործունեության ապահովման գործող համակարգ, կառավարման որոշակի կառույցներ ՝ անկախ միջազգային ճանաչման առկայությունից։ Եվ բացի այդ, այդ հանրապետությունն իր բնակիչների անվտանգության ապահովման կարիք ունի, որն այսօր ապահովվում է ռուսական 2-հազարանոց խաղաղապահ զորակազմի առկայությամբ, և պարզ չէ ՝ արդյոք այդ զորակազմը կավելանա։

 

Այն հարցին, թե կարելի է արդյոք այսօր ԼՂՀ-ն համարել Ռուսաստանի ոչ պաշտոնական ենթամանդատային տարածք՝ Իսկանդարյանը նշել է հարցադրման ակնհայտ ոչ կոռեկտությունը, քանի որ պատմականորեն նման տարածքները ձևավորվել են միջազգային հանրության անունից՝ դրանց հետագա անկախ գոյության համար պայմաններ ստեղծելու նպատակով: Իսկ դա Լեռնային Ղարաբաղում արդեն կա։ <Ռուսները չեն կառուցում Ղարաբաղը, նրանք ապահովում են վերջինիս անվտանգությունը ։ Այստեղ հարցը Լեռնային Ղարաբաղի անվտանգության եւ գոյության ձեւաչափերի մեջ է ։ Եվ այս ամենը՝ բանակ, նախարարություններ և այլն, պետության կառավարչական կառույցներ են, թեկուզև չճանաչված>,- ընդգծել է քաղաքագետը։

 

Խոսելով տարածաշրջանի հետպատերազմյան կառուցվածքի հնարավոր սցենարների մասին՝ Իսկանդարյանն առավել իրատեսական է համարել ներկայիս <ստատուս քվոյի> շարունակումը:

 < Սա առավել իրատեսական սցենար է, քանի որ նույնիսկ տեսականորեն 2 ելք կա: Առաջինը՝ Արցախի բնակիչների ֆիզիկական ոչնչացումն ու արտաքսումն է իրենց պատմական հողերից, ինչպես դա արվեց պատերազմի ընթացքում Հադրութի, Քելբաջարի շրջաններում, իսկ դա Ադրբեջանն էլ չի կարող անել, քանի որ ռուսներն ապահովում են այդ մարդկանց անվտանգությունը, և երկրորդ սցենարը ՝ սկսել այդ մարդկանց հետ խոսել, պայմանավորվել,  ինչն Ադրբեջանը, սկզբունքորեն, չի ցանկանում անել։ Այսինքն ՝ մեկը չի կարող, երկրորդը ՝ չի ուզում։ Համապատասխանաբար, իրավիճակը, ինչպես նախկինում, կախված կմնա օդում: Այսինքն ՝ կլինեն երկու իրականություն․ մեկը արցախցիների, մյուսը ՝ Ադրբեջանի տեսանկյունից ։ Ադրբեջանն ասում է, որ դա իրենց տարածքն է և շարունակելու է դա ասել, բայց դա իրականություն դարձնելու համար հնարավորություն չի ունենա ։ Եվ այդ պատճառով կմնա, այսպես կոչված, անոմիայի իրավիճակ, որի մասին ես խոսել եմ, գուցե ավելի քիչ սուբյեկտությամբ, բայց անվտանգությամբ, որը հիմնականում ապահովվում է ինչպես ռուսական, այնպես էլ՝ սեփական Զինված ուժերի կողմից>, - ամփոփել է Կովկասի ինստիտուտի տնօրենը ։