Ասմուս Ռոտնե. Ներկայումս քչերն են ներդրումներ կատարում իրենց սեփական բիզնեսում

 2013 թվականի երրորդ
եռամսյակում բանկին վերջապես հաջողվեց ապահովել որոշակի շահույթ, ինչը թույլ տվեց
զգալիորեն կրճատել կուտակված վնասը: Ե՞րբ բանկին կհաջողվի ամբողջովին զրոյացնել
վնասը և ունենալ աճող շահույթ: Մտադի՞ր եք արդյոք զգալիորեն ակտիվացնել
վարկավորումը, և ի՞նչ առաջնահերթութուններ են այդ առումով արդեն նախատեսված:

Ներկայումս մենք արդեն
դուրս ենք եկել վնասներից, անցնելով շահութաբերության: ProCredit-ի փորձը
մյուս երկրներում ցույց է տալիս, որ «դուստրերին» հաջողվել է շահութաբեր դառնալ
գործունեութան 3-5 տարում: Մեր պարագայում կայացած ավելի երկար ճանապարհը
պայմանավորված էր նրանով, որ գործունեության մեկնարկը համընկավ համաշխարհային
տնտեսական ճգնաժամի հետ: Ինչ վերաբերվում է վարկավորման ակտիվացմանը, ինչպես նաև
մեր բիզնեսի ընդհանուր աճին, կարծում եմ, որ բանկն այդ առումով արդեն ունի
բավականին լավ ցուցանիշներ: Օրինակ, 2013 թվականին բանկը գործարկեց շատ ակտիվ
գովազդային ծրագրեր, որոնց շնորհիվ մեր պոտենցիալ հաճախորդները ծանոթացան
ProCredit Bank Armenia-ի գործունեության նոր ասպեկտներին: Այն փաստը, որ մենք
գերմանական բանկ ենք, տալիս է շատ լավ արդյունք, նպաստելով նոր հաճախորդների ավելի
ակտիվ ներգրավմանը: Եվս մեկ գովազդային ծրագիր, որը շուտով կավարտվի, կբացահայտի
մեր հաճախորդների գնահատակաները մեր հետ համագործակցության վերաբերյալ, և դրանով
մենք բացահայտում ենք մեր հաճախորդների կարծիքը բանկի մասին: Դրա հետ մեկտեղ, մեզ
մոտ նկատվում է սպասարկման որակի բարձրացում, այդ թվում նաև մասնաճյուղերում հերթերի
նվազում, ինչը նկատում են նաև մեր հաճախորդները: Դրանով էլ պայմանավորված է մեր
բիզնեսի աճն, ընդհանուր առմամբ, իսկ մասնավորապես, նաև հաճախորդների բազայի աճը:

Վերջին մեկուկես տարիներին բանկը երկու անգամ կապիտալացվեց: Այդ
կապակցությամբ հետաքրքիր  կլիներ իմանալ, արդյո՞ք
բանկը 2014 թվականին նախատեսում է կապիտալի ավելացում:

2014 թվականին, ըստ նախնական տվյալների, մենք
կշարունակենք մեծացնել կապիտալը, բայց արդեն սուբօրդինացված վարկի տեսքով,
այսինքն, բաժնետերերի մասնաբաժինները դրանից չեն փոփոխվի: Դա նույնպես կապված է
այն բանի հետ, որ ինչպես 2013, այնպես էլ 2014 թվականին մենք կշարունակենք
մեծացնել մեր վարկային պորտֆելը և այս ուղղությամբ ակնկալում ենք լուրջ
հաջողություններ:

ՓՄՁ մասնաբաժնով բանկը հանդիսանում է առաջատար, ինչը, զարմանալի չէ,
ելնելով ProCredit Holding քաղաքականությունից և ռազմավարությունից: Ինչպի՞սին է
ProCredit Հոլդինգի, ինչպես նաև ProCredit Բանկի ներգրավվածությունը շուկայի այդ
հատվածում, մասնավորապես:

Բանկը ներգրավել է ՓՄՁ բանկային ընդհանուր շուկայի մոտ
15%-ը, բայց կախված այն բանից, թե ինչպես եք սահմանում ՓՄՁ-ն, իհարկե, այդ
ցուցանիշը զգալիորեն ավելի բարձր է, քան ընդհանուր բիզնեսի մասնաբաժինը բանկի
պորտֆելում: Բիզնես-վարկերով մենք ունենք շուկայի 3-4%-ը, բայց հատկապես ՓՄՁ գծով
մեր ցուցանիշն այնքան էլ վատը չէ Հայաստանում: Հոլդինգի գծով դժվարանում եմ
պատասխանել, քանի որ Հոլդինգի կազմում գտնվում են աշխարհի տարբեր երկրներում
գործող 22 բանկեր, ինչն էլ դժվարացնում է նրանցից յուրաքանչյուրի վերաբերյալ
հաշվարկների կատարումը:

Կա՞ն արդյոք սահմանափակումներ ՓՄՁ վարկառուի ընտրության հարցում: Ինչպիսի՞
պահանջներ է ներկայացնում Բանկը վարկառուներին, և ինչո՞վ են այդ պայմանները
տարբերվում մյուս բանկերից:

Կան չափանիշներ, որոնք կապված են շրջակա միջավայրի հետ,
գլոբալ առումով: Օրինակ, մենք չենք ֆինանսավորում այն բիզնեսը, որն աղտոտում է
շրջակա միջավայրը կամ վատթարացնում սոցիալական մթնոլորտը, լինի դա ծխախոտի
արտադրություն, թե ալկոհոլային խմիչքների ներկրում: Մենք նաև գտնում ենք, որ
ներկայացնում ենք պատասխանատու բանկի հայեցակարգ, որը փնտրում է պատասխանատու, իր
գործողություններում կայուն գործարարին,, որն իր բիզնեսն ընդլայնում է խելամտորեն:

Իսկ կա՞ արդյոք շուկայում պատասխանատու հաճախորդների պակաս:

Սկզբունքայնորեն, չկա: Բանն, ավելի շուտ, նրանում է, որ
տնտեսական դանդաղ աճի պատճառով Հայաստանի ՓՄՁ ներկայացուցիչներին ներկայումս կրում
են դժվարություններ: Բանկի վարկային պորտֆելի վրա բացասականորեն է ազդում նաև դեպի
Հայաստան ներդրումների ներհոսքի կրճատումը: Դրա համար էլ բիզնես-վարկավորումը
վերջին 9 ամիսներին, բանկային շուկայի առումով, գրեթե չի զարգանում:

Զարգացման ինչպիսի՞ ուղիներ կառաջարկեիք: Միգուցե պետական միջամտությո՞ւն,
ինչպես գյուղատնտեսության սուբսիդավորման պարագայում:

Գիտեք, ես գտնում եմ, որ իրական զարգացումն ապահովում է
ոչ թե սուբսիդավորման ճանապարհը, այլ շուկայի հնարավորությունների
բազմազանությունը: ProCredit Bank Armenia-ն մասնակցում է նաև գյուղատնտեսության
սուբսիդավորման ծրագրին, ինչի շնորհիվ իր հաճախորդներին 2 տարով և տարեկան 10%
տոկոսադրույքով տրամադրում է դրամային վարկեր, ինչը շատ ձեռնտու է նրանց: Բայց
բիզնես-միջավայրի իրական զարգացմանը կարելի է սպասել միայն այն դեպքում, եթե
գործարարը կարողանա տեսնել շուկայի հնարավորությունները, վստահ լինելով իր պլաների
անխոչընդոտ իրականացման մեջ: Իսկ տվյալ պահին նկատվում է երկրի ապագա տնտեսական
զարգացման նկատմամբ վստահության պակաս, և այդ պայմաններում գործարարները
գերադասում են հետաձգել իրենց ներդրումային պլաները: Ներկայումս քչերն են
ներդրումներ կատարում իրենց սեփական բիզնեսում: Մեր կողմից տրամադրվող վարկերի մեծ
մասը գնում է շրջանառու կապիտալի համալրմանը: Իսկ դրա պատճառը կայանում է նրանում,
որ շատերը, պարզապես, կասկածում են շուկայի հուսալիությանը:

Իսկ ինչպե՞ս եք Դուք այդ ֆոնի վրա գնահատում Հայաստանի ՓՄՁ շուկայի
ներուժը:

Ներկայումս, իմ կարծիքով, ՓՄՁ շուկան չի զարգանում,
ընդհանրապես: Պարզապես, բանկերն իրար մեջ մրցակցում են այդ փոքրիկ հատվածի համար,
ավելի լավ պայմաններով ու սպասարկումով: Այս առումով մեր բանկի գործունեությունը
շատ հաջող է: Մեր վարկային պորտֆելի աճը ոչ միայն լավ սպասարկման, այլ նաև դժվարին
պահին հաճախորդին աջակցելու վկայությունն է, ինչն էլ, իր հերթին, օժանդակում է ՓՄՁ
սուբյեկտների հետ երկարաժամկետ գործընկերության հաստատելուն:

Ձեր կարծիքով, կարո՞ղ է արդյոք կենսաթոշակային կուտակային պարտադիր
համակարգի ներդրումն ակտիվացնել ՓՄՁ շուկան:

Այդ համակարգի ներդրումով կապիտալի շուկան կփոխվի, քանի
որ մեծ գումարներ կկուտակվեն, որոնք պետք է ներդրվեն: Սակայն, հազիվ թե կարելի է
սպասել, որ դրանից կակտիվանա ՓՄՁ շուկան: Դա, ավելի շուտ, կազդի մեծ
ձեռնարկությունների, կամ պետական պարտատոմսերի շրջանառության վրա, հնարավոր է, որ
ազդի նաև շուկայի ավելի փոքր մասնակիցների վրա, բայց սկզբնական շրջանում` հազիվ
թե:

Մենք խոսեցինք գյուղվարկավորման թեմայից, որտեղ բանկերը բավականին ակտիվ են::
Ինչպիսի՞ չափանիշներով են ընտրվում գյուղատնտեսական վարկերի փոխառուները, և ի՞նչն
է հանդիսանում գրավի ապահովման առարկան այդ հատվածը վարկավորելիս: Արտոնյալ ռեժիմ
կիրառվո՞ւմ է արդյոք այդ վարկերը մարելիս:

Որպես գրավի ապահովման առարկա մենք դիտարկոմ ենք տունը,
հողամասը, սարքավորումները, անգամ կենդանիներին, իսկ միկրո-վարկերի դեպքում`
նույնիսկ գրավ չենք պահանջում: Շատ ավելի կարևոր է ճիշտ գնահատել փոխառուին ու նրա
գործունեությունը, թե որքանո՞վ է նա պատասխանատու, ինչով է նա զբաղվում, կարո՞ղ է
արդյոք տարեցտարի ապահովել շահույթ ու մարել վարկը, ինչպես նաև, իհարկե, մեզ համար
շատ կարևոր է վարկի նպատակը:

Ելնելով նրանից, որ դուք պետպարտատոմսերի շուկայում չաշխատող միակ բանկն
եք, կարելի՞ է արդյոք եզրակացնել, որ բանկի վարկավորումն ընթանում է անխափան,
բացառելով ազատ միջոցների առաջացումը:

Միջոցների կարճաժամկետ ավելցուկի դեպքում մենք կարող են
դրանք տեղաբաշխել պետպարտատոմսերում, բայց առայժմ դրա անհրաժեշտությունը չենք
տեսնում: Հայաստանոմ մեր նպատակը փոքր և միջին բիզնեսին աջակցելն է, և այդ
ֆինանսավորումն իրականացնում ենք ավանդատուների միջոցների հաշվին: Բացի այդ,
անհրաժեշտության դեպքում միշտ էլ կարող ենք ֆինանսական աջակցության նպատակով դիմել
մեր բաժնետերերին, բայց առայժմ նման պահանջ չկա:

Ինչպե՞ս են ընթանում գործերը քարտային բիզնեսում: Որքանո՞վ եք մտադիր
ավելացնել ակտիվ քարտերի թիվը և բանկոմատների ցանցը 2014 թվականին: Ինչո՞վ է
պայմանավորված, որ բանկն աշխատում է միայն Visa համակարգի հետ:

Մենք նախատեսում ենք 2014 թվականին ավելացնել
բանկոմատները, բայց առայժմ չեմ կարող ասել, թե որքանով: Ինչ վերաբերվում է
Visa-ին, ապա մենք որոշել ենք աշխատել միայն այդ համակարգի հետ, քանի որ ձեռնտու
չենք համարում օգտվել միանգամից երկու, ֆունկցիոնալ առումով իրարից չտարբերվող
քարտերից: Իսկ տեղական ArCa համակարգի հետ չենք աշխատում, քանի որ Visa-ն ավելի
դինամիկ է, այդ թվում նաև միջոցների ակնթարթային մատչելիության առումով, ինչն էլ
առավելություն է տալիս միջազգային գործառնություններ իրականացնելիս:

Ինչպիսի՞ փոփոխություններ են սպասվում վարկերի, ինչպես նաև ավանդների
տոկոսադրույքերի գծով, ինչո՞վ կլինեն դրանք պայմանավորված:

Այդ մասին դժվար է գուշակել, բայց վերջին ամիսներին
նկատվում է դոլարային ավանդների տոկոսադրույքների անկում, և դրամային ավանդների
տոկոսադրույքների աճ: Թե որքան ժամանակ այդ միտումը կշարունակվի, շատ դժվար է
գուշակել: Կարծում եմ, որ դա այնքան էլ պայմանավորված չէ ներկա պահին բանկերի
վարկային պորտֆելների աճի դինամիկայով, ինչը, համապատասխանաբար, նվազեցնում է
ավանդների ներգրավելու պահանջը:

Ունենալով ԱՊՀ տարբեր երկրներոմ աշխատելու փորձ, հետաքրքիր է իմանալ Ձեր
կարծիքը Հայաստանի բանկային շուկայի, ինչպես նաև տնտեսության մասին: Ինչո՞վ է
տարբերվում հայկական բանկերի միջնորդ-դերը ԱՊՀ երկրների բանկերից:

Այն, որ Հայաստանում իսկույն աչք է զարնում, դա բանկերի
մեծ թիվն է նման փոքր տնտեսության համար, դրա համար էլ չկա մեծ կոնցենտրացիա:
Բիզնես-միջավայրում հակառակ պատկերն է` առկա է խոշոր ձեռնարկությունների շատ մեծ
կոնցենտրացիա, որոնք գրավել են գրեթե ողջ շուկան, ինչի արդյունքում ՓՄՁ-ին ընկնում
է միայն մի փոքր բաժին: Եվ Հայաստանում մեր նպատակը կայանում է նրանում, որպեսզի
աջակցենք տնտեսոթյան` փակուղում հայտնված այդ հատվածին, ի դեմս ՓՄՁ ոլորտի:

Այսինքն, Դուք գտնում եք, որ մեծ թվով բանկերը դա վա՞տ է Հայաստանի
տնտեսության համար: Մանավանդ, որ մեծ թվով բանկերի առկայության պայմաներում է
ապահովվում մրցակցությունը, ինչն էլ իր հերթին բերում է սպասարկման ավելի գրավիչ
պայմանների: Չէ՞ որ կոնցենտրացիան, ընդհակառակը, տանում է դեպի ռիսկեր:

Երբ բանկերը շատ քիչ են, դա նույնպես վատ է, ինչպես
նշեցիք, դա բացառում է ինտենսիվ մրցակցությունը, բայց 21 բանկը, ինձ թվում է,
Հայաստանի համար շատ է: Օրինակ, Վրաստանում ընդամենը 3-4 խոշոր բանկեր միմյանց
միջև կիսում են գրեթե ողջ շուկան: Հայաստանի հաճախորդների ներկայիս փոքր բազան ի
վիճակի չէ ապահովել 21 բանկերի որակյալ և արդյունավետ աշխատանքը:

Ինչպե՞ս եք գնահատում մրցակցությունը Հայաստանի բանկային շուկայում:

Մրցակցություն, իհարկե, գոյություն ունի, և իրական
մարժան Հայաստանում, այսինքն, ավանդների և վարկերի տոկոսադրույքների միջև եղած
տարբերությունը, բավականին փոքր է: Մյուս երկրների, մասնավորապես ԱՊՀ,
տոկոսադրույքների համեմատ Հայաստանում ինչպես ավանդների, այնպես էլ վարկերի
տոկոսադրույքները ցածր են: Մենք մեր գործունեությամբ բազմաթիվ անգամ ապացուցել ենք,
որ դնելով շեշտը որակյալ սպասարկման վրա, կարող ենք հաճախորդների մեր բազան,
ինչպես նաև վարկային պորտֆելն, ավելացնել, և ի վիճակի ենք մրցակցել մյուս բանկերի
հետ:

Ինչպե՞ս եք գնահատում Հայաստանի բանկային շուկայի կապիտալի
համարժեքությունը: Արդյո՞ք շուկան չի պահանջում ավելի ակտիվ կապիտալացում:

Ես գտնում եմ, որ կապիտալի համարժեքության հայկական
ստանդարտները չափազանց բարձր են: Ավելի հանգամանորեն այդ թեման ես կարող եմ բացել
մեր բանկի օրինակով: Օրինակ, մեր բաժնետերերը գտնում են, որ մեր կապիտալի
մակարդակը շատ բարձր է` վարկային պորտֆելի համեմատ: Միջազգային ստանդարտներով մենք
կարող էինք աշխատել ավելի փոքր կապիտալով:

Ինչո՞վ եք բացատրում գրեթե մինչև զրոյական կետին հասած վարկավորման
մակարդակը Հայաստանի շուկայում: Պատճառը բարեխիղճ փոխառուների՞ մեջ է թե՞…: Ձեր
կարծիքով, ե՞րբ այս իրավիճակը կհանգուցալուծվի, և անհրաժե՞շտ է արդյոք այստեղ
պետության միջամտությունը`պետական ծրագրերի տեսքով:

Բանկային համակարգի վարկային պորտֆելի «կանգառի»
պատճառները տարբեր են, որոնցից մեկը ես կանվանեի որոշ խոշոր ձեռնարկություններում
ստեղծված բարդ իրավիճակը, ինչի հետևանքով բանկերի մոտ առաջացել են անկանխատեսելի
պրոբլեմներ, օրինակ, «Արմավիա» ընկերության սնանկացումը: Մյուս պատճառը, որն ավելի
լրջորեն է ազդել իրական հատվածի, այդ թվում նաև ՓՄՁ ոլորտի վրա, դա, իհարկե, գազի
և էլեկտրաէներգիայի սակագների բարձրացումն է, ինչն էապես բարձրացրել է ինչպես
տնային տնտեսությունների, այնպես էլ ձեռնարկությունների ծախսերը:

Արդեն պարզ է, որ հաջորդ տարի Հայաստանը մտադիր է անդամակցել Մաքսային
միությանը, իսկ հետագայում` նաև եվրասիական տնտեսական տարածությանը: Կարելի՞ է
արդյոք եզրակացնել, որ սպասվող փոփոխությունների պարագայում մեր բանկերն արդեն
զբաղեցրել են սպասողական դիրքեր:

Կարծում եմ, որ ոչ թե բանկերը, այլ հաճախորդներն են
զբաղեցրել սպասողական դիրքեր, քանի որ նրանցից շատերը պարզապես չեն հասկանում, թե
ինչ է այդ միությունը և ինչպիսի փոփոխություններ կբերի Հայաստանի տնտեսությանը: ՀՀ
կառավարությունը երկար ժամանակ ինտենսիվորեն համագործակցում էր Եվրամիության հետ
ասոցացման համաձայնագրի շուրջ, և այդ գործընթացը տվեց որոշակի դրական տեղաշարժեր,
օրինակ, մաքսազերծման ռեժիմը դարձավ ավելի ճկուն: Ընդ որում, չնայած, որ
համաձայնագիրն այդպես էլ չկայացավ, դրական փոփոխություններն, այնուամենայնիվ,
պահպանվեցին, իսկ Մաքսային միության պարագայում իրավիճակը դեռ մշուշոտ է մեր
գործարարների համար: 

Հայաստանի բանկային շուկայում, ընդհանուր առմամբ, չի դադարում ժամկետանց
վարկերի աճը, և դա այն դեպքում, երբ ստանդարտ վարկերը զգալիորեն դանդաղեցրել են
աճի տեմպերը: Ինչո՞վ դա կբացատրեիք` փոխառուների վատթարացող սոցիալական
իրավիճակո՞վ, թե՞ բանկերի ռիսկ-մենեջմեհտի ցածր մակարդակով:

Ժամկետանց վարկերի պրոբլեմը կարելի է լուծել միայն ավելի
զգույշ վարկային քաղաքականությամբ: Օրինակ, մեզ մոտ էլ մի փոքր աճել է ժամկետանց
պորտֆելը, բայց դրանում մենք առայժմ որևէ ահազանգ չենք նկատում: Ինչպես բոլոր
բանկերը, մենք էլ ապահովագրված չենք սխալներից: Բայց պետք է նշեմ, որ ժամկետանց
վարկերի մասնաբաժինը վարկային ընդհանուր պորտֆելում մեզ մոտ ամենացածրն է, եթե
համեմատենք ProCredit Holding-ի մյուս «դուստրերի» հետ:

Հետաքրքիր է, ինչպե՞ս Ձեզ հաջողվեց կարճ
ժամկետում բարձրացնել բանկի անձնակազմի մակարդակը և սպասարկման որակը: Ինչպիսի՞ն է
տվյալ պահին «Young Banker» ծրագրի շրջանավարտների մասնաբաժինը ձեր բանկի ընդհանուր անձնակազմում:

Մենք շատ բան ենք
ձեռնարկել: Լրջորեն շեշտը դրվեց սպասարկման որակի բարձրացման վրա, սկսած մանրունքերից
մինչև խոշոր դետալները: Դուք, հավանաբար, ծանոթ եք մեր «Young Banker»
ծրագրին, որի շրջանակներում արդեն երկու տարի կրթում ենք մեր ապագա
աշխատակիցներին: Այսինքն, այդ երիտասարդները, որոնք տարբեր բուհերի շրջանավարտներ
են, արդեն կրթվել են մեր բարձրակարգ մասնագետների կողմից, որից հետո համալրել
բանկի անձնակազմը, ներկայումս կազմելով ընդհանուր անձնակազմի ավելի քան մեկ
երրորդը: Կցանկանայի նշել, որ ինձ մշտապես տպավորում է այդ երիտասարդերի
գիտելիքների բարձր որակը: Կարող եմ վստահությամբ նշել, որ նման արժեքավոր
երիտասարդությունով Հայաստանին, իրոք, պայծառ ապագա է սպասում: