Երկուշաբթի, 25 Սեպտեմբերի 2017 13:51

Ռուսաստանի միջազգային գործերի խորհրդի և «Վալդայ՚ միջազգային բանավեճերի ակումբի փորձագետ, ամերիկագետ Մաքսիմ Սուչկովն ԱրմԻնֆո-ին հարցազրույցում խոսում է հետխորհրդային տարածության երկրների վրա ռուս-ամերիկյան դիմակայության ազդեցության աստիճանի մասին, մեկնաբանում ամերիկյան վերջին նախաձեռնությունները Հայաստանում, անդրադառնում Մոսկվայի և Վաշինգտոնի հարաբերություններում արցախյան հակամարտության դերին, դրա կարգավորման հարցում Ռուսաստանի շահերին:

 

Ռուս-ամերիկյան հարաբերություններում «պատժամիջոցային» պատերազմը չի կարող չանդրադառնալ Մոսկվայի կողմից որպես իր շահերի գոտի դիտարկվող հետխորհրդային տարածության վրա: Մոսկվայի և Վաշինգտոնիւ միջև հակասությունների խորացումն ինչպես կազդի Հարավային Կովկասի, մասնավորապես՝ Հայաստանի վրա:

 

Ամեն անգամ, երբ ռուս-ամերիկյան հարաբերությունները ճգնաժամային սրում են ապրում, դա հարուցում է Ռուսաստանի հարևանների օրինական մտավախությունները, որոնք ԽՍՀՄ փլուզումից հետո հայտնվել են երկու պետությունների դիմակայության ֆրոնտիրի  վիճակում` այդ թվում և Հայաստանը: Տարիներ առաջ Ռուսաստանի և ԱՄՆ միջև հարաբերությունների որոշակի դինամիկան` դրական կամ բացասական, իր արտացոլումն էր գտնում հետխորհրդային երկրներում առկա գործընթացների վրա: Հակառակը` հետխորհրդային պետություններում ճգնաժամերը Մոսկվայի և Վաշինգտոնի միջև հարաբերությունների վատթարացման նոր կատալիզատոր էին` այլ ուղղություններով: Եվ Հայաստանն այդ իմաստով զգուշանալու պատճառ ունի: Բարեբախտաբար, առայժմ չկան վառ արտահայտված ահազանգեր առ այն, որ հետխորհրդային տարածությունը հերթական անգամ կարող է դառնալ Ռուսաստանի և ԱՄՆ միջև առավել անզիջում պայքարի թատերաբեմ: Դա, մասամբ, պայմանավորում է տարածաշրջանի նկատմամբ գործող ԱՄՆ վարչակազմի պակաս հետաքրքրությամբ, այդ տարածաշրջանում այնպիսի մակարդակով «ներդրվելու՚ ոչ ակնհայտ ցանկությամբ, երբ դա սկսի հարուցել Ռուսաստանի անհանգստությունն ու բացահայտ դիմակայությունը: Մասամբ էլ` ռուս-ամերիկյան առճակատումն առայժմ այն շրջանակներում պահելու ունակությամբ, որոնցում այն վերջին տարիներին զարգացել է. երկկողմ օրակարգ, Ուկրաինա, Սիրիա: Այդ իմաստով Ռուսաստանի և ԱՄՆ  միջև հարաբերությունները վատթարանում են որակապես, «խորությամբ՚, այլ ոչ թե քանակապես, «լայնությամբ՚: Դա չի նշանակում, թե հաջորդ տարի մենք դա չենք տեսնի. երկու երկրների միջև հարաբերություններն այժմ զարգանում են չափազանց վտանգավոր և նվազ կանխատեսելի հետագծով: Հետխորհրդային տարածքը, ընդհանուր առմամբ, և Հայաստանը, մասնավորապես, չափազանց կարևոր են Ռուսաստանի համար` բազմաթիվ առումներով: Եվ ԱՄՆ-ում դա շատ լավ հասկանում են:

 

Հայաստանի էներգետիկայի ոլորտում 8,5 մլդ դոլար ներդնելու ԱՄՆ դեսպանի փաստացի առաջարկից հետո Հայաստան ժամանեց ԱՄՆ կոնգրեսականների բավականին ներկայացուցչական պատվիրակություն` «Հայաստանի հետ հարաբերություններն ամրապնդելու՚ նպատակով, «որպեսզի հանրապետությունը սպառնալիք չզգա իր ինքնիշխանության համար՚: Արդյո՞ք դա հետխորհրդային տարածությունում Ռուսաստանի զսպման ամերիկյան ռազմավարության մաս է հանդիսանում, և ինչպիսի՞ն են նման նախաձեռնության հեռանկարները:

 

Ներդրումային առաջարկներն ու կոնգրեսականների այցը Հայաստան վկայում են այն մաիսն, որ ամերիկացիները գիտակցում են Հայաստանի կարևորությունը Ռուսաստանի համար, Ռուսաստանից  բուն Հայաստանի կախվածության և ռուս-հայկական հարաբերություններում առկա խնդիրների մասին իրազեկվածության աստիճանը:

Առաջարկվող ֆինանսատնտեսական նախագծերը և ԱՄՆ պաշտոնական պատվիրակությունների  ընդգծված  ներկայացուցչական մակարդակն օբյեկտիվորեն աշխատում են ինչպես Հայաստանում ԱՄՆ ներկայության ամրապնդման, այնպես էլ հայ քաղաքական գործիչների, փորձագետների և հասարակայնության շրջանում նման ներկայության կողմնակիցների հիմնավորումներն ուժեղացնելու առումով: Դժվար է Միացյալ Նահանգներին մեղադրել նման մոտեցման համար. նրանք անում են այն, ինչն անհրաժեշտ են համարում սեփական շահերի առաջ մղման և աշխարհաքաղաքական մրցակցի թուլացման համար, ինչպիսին նրանք, անշուշտ, տեսնում են Ռուսաստանը:

Չեմ կարծում, թե Մոսկվան պետք է ինչ-որ կերպ լրջորեն մտահոգվի այդ նախաձեռնությունների առնչությամբ. դրանք կրում են մեկանգամյա բնույթ, թեև ներգրվում են Հայաստանում ԱՄՆ ազդեցության ավելի կուռ համակարգում: Ընդ որում, կարևոր է, որպեսզի Ռուսաստանը շարունակի որակապես և համակարգային զբաղվել ԵԱՏՄ շրջանակում այն նախագծերով, որոնք կան և պետք է հայտնվեն` Հայաստանի զարգացման շահերից ելնելով: Եթե դա լինի, Մոսկվան ստիպված չի լինի ամեն անգամ նյարդայնանալ այն առնչությամբ, թե ինչ են «այնտեղ մտահղացել ամերիկացիները՚:

 

Գնահատեք Արցախը՝ որպես ռուս-ամերիկյան ընդհանուր օրակարգի գործոններից մեկը: Ձեր կարծիքով, որքանո՞վ է համակարգված վերջին ժամանակներս ղարաբաղյան հակամարտության կարգավորման առնչությամբ ԵԱՀԿ Մինսկի խմբի երեք համանախագահների դիրքորոշումները՝ հատկապես հաշվի առնելով արդեն նախկին ամերիկացի համանախագահ Ռիչարդ Հոգլանդի վերջին հայտարարությունը:  

 

