Արմինֆո.Խաղաղության եւ ժողովրդավարության ինստիտուտի (Նիդերլանդներ) կոնֆլիկտաբանության եւ միգրացիայի դեպարտամենտի ղեկավար, քաղաքագետ Արիֆ Յունուսովը մեկնաբանում է Ադրբեջանում տեղի ունեցած վերջին ներքաղաքական փոփոխությունները: Մատնանշում է Մեհրիբան Ալիեւայի գործոնի ուժեղացման եւ Ադրբեջանի արտաքին քաղաքականության մեջ ռուսամետ վեկտորի ուժեղացման միջեւ կապը, ինչպես նաեւ հնարավոր հետեւանքները ղարաբաղյան կարգավորման գործընթացի համար:
Ռուսական լրատվամիջոցներից մեկը Մեհրիբան Ալիևայի վերջին այցը Ռուսաստան վերնագրել է այսպես. "Անդրկովկասի թագուհին պետական այց է կատարել Մոսկվա" ։ Հատկանշական է, որ թագուհու այցը տևել է 6 օր, որի ընթացքում նա հանդիպել է ՌԴ ողջ բարձրագույն քաղաքական ղեկավարության հետ։ Արդյո՞ք սա առաջին փոխնախագահի առաջին հայտն Է Ադրբեջանում լիակատար իշխանության համար, եւ արդյո՞ք դա նշանակում է, որ "փաշաևյան" Ադրբեջանը կլինի ռուսամետ, այլ ոչ, օրինակ, թուրքամետ:
Անշուշտ, այս այցը պայմանավորված չէր Մեհրիբան Ալիեւին կպարգեւատրելու Պուտինի որոշելմամբ: Դա պատրվակ է։ Իհարկե, այցի ընթացքում քննարկվել են Ադրբեջանում իշխանության տարանցման բոլոր մանրամասները։ Այդ թվում՝ չի բացառվում, որ պաշտոնապես իշխանափոխության մասին մեզ կհայտարարվի Ամանորի նախօրեին, ինչպես դա արդեն եղել է Պուտինի պարագայում՝ 2000 թվականին։ Միևնույն ժամանակ, այս այցն իսկապես հստակ վկայում է նաև արտաքին քաղաքական կողմնորոշիչների պատրաստվող փոփոխության մասին։ Փաշաևների ընտանիքը երբեք չի թաքցրել իր ռուսամետ հայացքները, այդ պատճառով Ադրբեջանը կսկսի դրեյֆը դեպի Ռուսաստան։ Կարծում եմ, որ Պուտինի հետ հանդիպման ընթացքում խոսվել է նաև Ադրբեջանի՝ ԵԱՏՄ-ին անդամակցելու հնարավորության, ինչպես նաև "Լավրովի ծրագրի" հիման վրա ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման մասին։
Նախորդ հարցի շարունակությունը: Արդյո՞ք դեկտեմբերի 2-3-ը Ռուսաստանի արտգործնախարար Սերգեյ Լավրովի այցը Բաքու պատասխան է առաջին տիկնոջ' ԱՀ առաջին փոխնախագահի Մոսկվա կատարած այցին: Ձեր կարծիքով, ինչի՞ մասին այսօր կարող են պայմանավորվել Մոսկվան եւ Բաքուն, եւ մինչեւ ո՞ր կարմիր գիծը նրանք կարող են պայմանավորվել Ղարաբաղի շուրջ:
Այո, Լավրովի այցը Բաքու պատասխան է Մեհրիբան Ալիեւայի Մոսկվա կատարած այցին եւ այնտեղ քննարկված հարցերի շարունակությունը: Այդ թվում՝ Ղարաբաղի վերաբերյալ։ Կարծում եմ, որ այժմ քննարկվելու են Լավրովի ծրագրի մանրամասները, որի արդյունքում հայերը պետք է փուլ առ փուլ Ադրբեջանին վերադարձնեն 5 շրջանները, իսկ խաղաղապահների անվան տակ տարածաշրջան կմտցվեն ռուսական զորքեր։ Եվ սրանով ամեն ինչ կդադարի: Բաքվում այդ շրջանների վերադարձը կներկայացվի որպես վիթխարի հաղթանակ, իսկ բնակչությունը կհամոզեն, որ դրան կհետևի նաև Ղարաբաղի վերադարձն Ադրբեջանին։ Եվ այս ամենը, բնականաբար, կներկայացվի որպես Մեհրիբան Ալիևայի անձնական հաղթանակ։
Արտահերթ ընտրություններ անցկացնելու որոշումը կառավարող "Ենի Ազերբայջան" կուսակցության կողմից հիմնավորվում է բավականին թույլ և ոչ համոզիչ։ Իսկ ինչո՞վ է առաջնորդվել Իլհամ Ալիևը, Ձեր կարծիքով, նման որոշում կայացնելիս։
Իհարկե, որոշումը կայացվել է ոչ իշխող կուսակցության կողմից, դա, պարզապես, պաշտոնապես մատուցվել է կուսակցության անունից։ Չէ որ՝ այդ թեմայի շուրջ նույնիսկ լուրջ քննարկումներ չեն եղել կառավարող կուսակցությունում, շատ կուսակցական գործիչներ, անգամ, անակնկալի են եկել ու լավ չեն իմացել, թե, ընդհանրապես, ինչ է կատարվում, ուստի նախընտրում էին սպասել։ Մյուս կողմից, որոշումը կայացվել է ոչ ինքնաբուխ և ոչ էլ միայն Իլհամ Ալիևի կողմից, դա նրա կառավարման սկզբից ի վեր հոր թիմի դեմ տևական պայքարի արդյունքն է։ Ընդ որում, պայքարի ընթացքում մշտապես աճել են նաեւ նրա տիկնոջ հավակնությունները։ Հատկապես, երբ ավարտին էր մոտենում Իլհամ Ալիևի նախագահության երկրորդ ժամկետը, և ամուսինները որոշեցին ռուսական տարբերակը խաղարկել Պուտինի և Մեդվեդևի հետ։ Բայց այն ժամանակ չհաջողվեց: Սակայն, Մեհրիբան Ալիևան աստիճանաբար կարողացավ վեր կանգնել Հեյդար Ալիևի հին թիմի դեմ այդ պայքարում։ Ընթացիկ տարվա գարնանը հայտնվեցին Իլհամ Ալիևի լուրջ առողջական խնդիրների վերաբերյալ առաջին, թեկուզ, ոչ պաշտոնական տեղեկությունները։ Իսկ օգոստոսին ընդհանրապես լուրջ ճգնաժամ էր, և Իլհամ Ալիևը երկու շաբաթով անհետացել էր տեսադաշտից, այն ժամանակ երկրում տարբեր լուրեր էին տարածվել, այդ թվում նաև նրա մահվան մասին լուրեր կային։ Իսկ գլխավորը՝ չեն եղել և չկան երաշխիքներ, որ Իլհամ Ալիևի առողջական վիճակի նոր ճգնաժամ չի լինի։ Ինչ-որ չափով, կրկնվեց Հեյդար Ալիեւին առնչվող իրավիճակը, երբ նա 2003 թվի մայիսին ճգնաժամ տարավ, հետո նրան երկար բուժում էին, բայց՝ ամեն ինչ ապարդյուն, եւ այն ժամանակ էլ իշխանությունները պետք է շտապ որոշում կայացնեին իշխանության տարանցման, ավելի ճիշտ՝ իշխանությունն ընտանիքի ձեռքում պահելու մասին։ Ահա հիմա էլ մեզ մոտ համանման իրավիճակ է։ Այո, բժիշկներին հաջողվել է Իլհամ Ալիեւին դուրս բերել ճգնաժամից, այո, նա վերջին ժամանակներս, նույնիսկ, ելույթ է ունենում եւ գնում է այս կամ այն միջոցառման, սակայն, ըստ երեւույթին, առողջական վիճակն այնքան էլ լավ չէ, քանի որ իշխող ընտանիքը որոշում է կայացրել արագացնել իրավիճակի զարգացումը եւ չհետաձգել իշխանության տարանցումը հաջորդ տարվան:
Ալիևի ինչի՞ն է պետք իշխանությունը փոխանցել Մեհրիբան Ալիևային։ Եթե դա փոխատեղում է Պուտին-Մեդվեդեւ-Պուտին օրինակով, ապա արդյո՞ք անիմաստ չէ, քանի որ, ըստ ԱՀ ահմանադրության, Ալիևը կարող է իշխել է մինչև իր մահը: Արդյո՞ք խորհրդարանի լուծարումը Հեյդար Ալիեւի շրջապատից բարձրաստիճան պաշտոնյաների հրաժարականների շարքի տրամաբանության շարունակությունն է: Ի՞նչ դեր ունի այս բոլոր գործընթացներում, ըստ Ձեզ, անձամբ Մեհրիբան Ալիեւն ու Փաշաեւների կլանը:
Այո, Սահմանադրության համաձայն, Իլհամ Ալիևը կարող է կառավարել որքան ուզի։ Բայց առողջության հետ կապված՝ չես վիճի: Մյուս կողմից, մեր առջեւ ոչ միայն փոխատեղում է, ինչպես Ռուսաստանում։ Մեր դեպքում խոսքը ընտանիքի ձեռքում իշխանության պահպանման մասին է՝ հետագայում որդուն՝ Հեյդարին փոխանցելու հեռանկարով։ Ըստ էության, խոսքը դե-ֆակտո միապետական դինաստիայի իշխանության պահպանման մասին է։ Անշուշտ, Մեհրիբան Ալիևան բավականին լուրջ դեր է խաղում այս ամենում։ Նա շատ հավակնոտ է եւ վաղուց ձգտում է իշխանության։ Բայց ճանապարհին կանգնած էր Հեյդար Ալիևի հին թիմը, որը նրան որպես իրենը չէր ընկալում, քանի որ նա ծնունդով Նախիջևանից և Հայաստանից չէր, այսինքն՝ օտար էր հին թիմի համար։ Եվ հենց նա էր տոն տալիս հին թիմի դեմ պայքարում, այլ ոչ թե Իլհամ Ալիևը, նա էր շատ առումներով որոշում այդ պայքարի ուրվագծերը, այդ պայքարի արդյունքում նրա ընտանիքի, Փաշաևների կլանի ձեռքն էր հետո անցնում հին թիմից պարտվողների սեփականությունը (Հեյդար Ալիևի եղբայր Ջալալ Ալիև և այլն)։ Այսօր հենց Փաշաևների ընտանիքն է ամենահարուստը երկրում, հենց Փաշաևներն են մենաշնորհային վերահսկում տնտեսության հիմնական լծակները, հենց նրանք են ամենից շատ միջոցներ ունեն օֆշորային գոտիներում։ Եվ այսօր մենք տեսնում ենք Մեհրիբան Ալիևայի և նրա կլանի պայքարի պտուղները։ Փաշաեւներին դիմակայող հիմնական քաղաքական դեմքերը եւ, առաջին հերթին, նախագահի աշխատակազմի ղեկավար Ռամիզ Մեխտիեւը անցյալում են մնացել: Եվ հիմա հին թիմից այս կամ այն դիրքում մնացածներից երկրի քաղաքական դաշտը "մաքրելու" գործընթաց է գնում։ Այդպիսիք հատկապես շատ են խորհրդարանում, դրա համար էլ հարց է բարձրացվել հին խորհրդարանը ցրելու մասին։ Նրան պետք է "յուրային" խորհրդարան, որը իրեն չի խանգարի։
Միլի Մեջլիսի պատգամավոր Աֆլաթուն Ամաշովի մեկնաբանությունը, ով մեկն է քչերից, որ, ընդհանրապես, հանդգնել է ինչ-որ կերպ մեկնաբանել խորհրդարանի արձակումը, հանգում էր այն բանին, որ "Ենի Ազերբայջանը" որոշել է "համարժեք արձագանքել Իլհամ Ալիեւի կողմից իրականացվող բարեփոխումներին": Ի՞նչ բարեփոխումների մասին է խոսքը, և ի՞նչ կապ ունի այստեղ խորհրդարանը՝ ընդհանրապես։
Դա Ադրբեջանի իշխանությունների ներկայացուցիչների սիրած արտահայտությունն է։ Ցանկացած պաշտոնանկություն կամ պաշտոնյաների նշանակում նրանք ընկալում են որպես ոչ թե, պարզապես, բարեփոխումներ, այլ՝ գրեթե հեղափոխություն, կամ, ինչպես նրանք սիրում են վերջին ժամանակներս ասել իրանական շահի օրինակով ՝ "Սպիտակ հեղափոխություն"։ Իրականում դա ընդամենը իշխանության մի թիմի փոխարինումն է մեկ այլ թիմով, որոշ օդիոզ պաշտոնյաների ու անձերի փոխարինում մյուսներով։ Բարեփոխումները, առավել ևս հեղափոխությունը ենթադրում են կենսակերպի փոփոխություն, ընդ որում ՝ արմատական, և շատ այլ փոփոխություններ։ Իսկ մեր դեպքում ոչ մի նման բան չարժե սպասել։ Այո, որոշ պաշտոնյաների փոխարեն կգան նորերը, ավելի երիտասարդ, ոչ գավառական ու ավելի կրթված, ոմանք՝ անգլերեն լեզվի իմացությամբ։ Բայց արդյո՞ք դա նշանակում է, որ Ադրբեջանում բարեփոխումներ կսկսվեն։ Ոչ, իհարկե: Ամեն ինչ կլինի այնպես, ինչպես երեկ եւ նախանցյալ օրը: Եվ կոռուպցիան կմնա, և բյուջեի թալանը, և մարդու իրավունքների խախտումները և այլն։ Միայն այս ամենը կներկայացվի ավելի գեղեցիկ փաթեթավորմամբ։
Ադրբեջանում հերթական խորհրդարանական ընտրությունները նախատեսվում էին միայն հաջորդ տարի։ Արդյո՞ք Ալիևը փորձում է խորհրդարանի լուծարմամբ և արտահերթ ընտրությունների անցկացմամբ, ասենք, մինչև նոր տարի, ընդդիմությանը ժամանակ չտալ և, համապատասխանաբար, զրկել նրան ինքնակազմակերպվելու և միասնական ճակատով հանդես գալու հնարավորությունից։
Այո, կա նման մտավավախություն: Բայց այդ մտավախությունն առնչվում է ոչ այնքան ավանդական ընդդիմության, որքան իշխող թիմի արդեն նախկին անդամների ակտիվությանը։ Չէ որ նրանք, պարզապես, չեն զրկվել կամ կզրկվեն այս կամ այն պաշտոններից։ Խոսքը նաև այն մասին է, որ նրանք կզրկվեն իրենց բիզնեսից և շատ այլ նյութական բաներից։ Ավանդական ընդդիմությունը չունի այն Ֆինանսները, որոնք ունեն նախկին իշխանավորները։ Խորհրդարանը ցրելու որոշման բացակայության պայմաններում պետք չի բացառել, որ հին խորհրդարանում Մեհրիբան Ալիեւան խնդիրներ չի ունենա: Մեր ոչ վաղ պատմության մեջ արդեն եղել են դեպքեր, երբ արտաքուստ լոյալ խորհրդարանը իրավիճակը փոխվելիս դարձել է իշխանության համար գլխավոր վտանգը։ Դրա համար էլ պետք է ապահովագրվել, ինչի համար էլ պետք է լուծարվեր հին խորհրդարանը և ընտրություններ նշանակվեր նոր խորհրդարան ձևավորելու համար, որտեղ կներառվեն արդեն լոյալ մարդիկ, այդ թվում ՝ ավանդական ընդդիմությունից։ Ալիեւյան Ադրբեջանում ընտրություններն անցել են, եւ այսուհետ կանցնեն իշխանությունների կոշտ վերահսկողության ներքո: Եվ արդյունքում խորհրդարան կանցնեն միայն նրանք, ում կցանկանա այնտեղ տեսնել իշխող ընտանիքը։
ԿԱՐԴԱԼ ԲՈԼՈՐ ՄԵԿՆԱԲԱՆՈՒԹՅՈՒՆՆԵՐԸ