Հինգշաբթի, 20 Հունիսի 2013

Ձեր կարծիքով, որո՞նք են թուրքական հասարակությունում տեղի ունեցող
խռովությունների հիմնական պատճառները:

 Խռովությունների հիմնական պատճառը, իհարկե, Ստամբուլի
կենտրոնում գտնվող Գեզի այգու հատման մասին որոշումն է: Որոշակի ազդեցություն թողեց
նաև Բոսֆորի վրայով երրորդ կամուրջի կառուցման մասին որոշումը, որը պետք է կրեր
թուրքական շիաներին ու ալևիտներին ժամանակին ճնշած սուլթան Սելիմ Ահեղի անունը:
Իսկ հուզումների նախադրյալներն սկսվել էին կուտակվել վաղուց: Այստեղ, առաջին
հերթին, կարել է նշել թուրքական որոշ շրջանների դժգոհություններն Էրդողանի վարած
քաղաքականությունից, մասնավորապես, մարդու իրավունքների ոլորտում: Մոտ 100 թուրք
լրագրող կամ գտնվում է բանտում, կամ էլ դատական կարգով հետապնդվում է: Մյուս
նախադրյալը դա Ստամբուի և Անկարայի որոշ շրջանակների դժգոհությունն է Էրդողանի
ավտորիտար ղեկավարությունից: Իհարկե, թուրք վարչապետն ունի որոշակի խարիզմ, բայց
ավելի ճանաչված է որպես խորհուրդներ ընդունելուն անընդունակ անձնավորություն, ինչն
էլ նրանց չի գոհացնում: Չէի ցանկանա շատ մեծ նշանակություն տալ, բայց որոշակի
դժգոհություն կա նաև Թուրքիայի իսլամիզացիայի քաղաքականությունից:

 Այսինքն, Դուք չե՞ք գտնում խռովությունների հիմնական պատճառն իսլամիզացիան է:

 Ոչ: Իսլամիզացիան ընդամենը որոշակի դեր է խաղում: Խռովությունների
պատճառը պետք է դիտարկել ընդհանուրի մեջ: Իսկ ամենագլխավոր պատճառը դա ոստիկանական
ապարատի կողմից հսկայական կոպիտ ուժի կիրառումն է բնապահպանական ակտիվիստների մի
փոքր խմբի նկատմամբ, Թաքսիմում, ինչը դարձավ ժողովրդական դժգոհությունների պատճառը:
Իսկ հունիսից դժգոհութոյւնները տարածվեցին ողջ երկրում:

 Միտումներ չե՞ք նկատում արդյոք, որ գոյություն ունեցող դժգոհությւնները կարող
են վերածվել «թուրքական գարնան», արաբականի օրինակով:

 Ես գտնում եմ, որ տեղի ունեցածը «թուրքական գարուն» չէ: Այնուամենայնիվ,
Էրդողանն ու նրա կառավարությունն իշխանության են եկել լեգիտիմ, քաղաքակիրթ
ճանապարհով, ընդ որում՝ երեք անգամ անընդմեջ: Բացի այդ, «արաբական գարնան»
առանձնահատկությունը կայանում էր նրանում, որ ցուցարարների շարքերում
ամենակազմակերպչական ուժն իսլամիստներն էին: Դրա համար էլ պատահական չէ, որ
հատկապես նրանք հիմնականում եկան իշխանության: Թուրքիայում նման բան չկա, բայց կա
նաև «արաբական գարնան» հետ ընդհանուր մի գիծ: Ես նկատի ունեմ ինտերնետի, սոցիալական
ցանցերի, սոցմեդիայի, տարբեր տեսակի ֆլեշմոբերի ակտիվ օգտագործումը հասարակության
որոշակի շրջանակներին ակտիվացնելու և ակտիվիստների շուրջ կոնսոլիդացնելու նպատակով:
Պատահական չէ, որ Էրդողանը Twitter-ն ու և Facebook-ն անվանեց «թուրքական հասարակության հիմնական
թշնամիներ»: Ի դեպ, 2012 թվականի տվյալներվ, թուրքական հասարակության 36 մլն.օգտատերերից
32 մլն-ն օգտվում է Facebook-ից: Այնպես որ, միակ բանը, որ արաբական հեղափոխությունները
նմանեցնում է Թուրքիայի խռովությունների հետ, դա Twitter-ն ու Facebook-ն են:

 Ի դեպ, թուրքական հասարակության թշնամիների մասին: Ինչպիսի՞
Թուրքիա է այսօր ցանկանում տեսնել Արևմուտքը, բավարարո՞ւմ է արդյոք ԱՄՆ-ին
Էրդողանի կառավարությունը:

 Կարծում եմ, որ այն առաջին հերթին բավարարում է
ԱՄՆ-ին: Վաշինգտոնն Էրդողանի կողքին է կանգնած, քանի որ հատկապես AKP է միչև
վերջերս ապահովում կայունությունը Թուրքիայում: Երկրորդը, հատկապես էրդողանն է, որ
թուրքական քաղաքականությունը տանում է մերձարևելյան ամերիկյան քաղաքականության
հունով: Իմ կարծիքով, այդ պատճառով էլ ԱՄՆ արդեն օգտագործեցին իր լծակները,
Թուրքիայի իրադարձությունները տեղայնացնելու նպատակով: Ի դեպ, դա նույնպես
Թուրքիայի իրավիճակը տարբերում է «արաբական գարնանից»:

 Ընդդիմությունն Էրդողանին մեղադրում է Թուրքիան ավելի շատ
իսլամիզացնելու փորձերի մեջ, անտեսելով Աթաթուրքի պատգամները: Գոյություն ունի նաև
տեսակետ, որ այսօր ԱՄՆ նույնպես հետաքրքրված է Թուրքիայի իսլամիզացիայով...

 Ես չէի գերագնահատի ԱՄՆ հետաքրքրվածությունը
Թուրքիայի իսլամիզացիայի հարցում, ինչպես նաև սուննիական ուղղության ուժեղացումը:
Այո, իրոք, շատ է խոսվում Վաշինգտոնի կողմից սուննիներին աջակցելու և Իրանի
շիյաներին հակադրվելու մասին: Բայց, այնուամենայնիվ, այդ գործոնի նշանակությունը
ես չէի գերագնահատի, հաշվի առնելով, որ ԱՄՆ, իմ կարծիքով, չունի այնպիսի լծակներ,
որոնք թույլ կտային լրջորեն ուժեղացնել սուննիներին: Պարզապես, ԱՄՆ հետաքրքրված է
հատկապես Էրդողանով, որպես աշխարհաքաղաքական խաղացողով, ով հիմականում խաղում է իր
կանոններով: Ընդ որում, ինքը, Էրդողանը լրջորեն շահագրգռված է Թուրքիայի
իսլամիզացիայով, և դա խաղ չէ: Փաստորեն Թուրքիայում իշխանության է եկել մի նոր
վերնախավ, որտեղ AKP ընդամենը տեսանելի քաղաքական խաղ է: Կուսակցության ներսում
գործում են մահմեդական տարբեր եղբայրություններ, օրինակ, մի քանի Օրդեններից բաղկացած
Նաքշիբենդի եղբայրությունը, Ֆեթհուլլահ Գյուլենի շարժումը և այլ եղբայրութոյւններ:
Աթաթուրքիստների կառավարման ժամանակաշրջանում դրանք երկար ժամանակ իշխանությունից
դուրս էին մղված: Այնպես որ, Թուրքիայի իսլամիզացիայի օգտին գլխավոր գործոնը դա
իշխանությունն է:

 Դուք չհիշատակեցիք զինվորականներին...

 Ինձ թվում է, որ քաղաքական առումով այսօր
զինվորականների դերը չնչին է, քանի որ զինվորականներին քաղաքականությունից
մեկուսացնելու ուղղությամբ Էրդողանի վարած քաղաքականությունը տվել է իր
արդյունքները:

 Սիրիայի իրադարձություններին Թուրքիայի մասնակցությունը
նույնպես համարվում է թուրքական հասարակության դժգոհության կատալիզատորներից մեկը:
Դուք համաձա՞յն եք այդ կարծիքին:

 Որոշակի կապ, իհարկե, գոյություն ունի: Ընդ
որում, այդ դժգոհությունը միանում է ընդհանուր դժգոհությանը, կապված Էրդողանի
վարած արտաքին քաղաքականության հետ: Մենք վկա ականատես եղենք ցույցերի, որոնք
ուղղված էին Սիրիայի քաղաքացիական պատերազմին Թուրքիայի ուղղակի կամ ուղղակի
մասնակցության դեմ, ինչպես Ստամբուլում, այնպես էլ մյուս, հատկապես սահմանամերձ,
թուրքական քաղաքներում:

 Պաշտոնական Բաքուն դեռ ոչ մի ձևով չի արձագանքել
Թուրքիայում ընթացող գործընթացներին, եթե հաշվի չառնենք Բաքվի թուրքական
դեսպանության առջև կայացած բողոքի ակցիայի ցրումը, որն, ի դեպ, առաջին անգամ էր
տեղի ունենում: Ձեր կարծիքով, որոնք են նման անտարբերության պատճառները:

 Բաքվում առաջին հերթին վախենում են, որ
թուրքական խռովությունները կարող են տեղափոխվել նաև Ադրբեջան, հատկապես
նախագահական ընտրությունների նախաշեմին: Ինձ թվում է, որ Ադրբեջանի ներքաղաքական
կյանքում նման իմպուլսների կարելի է սպասել: Թուրքիայում ցուցարարները
հաղթահարեցին ամենագլխավորը՝ պետության և ուժի գործադրման հանդեպ վախը: Առաջին
անգամ Թուրքիայի Հանրապետությունում ամբոխը չնահանջեց, ուժի առջև չփարատվեց: Եվ
մարդիկ կանգնած են Թաքսիմում, չնայած այս ամենին: Եվ հատկապես ռեպրեսիաների
նկատմամբ վախի բացակայությունն է, որ Թուրքիայի բողոքավորներից կարող է փոխանցվել
Ադրբեջանին, իշխանությունների համար ստեղծելով լուրջ պրոբլեմներ: Իսկ այդ ամենը քաջ
գիտակցում են Բաքվում:

 Վերջերս Ալիևը հերթական անգամ առաջադրվեց նախագահ, իսկ նրա կինը դարձավ «Ենի
Ադրբեջան» կուսակցության փոխնախագահը: Այս ամենը կարծես վկայում է Ալիևների ու
Փաշաևների կլանների քաղաքական ուղղությունների անընդհանտության մասին, և նրանք
պատրաստվում են կրկին անգամ շարժվել այնպես, ինչպես շարժվել են նախկինում...

 Փոփոխությունների ոչ մի նշան ես չեն տեսնում և ակնհայտ է,
որ ամեն ինչ, հավանաբար, կընթանա տարիների ընթացքում ստեղծված սցենարով: Եվ Բաքվի
ղեկավարության ագրեսիվ ռիտորիկան, որը հանդիսանում է այդ քաղաքականության
անբաժանելի մասիը, նույնպես կշարունակվի: Մինչև ընտրությունները մնացել է ընդամենը
մի քանի ամիս, և այդժամանակահատվածումիշխանությունը կշարունակի կիրառել հին
լոզւնգները:

 Ձեր կարծիքով, Որո՞նք են Թուրքիայում ընթացող իրադարձությունների սցենարների ամենահավանական
տարբերակները:

 Ես լուրջ մտահոգություն ունեի, որ Աֆրիկայից վերադառնալուց
հետո Էրդողանն իր կողմնակիցներին իսկույն կհավաքի հրապարակում, բայց դա տեղի
չունեցավ: Հավանաբար, վերջին պահին նրան կարողացել են համոզել հրաժարվել այդ անիմաստ
քայլից: Էրդողանի կողմնակիցների և հակառակորդների բաց դիմակայության դեպքում
Թուրքիային դժվար կլիներ խուսափել մասնատումից: Այնուամենայնիվ, ցույցերը
կշարունակվեն, ճիշտ է, դրանք կանցկացվեն ավելի կազմակերպված ձևով՝ բախումներից
խուսափելու համար: Էրդողանի կողմնակիցները Թուրքիայում մեծամասնություն են
կազմում, և իզուր չէր նա հայտարարում, որ ցանկության դեպքում կարող է հավաքել
միլիոն ցուցարարների, ընդ որում ամենաքաղակիրթ ցուցարարների: Հետևաբար, իմ
կարծիքով, Թուրքիայի բողոքիշարժումն աստիճանաբար կմարի:

 Դուք իզուր չէիք պնդում, որ Էրդողանի կողմնակիցները պատկանում են թուրքական
հասարակության ոչ ամենաքաղաքակիրթ խավին: Իսկ այդ քաղաքակիրթ հատվածն ավելի շատ
նայում դեպի Եվրոպա՞, թե՞ դեպի արևելք: Կավելացնի արյո՞ք այդ հանգամանքը թուրքական
հասարակության ընդդիմադիր 
տրամադրություններ ունեցողների շանսերը:

 Այս համատեքստում ամենագլխավորը դա Թուրքիայի քաղաքական
ուժերի կողմից Էրդողանին աջակցելն է, անկախ նրանից, թե ինչ կուսակցության են
պատկանում: Էրդողանն արդեն աջակցության համար պաշտոնապես շնորհակալություն է
հայտնել «գորշ գայլերին», Քրդական կուսակցությանը, ինչպես նաև GHP կուսակցությանը,
որոնց վերջերս անխնա քննադատում էր:

 Թաքսիմում հավաքվում է թուրքական հասարակության քիչ թե շատ առաջադեմ հատվածը:
Կարո՞ղ է արդյոք Հայոց ցեղասպանության ճանաչման պրոբլեմն ստանա նոր իմպուլս, թեկուզ
թուրքական հասարակայնության այդ հատվածի մոտ:

 Ներկայումս Ստամբուլում են գտնվում հայտնի պատմաբան Թաներ
Աքչամը, ինչպես նաև Եվրոպայից և ԱՄՆ ժամանած այլ թուրք գործիչներ: Աքչամը մի քանի
գաղափարակիցների հետ համանահեղինակությամբ հանդես է եկել Թաքսիմում Հայոց
ցեղասպանության զոհերի հիշատակի ժամանակավոր հուշարձան կանգնեցնելու
նախաձեռնությամբ: Բայց շարժմանը մասնակցող մյուս խմբերը, իհարկե, հանդես են եկել
դեմ, հայտարարելով, որ դա կարող է հարվածի տակ դնել ողջ շարժումը: Այնպես որ, այդ
ուղղությամբ միջոցառումներ, իհարկե լինում են, սակայն, ելնելով մեր պատմական դառը
փորձից, չի կարելի մոռանալ, որ Օսմանյան կայսրության և Թուրքիայի ողջ պատմությունը
մեզ սովորեցնում է, որ նման իրադարձությունները սովորաբար ավարտվում են հայկական
ջարդերով: