Ուրբաթ, 12 Հունվարի 2024 16:53

Արմինֆո. Հայաստանի և Ադրբեջանի իշխանությունները պետք է իրենց խաղաղության շուրջ բանակցություններում կենտրոնանան մարդու իրավունքների պաշտպանության վրա և հակամարտության հետևանքով տուժած բոլոր անձանց համար հաստատեն մարդու իրավունքների հուսալի երաշխիքներ: Այդ մասին հայտարարել է Եվրոպայի խորհրդի Մարդու իրավունքների հանձնակատար Դունյա Միյատովիչը։

 

Միևնույն ժամանակ, նա հրապարակել է իր դիտարկումները 2023 թվականի հոկտեմբերի 16-23-ը Հայաստան և Ադրբեջան, ինչպես նաև Արցախ կատարած այցի արդյունքների վերաբերյալ ։ Կառույցի կայքում զետեղված հայտարարության ողջ տեքստում, չգիտես ինչու, միջազգայնորեն ճանաչված Լեռնային Ղարաբաղ անվան փոխարեն օգտագործվում է Ղարաբաղյան տարածաշրջան ադրբեջանական տեղանունը և նշվում է, որ նման այց տեղի է ունեցել առաջին անգամ՝ տասնամյակների ընթացքում: "Այցի պատճառը սեպտեմբերի վերջին ընդամենը մի քանի օրվա ընթացքում Հայաստան փախած ավելի քան 101 000 ղարաբաղցի հայերի զանգվածային տեղահանությունն էր։ Դա հաջորդեց սեպտեմբերի 19-ին եւ 20-ին Ադրբեջանի ռազմական գործողություններին, տարածաշրջանի նկատմամբ հետագա լիակատար վերահսկողությանը եւ մարդկանց տեղաշարժի եւ հիմնական ապրանքների, ծառայությունների եւ էներգակիրների հասանելիության երկարատեւ ընդհատումներին, որոնք ապրել են Ղարաբաղի հայերը ՝ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի իննամսյա շրջափակման հետեւանքով։ Հայաստանում հանձնակատարը զրուցել է Լեռնային Ղարաբաղը լքած և իշխանությունների կողմից տրամադրված ապաստարաններում գտնվող ղարաբաղցի հայերի հետ", - ասվում է տեքստում:

 

Այնուհետև տեքստի հեղինակը Ստեփանակերտն անվանում է ադրբեջանական Խանքենդի անունով, թեև, նույնիսկ, խորհրդային շրջանում ԼՂԻՄ-ի կենտրոնը Ստեփանակերտն էր, իսկ այդ անունն արդեն հետո, հապճեպ հորինեցին ադրբեջանցիները։ Տեքստում նշվում է, որ Ստեփանակերտում նա ականատես է եղել դատարկ փողոցների՝ այն բանից հետո, երբ հայերը զանգվածաբար լքել են քաղաքը։ "Հիմնվելով իր լսածի և տեսածի վրա ՝ հանձնակատարը եկել է այն եզրակացության, որ 2023 թվականի սեպտեմբերի վերջին ղարաբաղցի հայերը լքվել են առանց որևէ մեկի կողմից անվտանգության կամ պաշտպանության հուսալի երաշխիքների, և  նրանց համար տնից հեռանալը միակ ողջամիտ և մատչելի տարբերակն էր",-ասվում է տեքստում:

 

Ողջունելով Լեռնային Ղարաբաղից ժամանած բոլոր կարիքավորներին առաջին տարրական օգնություն ցուցաբերելու Հայաստանի իշխանությունների ջանքերը ՝ հանձնակատարն ընդգծել է, որ Հայաստան փախած ղարաբաղցի հայերին և, մասնավորապես, խոցելի խմբերին պատկանող, պետք է երաշխավորված լինի անմիջական, միջնաժամկետ և երկարաժամկետ հեռանկարում բոլոր տեսակի անհրաժեշտ օգնության հասանելիությունը: "Եվրոպայի խորհրդի անդամ երկրները պետք է կենտրոնանան ֆինանսական աջակցության վրա, որպեսզի ապահովեն տեղահանված անձանց եւ նրանց ընդունող բնակչության մարդասիրական կարիքների լիարժեք բավարարումը",- հավելել է հանձնակատարը, ընդգծելով, որ տեղահանված ղարաբաղցի հայերին պետք է հնարավորություն տրվի անվտանգ եւ արժանապատվորեն վերադառնալ իրենց տները: "Նույնիսկ, եթե այս պահին դա հիպոթետիկ է թվում, այդ թվում՝ ճկուն լուծումներ փնտրելով, մասնավորապես, կապված նրանց քաղաքացիության և իրավական կարգավիճակի հետ ։

