Ուրբաթ, 28 Սեպտեմբերի 2018 15:15

Արմինֆո. «Գիտության զարգացումը մեր երկրի զարգացման Հայաստանի Մատնադարանի հետ համագործակցության գերակայություններից մեկն է, ինչը մեզ համար ունի մեծնշանակություն» - սեպտեմբերի 28-ին լրագրողների հետ զրույցում հայտարարել է  Հայաստանում Ղազախստանի դեսպան Թիմուր Ուրազաևը, Ղազախստանի ձեռագրերի և հազվագյուտ գրքերի ազգային կենտրոնը և Հայաստանի հնագույն ձեռագրերի ինստիտուտի՝Մատենադարանի հետ համագործակցության հուշագրի ստորագրումից հետո:

Ուրազաևը նշել է, որ Մատենադարանում պահվում են հետաքրքիր ձեռագրային վկայություններ, կապված երկու ժողովուրդների պատմության հետ: «Դեսպանատունը, կազմակերպելով միջոցառումներ, որոնք զարգացնում են երկկողմ համագործակցությունը, ամեն ջանք գործադրում է, որ մեր երկու ժողովուրդներն ուղղակիորեն հաղորդակցվել միմյանց հետ: Այս ոլոչըում մեզ համար ամենակարևորն այն է, որպեսզի մեր գիտնականների գործունեությունը հիմնված լինի իրական պատմագրական աղբյուրների վրա, լինի գիտականորեն ապացուցված, չլինեն կեղծիքներ և կեղծ-գիտական ​​շահարկումներ: Բանը նրանում է, որ տարբեր ժողոովուրդներ պատմության ընթացքում շփվել են միմյանց հետ, առևտուր են արել, կռվել են, բայց ամենակարևորը - մշտապես համագործակցել են: Հայտնի խորհրդային ղազախստանի բանաստեղծ Օլժաս Սուլեյմենովն իր «Վեհացնել տափաստանտ, չնսեմացնելով լեռները» բանաստեղծությունում, փաստորեն, տվել է մեզ մեր հետազոտական ​​աշխատանքի կարգախոսը», - ընդգծել է Ուրազաևը:

ՀՀ դեսպանը նշել է, որ հետազոտական ​​այդ գաղափարները, պատմաբանների աշխատանքները նպատակ ունեն բարձրացնել ղազախական ազգային ինքնությունը: «Մեր գիտնականների աշխատանքները պետք է կենտրոնանան անկողմնակալ, գիտական ​​ուսումնասիրության, մեր հարուստ անցյալի վրա», - ասել է դեսպանը:

Իր հերթին, Մեսրոպ Մաշտոցի անվան հնագույն ձեռագրերի գիտա-հետազոտական ինստիտուտ «Մատենադարան» հիմնադրամի տնօրեն Վահան Տեր-Ղևոնդյանը նշել է, որ  այս համագործակցությունն ունի մեծ ներուժ և մեծ արժեք: Ղազախստանի ձեռագրերի և հազվագյուտ գրքերի ազգային կենտրոնը բացվեց վերջերս, բայց արդեն ձեռք է բերել լայն ճանաչում և տարածաշրջանային նշանակություն: Մենք հուսով ենք, որ մեր համագործակցությունը կլինի հետաքրքիր և արգասաբեր», - ասել է Տեր-Ղևոնդյանը:

Իր հերթին, Ղազախստանի ձեռագրերի և հազվագյուտ գրքերի ազգային կենտրոնի ղեկավար Ասիլխան Սադուովը նշել է, որ իր կողմից ղեկավարվող կենտրոնում հավաքագրված են ձեռագրեր ու եզակի հնատիպ հրատարակություններ, որոնք հայտնաբերվել են Ղազախստանի Հանրապետության արխիվներում կամ փոխանցվել մասնավոր կոլեկցիոներների կողմից: Ըստ Սադուովի կենտրոն մեծապես կարևորում է միջազգային համագործակցությունը, կառուցում գիտական կամուրջներ բազմաթիվ միջազգային և ազգային հաստատությունների ու կազմակերպությունների հետ: «Համագործակցությունը «Մատենադարանի հետ նոր ուղիների ու հեռանկարների կստեղծի երկու երկրների միջև համագործակցության խորացման համար», - ասել է Սադուովը:

Հուշագրի ստորագրումից հետո Մատենադարանում տեղի ունեցավ գիտաժողով, կիպչակյան դարաշրջանի գրավոր հուշարձանների թեմայով: Գիտաժողովի ընթացքում Ասիլխան Սադուովն ընդգծեց, որ Մատենադարանն ունի չիպչակերեն լեզվով մոտ 10-12 ձեռագրեր, ինչը հատկապես հետաքրքիր է Ղազախստանի գիտական ​​համայնքին: «Կիպչակերեն լեզուն թուրքական մշակույթի մասն է: Ղազախ գիտնականները մեծ ներդրում ունեն կիպչակերենի ուսումնասիրության հարցում: Մեզ համար դա շատ կարևոր է և հետաքրքիր ձեռագրերի ուսումնասիրությունը կիպչակերեն լեզվով, որոնք գրված են հայերեն տառերով. «Մեր երկու ժողովուրդներին կապում է սերտ բարեկամությունը և համագործակցությունը: Վստահ եմ, որ մեր համագործակցությունը կլինի արդյունավետ և արգասաբեր», - եզրափակել է Սադուովը:

Իր հերթին, Մանուկ Աբեղյանի անվան Գրականության ինստիտուտի տնօրեն Վարդան Դևրիկյանը նշել է, որ Ղրիմի հայերը հիմնականում խոսել են կիպչակերեն: Նա նշել է, որ բազմաթիվ դատական ​​գործեր և այլ փաստաթղթեր գրվել են կիպչակերեն, բայց հայերեն տառերով: «Այն ժամանակ հայկական հնագույն գրաբարն օգտագործվում էր Ղրիմի հայերի կողմից միայն եկեղեցում, իսկ իրենք խոսում էին կիպչակերեն լեզվով: Հատկապես հայկական տրանսկրիպցիան է լավագույնս նկարագրում է այդ լեզվի հնչյունաբանությունը», - ասել է Դևրիկյանը:

Հիշեցնենք, որ հայկական-կիպչակյան լեզուն մեռած լեզու է, պատկանում է թյուրքական լեզուների կիպչակյան-պոլովեցյան ենթախմբին: Դա հայերի լեզուն է, որըլեզվական ասիմիլյացիայի է ենթարիվել Ղրիմում է 14-15-րդ դարերում: Այն հայտնի է կիպչակերեն խոսող հայերի գրավոր հուշարձաններից, որոնք դավանում էին քրիստոնեություն Հայ առաքելական եկեղեցու ավանդույթներով, որոնք մեծ գաղութներով ապրում էին Կամենեց-Պոդոլսկում, Լվովում, Լուցկում, Մոգիլյով-Պոդոլսկում, Սուչավում, Սերետում, Զամստյեում, Յասսում, Ակերմանում և Ուկրաինայի, Լեհաստանի, Ռումինիայի, Մոլդովայի այլ քաղաքներում, որոնք տեղափոխվել էին Ղրիմից (հիմնականում Կաֆայից և Թեոդոսիայից), և հնարավոր է նաև Հայաստանից, մոնղոլների ներխուժումից հետո:

Վիմագրական հուշարձանները վկայում են նաև այն մասին, որ 12-13-րդ դարերում կիպչիկներն ապրել են նաև Հայաստանի տարածքում, ընդունելով Հայ Առաքելական եկեղեցու հավատքը: Պահպանված վանքերից մեկն է Հառիճի վանական համալիրը Շիրակի մարզի Արթիկի տարածքում, որը կառուցվել է 12-13-րդ դարերում: