Արմինֆո. Նախապատերազմական և պատերազմի շրջանում հայկական դիվանագիտությունը լիակատար ձախողում ունեցավ։ ԱրմԻնֆո-ի թղթակցի հետ հարցազրույցում այդ մասին հայտարարել է արտակարգ և լիազոր դեսպան, նախկին փոխարտգործնախարար Արման Նավասարդյանը:
Նա նշել է, որ Հայաստանի ներկայիս արտգործնախարարն այդ պարտությունը չի արձանագրել, ընդհակառակը, նրա խոսքերից տպավորություն է ստեղծվում, որ մենք, նույնիսկ, որոշ հաղթանակներ ենք ունեցել։ "Բայց պատերազմի ժամանակ մեր դիվանագիտությունը ցույց տվեց լիակատար ձախողում։ Մենք կորցրեցինք Իրանի նման գործընկերոջ։ Իրանը հայտնվել է բարդ իրավիճակում, քանի որ այժմ նրա սահմաններին կանգնած են ադրբեջանցիներ ու ջիհադականներ։
Երկրորդ, մենք կորցրեցինք այնպիսի գործընկեր, ինչպիսին Չինաստանն է։ Չնայած այն հանգամանքին, որ մենք ասում էինք, թե մեր հարաբերություններն ակտիվորեն զարգանում են, Չինաստանի դիրքորոշումն այնքան էլ բարենպաստ չէր մեզ համար։
Բայց ամենակարեւորն այն է, որ մենք փչացրել ենք մեր հարաբերությունները Ռուսաստանի հետ։ Եվ հիմա մենք պետք է երկար աշխատենք այդ հարաբերությունները վերականգնելու ուղղությամբ։ Դա բավականին քրտնաջան ու երկար աշխատանք կլինի, բայց արդյունքը դրան արժե", - նկատել է դեսպանը։
Նավասարդյանն ընդգծել է, որ նաև շատ վատ են իրենց պահել տարբեր դիվանագիտական ծառայություններ: "Բոլոր նորմալ երկրներում նման կատակլիզմներից հետո հետ են կանչում առնվազն առանցքային դեսպաններին, կամ, նույնիսկ, պաշտոնանկ են անում նրանց։ Իսկ մեր դեսպանները, որոնք լիովին պարտվել են և վատ են դրսեւորել իրենց, որևէ պատասխանատվություն չեն կրել։ Մեր դիվանագիտության մեջ առանձնահատուկ նշանակություն են ունեցել նեպոտիզմն ու ազգակցական կապերը", - նշել է Նավասարդյանը։
"Խոսում են ՀՀ երրորդ նախագահ Սերժ Սարգսյանի կադրային քաղաքականության բացթողումների մասին, բայց նոր կադրերն իրենց շատ ավելի վատ են դրսեւորել։ Մեզ պետք են առաջնակարգ մասնագետներ, հակառակ դեպքում մեր դիվանագիտությունն այդպես էլ կշարունակի անմխիթար վիճակում մնալ", - եզրափակել է Նավասարդյանը։
Խոսելով հայկական դիվանագիտության սխալների մասին՝ Նավասարդյանը նշել է, որ անցած 30 տարիների ընթացքում երկրի արտաքին քաղաքական գերատեսչությունն այդպես էլ չկարողացավ ստեղծել ուժեղ դիվանագիտական դպրոց, նույնիսկ, հաշվի առնելով, որ մենք նախկինում չենք ունեցել մեր դիվանագիտության պատմությունն ու փորձը։
"Դիվանագիտությունը մեծ դեր է խաղում, չէ որ, փաստորեն, նա իրականացնում է պետության արտաքին քաղաքականությունը։ Ինչպես ասվում են, եթե արտգործնախարարը ակտիվ գործունեությամբ չի զբաղվում, այլ մեխանիկական աշխատանք է կատարում, ապա նա, ավելի շուտ, պատվավոր փոստատար է։ Մեզ մոտ հիմա նման իրավիճակ է։ Որոշումներն ընդունվում են Բաղրամյան 26-ում, իսկ ԱԳՆ-ն, պարզապես, փորձում է դրանք կատարել", - նկատել է դեսպանը։
Նավասարդյանը նշել է, որ հայկական դիվանագիտության մեջ առանձնահատուկ տեղ է զբաղեցնում քիրվայությունն ու ազգակցական կապերը: "Մեր հիմնական դեսպանատները գտնվում են դիվանագիտական աշխատանքի կարեւոր ուղղություններում ՝ Մոսկվայում, Վաշինգտոնում, Թեհրանում եւ Թբիլիսիում, բայց դիվանագետները, որոնք այնտեղ աշխատում են, մեղմ ասած, պրոֆեսիոնալներ չեն։ Իրավիճակն իրականում սարսափելի է, և, ցավոք, նման պրակտիկան բնորոշ էր բոլոր երեք նախագահների օրոք։ Հաճախ դիվանագիտական գերատեսչությունում են հայտնվել մարդիկ, որոնք մինչ այդ որևէ կերպ կապված չեն եղել այդ ոլորտի հետ", - ընդգծել է նա։
Դեսպանը նշել է, որ հետաքրքիր է ամերիկյան դիվանագիտության օրինակը, որտեղ դեսպաններն իրենց պաշտոնում են գտնվում ոչ ավելի, քան 3 տարի, ապա նրանց փոխարինում են, քանի որ երկար ժամանակ գտնվելով նույն երկրում, նույն պաշտոնում, նրանք ծածկվում են "ծույլ ճարպով" եւ փոխվում են դեպի վատ կողմը:
Նավասարդյանը նաև նշել է, որ Հայաստանի դեսպանությունները շատ տարօրինակ աշխարհագրություն ունեն։ Այսինքն, կան մի շարք երկրներ, որոնք մոտ են գտնվում, բայց գործում են մի քանի դեսպանատներ, մինչդեռ դրանք կարելի էր միավորել մեկում։ "Նման բան պատահում է, քանի որ երբեմն մեր երկրում դեսպանատունը բացվում է կոնկրետ մարդու համար, ինչը չափազանց սխալ որոշում է", - նկատել է նա:
Նավասարդյանը նաև նշել է, որ պատերազմի ժամանակ մեր դեսպանատները գրեթե անգործության են մատնվել, սակայն սփյուռքը, միևնույն ժամանակ, իրեն լավագույնս դրսևորեց: Մարդիկ բողոքի ակցիաներ էին կազմակերպում, գումար հավաքում, փորձում էին հանրության ուշադրությունը հրավիրել Արցախում տեղի ունեցող իրադարձությունների վրա, մինչդեռ դեսպանությունների հատուկ աշխատանք չէր երևում ։ Դեսպանի խոսքով՝ սա ուղղակի չտեսնված իրավիճակ է։
Նավասարդյանը նաև հատուկ ուշադրություն է հրավիրել այն հանգամանքին, որ Հայաստանը խորհրդարանական հանրապետություն է, բայց խորհրդարանական դիվանագիտությունը չափավոր մակարդակի վրա է և, մեծ հաշվով, չի զարգանում։
"Խորհրդարանական դիվանագիտության օրինակը մենք կարող ենք տեսնել հին Հունաստանում, Էլլադայի ժամանակներում։ Այդ ժամանակ մարդը դեսպանի պաշտոնում ընտրվում էր Ժողովրդական ժողովի կողմից, և նրան մի շարք պահանջներ էին ներկայացնում։ Նա պետք է 50 տարեկանից փոքր լիներ, հարուստ մարդ լիներ, հեղինակություն վայելող, տվյալ մարդը պետք է լիներ խոհեմ ու պերճախոս։ Մեկ տարի անց դեսպանը վերադառնում էր Հունաստան եւ հաշվետվություն ներկայացնում իր գործունեության մասին, եթե պարզվում էր, որ նա կոռումպացված է, կամ նրան հավաքագրել է օտարերկրյա կառավարությունը, դեսպանին գլխատում էին", - ընդգծել է Նավասարդյանը։
Մինչդեռ ժամանակակից Հայաստանում դեսպանները խորհրդարանում հաշվետվությամբ հանդես չեն գալիս։ "Այսինքն, խորհրդարանը վերահսկողության լրացուցիչ մեխանիզմ էր, այլ հարց է, թե որքանով են մեր խորհրդարանականներն այդ հարցում տեղյակ։ Հաճախ մենք տեսնում ենք, թե ինչպես են ստորագրվում միջազգային պայմանագրերը, համաձայնագրերը, իսկ մարդիկ, ովքեր հետեւեն, թե ինչպես են կատարվում այդ համաձայնագրի կետերը, չկան", - նկատել է դեսպանը։
Նավասարդյանը նշել է, որ "թավշյա հեղափոխությունից" հետո ինքն առաջարկել է մի շարք տարբերակներ, թե ինչպես պետք է զարգացնել դիվանագիտությունը, և ներկայացրել է մի շարք գաղափարներ՝ կապված խորհրդարանական դիվանագիտության հետ։ "Սակայն, այն ժամանակվա արտգործնախարար Զոհրաբ Մնացականյանը հրաժարվում էր ընդունել դրանք, քանի որ նրա գործունեության նկատմամբ լրացուցիչ վերահսկողություն կհայտնվեր։ Եվ հիմա ԱԳՆ-ի գործունեությունը թաքնված է գաղտնիքի ծանր վարագույրի հետևում։ Եվ այդ վարագույրի հետևում թաքնված է նաև, առաջին հերթին, արտաքին քաղաքական գերատեսչության դիվանագիտական սնանկությունը", - եզրափակել է Նավասարդյանը։