Կովկասի տարածաշրջանում Ռուսաստանի և ԱՄՆ միջև այլ հակասությունների ֆոնին Արցախի ուղղությամբ երկու երկրների միջև դիտվում է անհամեմատ ավելի կառուցողական փոխգործակցություն: 90-ական թվականներին Արցախը շատ պարամետրերով, ընդհանրապես, կարելի էր համարել այդ երկու երկրների «համագործակցության օազիս՚: Առանձին դիվանագետների հայտարարություները, նույնիսկ, այնպիսի բարձրաստիճան, ինչպիսին է ԱՄՆ նախկին համանախագահ Ռիչարդ Հոգլանդը, հասկանալի պատճառներով, միշտ ռեզոնանսային են: Ես հիշում եմ, թե ժամանակին ռուսաստանցի, ինչպես նաև հայաստանցի դիվանագետների և հասարակայնության շրջանում ինչպիսի քննադատական արձագանք հարուցեցին նախկին ամերիկացի համանախագահ Մեթյու Բրայզայի հայտարարությունները: Սակայն, պարտադիր չէ, որ դա նշանակի այդ հարցի նկատմամբ երկրի դիրքորոշման փոփոխություն: Թրամփի վարչակազմն առայժմ Արցախով, ի դեպ, ինչպես նաև շատ այլ հարցերով զբաղվում է «ավտոպիլոտով՚: Մասնավորապես, այս շաբաթ ընթացել են պետքարտուղարի Եվրոպայի և Եվրասիայի գործերով օգնականի պաշտոնի համար Ուես Միթչելի թեկնածության շուրջ դեռ առաջին լսումները: Այլ խոսքով, Միացյալ Նահանգներն առայժմ, նույնիսկ, ապարատային ռեսուրսներ չունի այդ հարցով լրջորեն զբաղվելու համար: Պետք է ինչ-որ ժամանակ սպասել: Դժբախտաբար, այնքան էլ շատ ժամանակ չկա` դատելով հակամարտության զարգացման այն բացասական միտումներից, որոնք դիտվում են վերջին ժամանակները:

 

Հարավային Կովկասով զբաղվող ռուս փորձագետներն ընդհանուր առմամբ 1994 թվականի ստատուս-քվոյի պահպանումը «սառեցված՚ վիճակում պահպանելը համարում են լավագույն սցենարը, ինչը համապատասխանում է Ռուսաստանի շահերին: Համաձա՞յն եք արդյոք դրան, և նման պայթունավտանգ վիճակի պահպանումը հարվածի տակ չի՞ դնի Ռուսաստանի շահերը:

 

Այն տեսակետը, որի համաձայն, 1994 թվականի ստատուս-քվոյի պահպանումը «սառեցված՚ վիճակում Ռուսաստանի շահերին համապատասխանող լավագույն սցենարն է, առկա է ռուսաստանցի, և ոչ միայն ռուսաստանցի, գործընկերների շրջանում: Ինձ թվում է, որ նման դիրքորոշման ակունքներն այն չեն, որ «սառեցումը՚ բռնկման միտում ունեցող «մարմրող՚ հակամարտության համադարման է: Այսօրվա դրությամբ մենք ունենք ձգձգված հակամարտություն, որը բարդացել է պատմական իրողությունների բերումով, իսկ ԽՍՀՄ փլուզումից հետո մեկ քառորդ դարի ընթացքում համալրվել է նաև նույնականության, ազգայնականության լրացուցիչ գործոններով, տնտեսական ասպեկտներով: Իհարկե, հակամարտության վերսկսումը Ռուսաստանի շահերից չի բխում` ինչպիսի շահարկումներ էլ որ առաջ քաշվեն հակառակի օգտին: Խոսքը վերաբերում է նաև սահմանի մոտ լինելուն, այն հանգամանքին, որ այդ դեպքում Ռուսաստանը կբախվի մի շարք չափազանց տհաճ քաղաքական «երկընտրանքների՚, որոնցից մինչ օրս փորձել է խուսափել: Տեսանելի հեռանկարում այդ հիմնախնդրի քաղաքական կարգավորում չի դիտվում: Չի բացառվում, որ կառուցողական հարևանության հասնելու համար կպահանջվի մի քանի սերնդի փոխարինում: Միևնույն ժամանակ, պատերազմի վերսկսման առկա խնդիրը չի կարող «այդքան սպասել՚, այն պահանջում է անհապաղ լուծումներ: Այդ ֆոնին` «սառեցումը՚ ամենապակաս ընդունելի տարբերակներից առավել ցանկալին է: Դա  չպետք է նշանակի, թե հարկավոր է, պարզապես, խույս տալ այդ խնդրից, ինչ-որ ժամանակ մոռանալ դրա մասին: Հայ-ադրբեջանական սահմանի երկու կողմերում միլիոնավոր մարդիկ դրանով  ապրում են օրեցօր: Սակայն «սառեցումն՚   իրենից պետք է ներկայացնի հակամարտող կողմերի ռազմական զսպման մեխանիզմների մշակում` միաժամանակ, քաղաքական երկխոսության պահպանման, հնարավորության սահմաններում մշակութային կապերի հաստատման պայմաններում: Բացի այդ, պետք է անկեղծորեն խոստովանել, որ «սառեցումը՚ մեծապես փոխզիջումային տարբերակ է նաև միջնորդ պետություների համար: Լրջորեն լուծել Արցախի հիմնախնդիրը, կողմերի նկատմամբ ճնշում գործադրելով, հակամարտության գոտում «հողի վրա՚ քրտնաջան աշխատանքով` հակամարտող կողմերից առկա  դժվարությունների պայմաններում գնալ  փոխզիջումների, նշանակում է գիտակցաբար համաձայնել ներքաղաքական և միջազգային մեծ ռիսկերի: Ոչ ոք չի ցանկանում դա անել առկա պայմաններում, քանի որ ծախքերը չափազանց մեծ են, իսկ քաղաքական օգուտները, որքան էլ դա ցինիկաբար հնչի, ակնհայտ չեն:  

 

 

Սեպտեմբերի 18-ին Հայաստան-Սփյուռք համաժողովի ընթացքում Հայաստանի արտգործնախարար Էդվարդ Նալբանդյանը, անդրադառնալով Լեռնային Ղարաբաղի հիմնախնդրի կարգավորմանը և ԼՂ հարակից տարածքների վերադարձի հարցին, հայտարարել էր, թե «խոսքը գնում է այն տարածքների վերադարձի մասին, որոնց վերադարձի դեպքում հիմնախնդրի կարգավորմանը և անվտանգության համակարգին վնաս չի հասցվելու, և սպառնալիքի տակ չի դնելու հանգուցալուծումը՚: ԱՄՆ-ից և Ֆրանսիայից հնչող գնահատականների համաձայն, բանակցությունների սեղանին գտնվող «մադրիդյան սկզբունքները», այսօր այլընտրանք չունեն: Արդյո՞ք արցախյան ինչ-որ տարածքների հանձնումն Ադրբեջանին, ինչպես նախատեսված է վերոհիշյալ սկզբունքներվ, բխում է Ռուսաստանի շահերից, և նոր պատերազմի կատալիզատոր չի՞ հանդիսանա:

 

Կարծում եմ, որ «Մադրիդյան սկզբունքների» անայլընտրանքայնության առնչությամբ ռուսական դիրքորոշումը հիմնականում համահունչ է ԱՄՆ և Ֆրանսիայի հնչեցրած դիրքորոշմանը: Միաժամանակ Մոսկվան ելնում է այն բանից, որ հակամարտության կարգավորման բանալին հակամարտության կողմերի միջև պայմանավորվածությունների հարթությունում է գտնվում: Այս առնչությամբ, եթե նախարար Նալբանդյանի առաջարկը, իրոք, այն քայլն է, որին պատրաստ է գնալ Հայաստանը, և որը կօգնի կողմերին մոտենալ խնդրի խաղաղ լուծմանը, պատճառ չեմ տեսնում, թե ինչու Ռուսաստանը չի կարող աջակցել դրանց: Եվ, ընդհակառակը, եթե նման քայլը խթանի ռազմական դիմակայության նոր ալիք, դա կհուզի Ռուսաստանին, բայց նույնիսկ այդ դեպքում՝ ակնհայտորեն ավելի քիչ, քան Հայաստանին ու Ադրբեջանին: Այս առումով հակամարտության կարգավորումը վերադառնում է ելման կետ: Բաքուն և Երևանը պետք է իրենք որոշեն միմյանց նկատմամբ իրենց զիջումների սամանները՝ առանց արտաքին խաղացողներին նայելու, ձևավորեն պայմաններ, որոնց դեպքում պատրաստ կլինեին գնալ այդ զիջումներին: Եթե դա տեղի չունենա, ներքաղաքական գործընթացները Հայաստանում և Ադրբջանում, Սուչկովի կանխատեսմամբ, կդրդեն երկու երկրների քաղաքական ընտրախավերին այդ ուղղությամբ արմատական քայլերի, ինչի արդյունքում հաղթողներ չեն լինի: