Արմինֆո. Ադրբեջանից հայ փախստականների ձայնը պետք է շատ բարձր հնչի ։ Եվ, համապատասխանաբար, այն պետք է լսելի լինի բանակցային գործընթացի բոլոր մասնակիցների կողմից։ ԱրմԻնֆո-ին այդպիսի կարծիք է հայտնել Հայաստանի նախագահի խորհրդական, քաղաքագետ, Մարդկային զարգացման միջազգային կենտրոնի նախագահ Թևան Պողոսյանը։
ՄԱԿ-ի տվյալներով, Ադրբեջանն օկուպացնում է 360 հազար հայ փախստականների տները, իսկ Հայաստանը ՝ 250 հազար ադրբեջանցիների։
"Համոզված եմ, որ առանց փախստականների, մասնավորապես Ադրբեջանից հայ փախստականների խնդիրների լուծման մանրակրկիտ քննարկման, որևէ հարցի վերջնական լուծման հանգել չի ստացվի: Որովհետև արցախյան խնդրի այս տարրն այդպես էլ չլուծվեց։ Չկան միայն ադրբեջանցի փախստականներ։ Կան նաեւ Սումգայիթում, Բաքվում, Կիրովաբադում, Շամխորում, Գետաշենում, Շահումյանում եւ Արծվաշենում էթնիկ զտումների հետեւանքով տուժած հայ փախստականներ։ Մեր բոլոր փախստականներն Ադրբեջանից 0 փոխհատուցում են ստացել։ Մինչդեռ հակամարտության սկզբնական փուլում վերաբնակված շատ ադրբեջանցիներ փոխհատուցում են ստացել Հայկական ԽՍՀ - ից", - ընդգծել է նա։
Պողոսյանի կանխատեսմամբ՝ վաղ թե ուշ հայ փախստականների հարցը, փախստականների խնդիրը, ընդհանուր առմամբ, կսկսի քննարկվել։ Բայց, ըստ քաղաքագետի պատկերացումների, բանակցային գործընթացի վերսկսման առաջին պայմանը պետք է լինի Ստեփանակերտին ուղղված Բաքվի հրավերը բանակցությունների սենյակ։ Նրա կարծիքով ՝ Ադրբեջանը պետք է հասկանա, որ դա անհրաժեշտ է, եթե նա իրոք ցանկանում է լուծել հակամարտությունը։ Իսկ եթե Բաքուն դա չի անում, ապա դա նշանակում է, որ նա նախկինի պես հույսը դնում է ռազմական լուծման վրա։
"Ադրբեջանն ավանդաբար օգտագործում է "միլիոն փախստականների" փաստարկը։ Դա պետք է անենք նաև մենք։ Սակայն, ոչ թե այնպես, ինչպես դա անում է Բաքուն, որն ուղղակի օգտագործում է այդ մարդկանց իր քաղաքական նպատակներով, այլ ձեռնարկելով կոնկրետ ջանքեր ու քայլեր՝ ուղղված մեր փախստականների խնդիրների լուծմանը։ Այդ լուծումները ենթադրում են տարբեր բանաձևեր։ Չէ որ խոսքը կենդանի մարդկանց, նրանց ճակատագրերի մասին է։ Ադրբեջանի ղեկավարությունը բոլորովին չի հետաքրքրվում այդ մարդկանցով։ Այն, պարզապես, օգտագործում է նրանց որպես տեխնիկական միջոց: Եվ ես բնավ չէի ցանկանա, որ մեր փախստականները որպես տեխնիկական միջոց օգտագործվեին Հայաստանում, Արցախում կամ որեւէ այն տեղ ", - ընդգծել է նա։
Քաղաքագետը հիշեցրել է, որ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի շրջանակներում ընթացող ողջ գործընթացն ուղղված է հակամարտության երեք կողմերի համաձայնության ձեռքբերմանը՝ միասնական բանաձևի շուրջ, որը նրանք կստորագրեն և կպահպանեն հավերժ: Նույն կերպ այս բոլոր երեք կողմերը համաձայնեցին եւ 1994 եւ 1995 թվականներին ստորագրեցին հրադադարի անժամկետ համաձայնագրի կետերը: Նրա համոզմամբ ՝ այսօր արցախյան հիմնախնդրի էությունը հենվում է Արցախի կարգավիճակի վրա։ Հենց այդ հարցի լուծումը՝ Ադրբեջանի կողմից Արցախի անկախության ճանաչումը, կողմերի միջև հիմնական փորձաքարն է։ Մնացածը
կարելի է այսպես թե այնպես լուծել։
"Ուզում եմ ընդգծել, որ այս լույսի ներքո՝ հակամարտության փուլային լուծումը, օրինակ, փախստականների վերադարձից սկսած, մեզ համար ընդունելի լինել չի կարող։ Որոշակի իմաստով, եթե դրա հիմքում ընկած լինեն միակողմանի զիջումներ, մեզ համար անընդունելի է նաև փաթեթային տարբերակը։ Հակամարտության կարգավորումը, համապատասխան փաստաթղթի տակ ստորագրությունները տրամաբանորեն կարող են ի հայտ գալ մեկ դեպքում՝ եթե լուծվեն բոլոր խնդիրները", - ամփոփել է Հայաստանի նախագահի խորհրդականը։