Մինչև հնարավոր վերադարձը անհրաժեշտ է անհապաղ միջոցներ գտնել, այդ թվում ՝ անվտանգության երաշխիքներ սահմանելով, որպեսզի ղարաբաղցի հայերը կարողանան ժամանակավորապես մուտք գործել իրենց տներ կամ սովորական բնակության վայրեր և այցելել գերեզմաններ, որտեղ թաղված են նրանց հարազատները։ Ադրբեջանի իշխանությունների պատասխանատվությունն է ապահովել Ղարաբաղի հայերի թողած գույքի պաշտպանությունը թալանից, գողությունից կամ զավթումից: Այն քիչ էթնիկ հայերը, որոնք մնացել են Ղարաբաղի տարածաշրջանում, նույնպես պետք է օգտվեն մարդու իրավունքների պաշտպանությունից, այդ թվում ՝ նրանց ազատ տեղաշարժի ապահովման միջոցով", - ասվում է հայտարարության մեջ։

 

Ողջունելով Ադրբեջանի կառավարության կողմից "ղարաբաղյան տարածաշրջան" ներքին տեղահանված անձանց վերադարձին նպաստելու քայլերը ՝ հանձնակատարը հույս է հայտնել, որ բոլոր ներքին տեղահանված անձինք, ովքեր կցանկանան, կկարողանան հնարավորինս արագ, անվտանգ և արժանապատվորեն վերադառնալ իրենց տները: Ընդհանուր առմամբ, հանձնակատարը շեշտել է, որ երկարատև հակամարտության արդյունքում տեղահանված բոլոր անձինք իրավունք ունեն կամավոր, անվտանգ և արժանապատվորեն վերադառնալ իրենց տները կամ սովորական բնակության վայրերը, անկախ այն բանից, նրանք տեղափոխվել են երկրի ներսում, թե նրա սահմաններից դուրս: "Միջազգային մարդասիրական իրավունքի խախտման եւ հակամարտության հետ կապված մարդու իրավունքների լուրջ խախտումների վերաբերյալ բոլոր մեղադրանքները պետք է արդյունավետ եւ անհապաղ հետաքննվեն, մեղավորները պատասխանատվության ենթարկվեն եւ մեղավոր ճանաչվեն, դատապարտվեն եւ պատժվեն արդար, անկախ եւ անկողմնակալ դատավարությունից հետո: Սա ներառում է մեղադրանքներ ՝ կապված Լաչինի միջանցքի շրջափակման հանգամանքների, Ղարաբաղի հայերի զանգվածային տեղահանման և սեպտեմբերի 19-20-ի ռազմական գործողության հետ", - ասել է հանձնակատարը։

 

Մարդու իրավունքների այլ հարցեր, որոնք նշված են հանձնակատարի դիտարկումներում, վերաբերում են մարդկանց ականներից և պատերազմի պայթյունավտանգ մնացորդներից պաշտպանելու անհրաժեշտությանը, հակամարտության պատճառով կալանքի տակ գտնվող անձանց վիճակին, ներառյալ նրանց կալանքի տակ պահելու պայմանները և ընտանիքների հետ շփումները, անհայտ կորածների ճակատագիրը պարզելու կարևորությունը:

 

Վերջապես, հանձնակատարը կոչ է արել երկու երկրների իշխանություններին պայքարել ատելության խոսքի դեմ և նպաստել փոխըմբռնմանը և վստահությանը, այդ թվում ՝ քաղաքացիական հասարակության ներգրավմամբ հաշտեցման համապատասխան գործընթացների ստեղծմանը: