Չորեքշաբթի, 5 Ապրիլի 2023 13:13

Արմինֆո.Ամերիկյան Stratfor մասնավոր հետախուզական-վերլուծական ընկերությունը հոդված է հրապարակել "Լեռնային Ղարաբաղում էսկալացիայի ռիսկի վերագնահատում" վերնագրով:

 

Հոդվածում նշվում է, որ քանի որ Հայաստանի և Ադրբեջանի միջև խաղաղ բանակցությունները կանգ են առել, ավելի ու ավելի հավանական են բռնության բռնկումները կամ Լեռնային Ղարաբաղում, կամ նրանց ընդհանուր սահմանին, նույնիսկ, եթե Ադրբեջանի լայնածավալ ռազմական գործողությունը կամ Իրանի ուղղակի մասնակցությունը հակամարտությանը քիչ հավանական է:

 

"Մարտի 30-ին Ադրբեջանի պաշտպանության նախարարությունը հայտարարել էր, որ իր զինվորները գրավել են Հայաստանի հետ սահմանի մոտ գտնվող մի շարք տարածքներ։ Մի քանի օր առաջ նախարարությունը նաև հայտարարել էր, որ իր ստորաբաժանումները ձեռնարկել են "տեղական վերահսկողության անհրաժեշտ միջոցներ", որպեսզի կտրեն այլընտրանքային գրունտային ճանապարհը, որը հայերն օգտագործել են Լեռնային Ղարաբաղ մուտք գործելու համար ՝ Ադրբեջանի կողմից Լաչինի միջանցքի գլխավոր ճանապարհի շարունակական արգելափակման ֆոնին, որը կապում է Հայաստանը վիճելի տարածքի հետ։ Հայաստանի արտաքին գործերի նախարար Արարատ Միրզոյանը մարտի 22 - ին նախազգուշացրել է, որ վերջին օրերին Ադրբեջանի կողմից "կտրուկ հռետորաբանության եւ սպառնալիքների" աճը մեծացրել է "Հայաստանի եւ Լեռնային Ղարաբաղի դեմ նոր ագրեսիայի" եւ "էթնիկ զտումների" ռիսկը", - նշում են վերլուծաբանները:

 

"Ադրբեջանի գործողություններն ու Հայաստանի նախազգուշացումները երկկողմ հարաբերություններում լարվածության աճի վերջին նշաններն են, քանի որ խաղաղության շուրջ բանակցությունները եւ երկու երկրների միջեւ 2020 թվականի հրադադարի ռեժիմի պահպանման ապահովումը, կարծես, փակուղի են մտել", - նշում են հոդվածի հեղինակները:

 

Միևնույն ժամանակ, արձանագրվում է, որ վերջին իրադարձությունները ցույց են տալիս, որ բանակցային գործընթացը կարող է կորցնել թափը, հնարավորություն ընձեռելով վերսկսելու իր ազդեցությունը ցույց տալու Ադրբեջանի ջանքերը, այդ թվում ՝ ուժի կիրառմամբ, ինչը, հավանաբար, ի վերջո խթան կհաղորդի դիվանագիտական առաջընթացին:

 

Ընդ որում, հոդվածի հեղինակները "Ադրբեջանի դիրքորոշման մեջ առաջընթաց "   են անվանում Բերձորի (Լաչինի) միջանցքում անցակետ տեղադրելու ադրբեջանական կողմի առաջարկը (ճիշտ է, չեն մանրամասնել, թե ինչ առաջընթացի մասին է խոսքը, երբ իրականում դա հետընթաց է և եռակողմ պայմանավորվածությունների խախտմամբ միակողմանի կարգով իր կամքը հայկական կողմին պարտադրելու փորձ - խմբ.), պատճառաբանելով, որ այնպիսի թեմաներ, ինչպիսիք են տարածաշրջանային տարանցիկ միջանցքները եւ սահմանների սահմանազատումը, ներկայումս, հիմնականում, վերաբերում են տեխնիկական մանրամասներին, իսկ Լեռնային Ղարաբաղի ապագան մնում է խաղաղության համաձայնագրի գլխավոր խոչընդոտը:

 

"Սակայն հետագա դիվանագիտական առաջընթացը դանդաղել է փետրվարի 18-ին Հայաստանի վարչապետ Փաշինյանի և Ադրբեջանի նախագահ Ալիևի վերջին հանդիպումից հետո, և պարզ չէ, թե հաջորդ անգամ երբ կհանդիպեն երկու երկրների ղեկավարները (կամ այլ բարձրաստիճան պաշտոնյաներ): Քանի դեռ բանակցությունները փակուղի են մտել, Ադրբեջանը, ամենայն հավանականությամբ, կդիմի հրադադարի ռեժիմի փոքրածավալ խախտումների՝ Լեռնային Ղարաբաղում մարտավարական շահեկան շրջաններ գրավելու կամ հայ-ադրբեջանական սահմանի երկայնքով նմանատիպ գործողություններ իրականացնելու համար: Բաքուն բազմիցս օգտագործել է այս ռազմավարությունը 2020 թվականի նոյեմբերին հրադադարի շուրջ համաձայնագրի ստորագրումից ի վեր՝ դիվանագիտական առաջընթացի հասնելու համար ՝ միաժամանակ ցուցադրելով և ուժեղացնելով ազդեցության իր լծակները", - գրում են վերլուծության հեղինակները։

 

Ընդ որում, հոդվածագիրները համոզված են, որ, չնայած իր ագրեսիվ գործողություններին, Ադրբեջանը հազիվ թե լայնածավալ ռազմական գործողություններ սկսի Լեռնային Ղարաբաղում կամ Հայաստանում նոր տարածքների մեծ հատվածների գրավման նպատակով, քանի որ պակաս ծախսատար եղանակները կարող են թույլ տալ Բաքվին շարունակել առաջխաղացումը դեպի իր նպատակները:

 

Ընդ որում, նրանք արձանագրում են, որ ամեն անգամ, երբ ադրբեջանական ուժերն առաջ են շարժվում, դա բարելավում է նրանց մարտավարական դիրքը, նույնիսկ, եթե այդ տարածքային նվաճումները շփման իրական գիծը տեղափոխում են ընդամենը մի քանի մետրով:

 

"Նման զորաշարժերը նաև մեծացնում են ադրբեջանական կառավարության բանակցային լծակները՝ մեծացնելով լայնածավալ ռազմական գործողության սպառնալիքը։ Համեմատած խոշոր տարածքային զավթումների հետ՝ այս ռազմավարությունը թույլ է տալիս Ադրբեջանին շարունակել իր դիրքերի ամրապնդումը և մեծացնել իր ազդեցությունը՝ առանց Հայաստանի հետ նոր լայնածավալ պատերազմ հրահրելու ռիսկի, ինչպես նաև առանց միջազգային դատապարտման (և, հավանաբար, պատժամիջոցների): Այսպիսով, Բաքուն քիչ խթաններ ունի Լեռնային Ղարաբաղում մնացած տարածքի մեծ մասը կամ ամբողջը գրավելու և/կամ հարավային Հայաստանի մի մասը գրավելու ռազմական գործողություն իրականացնելու համար", - համոզված են վերլուծաբանները։

 

Բացի այդ, նրանց կարծիքով, Ադրբեջանը քիչ է շահագրգռված առանց անհրաժեշտության վտանգի ենթարկել խաղաղության համաձայնագիրը, որը, հավանաբար, զգալիորեն իր օգտին կլինի: "Չնայած շարունակվող կարգավորման գործընթացների միջոցով երկրների, այդ թվում՝ Ռուսաստանի, Միացյալ Նահանգների, Եվրամիության եւ, նույնիսկ, Թուրքիայի հետ իր հարաբերությունները փոխելու Հայաստանի փորձերին, շատ քիչ հավանական է, որ Երեւանը կարողանա ապահովել որեւէ արտաքին գործընկերություն, որը կարող է լրջորեն խաթարել Ադրբեջանի ազդեցությունը։ Սա նշանակում է, որ Ադրբեջանը հրատապ անհրաժեշտություն չի համարում լայնածավալ ներխուժումը Լեռնային Ղարաբաղ կամ Հայաստան՝  չնայած հակառակի մասին իր հրապարակային հայտարարություններին", - ընդգծել են Stratfor-ում։

 

Նրանք նաև վստահ են, որ ԵՄ դիտորդների վերջին տեղակայումը սահմանի հայկական կողմում կարող է Էլ ավելի հետ պահել Ադրբեջանին լայնածավալ հարձակումից:

 

Միևնույն ժամանակ, հոդվածի հեղինակները նշում են, որ վերջին շաբաթներին Հայաստանը առաջընթաց է գրանցել հարևան Թուրքիայի հետ հարաբերությունների կարգավորման հարցում, որը հանդիսանում է Ադրբեջանի ամենամոտ դաշնակիցը: "Հայաստանի եւ Թուրքիայի համար իրենց երկկողմ հարաբերությունների վերականգնմանն ուղղված նման ջանքերն առաջարկում են լծակներ, որոնք նրանք կարող են օգտագործել Ադրբեջանին խաղաղ բանակցություններում ավելորդ պահանջներ առաջադրելուց հետ պահելու համար, քանի որ Բաքուն կնախընտրեր, որպեսզի հայ-թուրքական հարաբերությունների կարգավորմանն ուղղված ցանկացած քայլ նախապես պայմանավորված լիներ համաձայնության ձեռքբերմամբ, որը վերջ կդներ Հայաստանի հետ իր հակամարտությանը", - ընդգծվում է հոդվածում:

 

Միևնույն ժամանակ, հոդվածում նշվում է, որ Իրանը շարունակելու է Ադրբեջանին զսպելուն ուղղված գործողությունները՝ "պահպանելով առանց այդ էլ բարձր լարվածությունը երկու երկրների միջև":

 

"Ադրբեջանի կողմից 2020թ. հրադադարի բազմակի խախտումները, զուգորդված Ուկրաինայում ռուսական բանակի անհաջողությունների հետ, խաթարել են ինչպես ռուս խաղաղապահների հեղինակությունը Լեռնային Ղարաբաղում, այնպես էլ վստահությունը՝ Հայաստանը ադրբեջանական ոտնձգություններից պաշտպանելու Ռուսաստանի  հանձնառության նկատմամբ։ Սա անհանգստացրել է հարևան Իրանին, մեծացնելով Ադրբեջանի կողմից Հայաստանի հարավային հատված լայնածավալ ներխուժման վտանգը, ինչը կարող է արգելափակել Իրանը Սև ծովին կապող առևտրային ուղիները: Նման ներխուժումը կարող է հանգեցնել նաև Թուրքիայի դաշնակից Ադրբեջանի կողմից ողջ սահմանի վերահսկության, որը վերջին շրջանում սիրախաղ է անում նաև Իսրայելի հետ, որոնք տարածաշրջանում Թեհրանի երկու գլխավոր մրցակիցներն են", - հավելել են վերլուծաբանները:

 

Այս համատեքստում, շարունակել են նրանք, Իրանն ակտիվացրել է Ադրբեջանի հասցեին ուղղված սպառնալիքները՝ հույս ունենալով զերծ պահել նրան Հայաստանի հարավային հատվածի վրա հարձակումից։ Հավելվում է, որ վերջին ամիսներին Իրանի կառավարությունն ակտիվացրել է դիվանագիտական հարաբերությունները Հայաստանի հետ, ինչի մասին վկայում է մարտի 22-ին Իրանի փոխարտգործնախարար Ալի Բաղերի Քանիի այցը Հայաստան:

 

"Իրանցի զինվորականները նաև սպառնալից զորաշարժեր են իրականացրել Ադրբեջանի հետ սահմանի մոտ և քարոզչություն տարածել, որը ցույց է տալիս ադրբեջանական քաղաքների վրա հարձակման հնարավորությունը։ Բաքվի շարունակվող ներխուժումը և վերջին սադրանքները դադարեցնելու Ռուսաստանի անկարողության պայմաններում Թեհրանը շարունակելու է ձեռնարկել այդ համեմատաբար քիչ ծախսատար գործողությունները, որոնք ուղղված են այն բանին, որպեսզի ստիպեն Ադրբեջանին հաշվի առնել Իրանի հնարավոր ներգրավումը պատերազմում՝ դրանով իսկ բարդացնելով ուժային լուծման հետևանքները Բաքվի համար: Բայց, եթե Ադրբեջանն իրականում չփորձի գրավել Հայաստանի հարավում գտնվող տարածքը, քիչ հավանական է, որ Իրանն ուղղակիորեն միջամտի հակամարտությանը, հաշվի առնելով ներքաղաքական հետևանքները ռեժիմի համար, և ՆԱՏՕ-ի անդամ Թուրքիայի հետ պատերազմի հնարավորությունը", - կարծում են հեղինակները ՝ հիշեցնելով Բաքվի և Իրանի հարաբերությունների վատթարացման մասին։