Կոռուպցիայի դեմ պայքարը՝ պետական քաղաքականության ռազմավարական գերակայություն

Արմինֆո.Ղազախստանում կոռուպցիայի դեմ պայքարը ճանաչվել է պետական քաղաքականության կարեւորագույն ռազմավարական գերակայություն՝ ուղղված ժողովրդի բարեկեցության բարձրացմանը:

Եկել է այն գիտակցումը, որ կոռուպցիայի արմատախիլ անելն անհնար է առանց համաշխարհային հանրության, պետական մարմինների, բիզնեսի, ոչ կառավարական հատվածի եւ պարզապես ակտիվ քաղաքացիների ջանքերի միավորման: Այս առնչությամբ ձևավորվել է մեր երկրի նոր հակակոռուպցիոն ռազմավարություն, որը մշակվել է առաջին նախագահ Ն. Նազարբաևի նախաձեռնությամբ ։  Կոռուպցիայի դեմ պայքարի ազգային պրակտիկայում ընդունված միջազգային սկզբունքների և ստանդարտների ներդրումը ՄԱԿ-ի և ՏՀԶԿ-ի հանձնարարականների կատարման առանցքային պայմանն է:

Վերլուծությունը ցույց է տալիս, որ եթե ծանրության կենտրոնը տեղաշարժվում է ուժային մեթոդների կիրառման ուղղությամբ, կոռուպցիան աննշան և ժամանակավորապես նվազում է, իսկ դրա լատենտության եւ բարդության մակարդակը, ընդհակառակը, աճում է: Այս համատեքստում հատկանշական է Չինաստանի օրինակը, որտեղ, չնայած կոռուպցիայի համար մահապատժի և 10 հազարից ավելի գնդակահարված պաշտոնյաների առկայությանը, իրավիճակն արմատապես չի փոխվել։ Հետեւաբար՝ Եվրոպայի և Հարավարեւելյան Ասիայի զարգացած երկրների հաջող ռազմավարությունները հիմնված են նախականխման, լուսավորման և քրեական հետապնդման մեթոդների գրագետ համադրության վրա:

Այսօր փոխվում են մոտեցումները, գործողությունների սովորական ալգորիթմը և կոռուպցիայի հակազդման ոլորտում աշխատանքի ողջ գաղափարախոսությունը ։  Մեր բոլոր նախաձեռնություններն իրականացվում են արժեքների պրիզմայով, որոնք մենք մեզ համար հստակ սահմանել ենք՝ արդարություն, բարեվարքություն, վստահություն։

Ի թիվս վստահության տարբեր ասպեկտների՝ որպես առանքցքային փոփոխություն կարելի է առանձնացնել կոռուպցիայի նկատմամբ քաղաքացիների վերաբերմունքը: Իրավիճակի մասին կարելի է դատել՝ հետեւյալ փաստերով.

Ընթացիկ տարում Transparency Kazakhstan-ի իրականացրած՝ <Կոռուպցիայի վիճակի մոնիթորինգ Ղազախստանում> հետազոտության տվյալներով, ՄԱԿ-ի Զարգացման ծրագրի գրասենյակի աջակցությամբ հարցվածների կեսից ավելին ՝ 54,4 տոկոսը, նշել են կոռուպցիայի մակարդակի նվազում մեր երկրում։ Հարցված գործարարների 76% - ը համարում է, որ Ղազախստանում լիովին հնարավոր է զարգացնել իրենց բիզնեսը ՝ կաշառք չտալով և աշխատելով բացառապես իրավական դաշտում։

Աճում է քաղաքացիների թիվը, որոնք հայտարարում են կոռուպցիայի վերացման միջոցառումների իրականացմանը մասնակցելու իրենց պատրաստակամության մասին ։  Ընդ որում՝ ոչ միայն բառերով: Ամեն տարի ավելանում է կոռուպցիայի փաստերի վերաբերյալ Հակակոռուպցիոն ծառայություն կատարվող զանգերի թիվը ։  Օրինակ՝ անցած տարվա ընթացքում գործակալության call-կենտրոն նման դեպքերի առնչությամբ դիմել է շուրջ 1000 մարդ, ինչը 3 անգամ ավելի է, քան 2018-ին ։  Եթե 2018 թվականին նման հաղորդումների առնչությամբ սկսվել է 32 մինչդատական հետաքննություն, ապա միայն 2019 թվականին քրեական գործերի թիվը հասել է 66-ի ։  Դրանք պետության հակակոռուպցիոն քաղաքականության նկատմամբ վստահության մակարդակի բարձրացման կարեւոր ցուցանիշներ են։ 

Եվրոպական երկրներին հարյուրամյակներ են պահանջվել կոռուպցիայի դրսևորումները նվազագույնի հասցնելու համար, բայց դրանից ամբողջությամբ ազատվել մինչև հիմա ոչ մեկին չի հաջողվել։ Եվրոպական շատ փորձագետների կողմից ընդգծվում է, որ չնայած ձեռնարկվող միջոցներին՝ ԵՄ-ում կոռուպցիան ավելի լայն և խորն է տարածված, քան ներկայացվում է: Ամեն տարի քննվում են կաշառակերության, պաշտոնեական դիրքի չարաշահման եւ վատնման հազարավոր դեպքեր։ Պարբերաբար հրապարակվում են միջազգային կազմակերպությունների հատուկ զեկույցներ եւ հաշվետվություններ, հետազոտություններ, որոնք վկայում են կոռուպցիայի լայն տարածման մասին

գործունեության ամենատարբեր ոլորտներում, ընդ որում ՝ ոչ միայն զարգացող երկրներում ։ 

Մենք ընտրել ենք կոռուպցիային մասնակից անձանց պատասխանատվության ենթարկելու պրակտիկայի և հասարակության մեջ նախականխման և բարեվարքության շարունակական զարգացմա համադրման ճիշտ ռազմավարություն։ Արդյունքներն ակնհայտ են։ Համաշխարհային բանկի <Պետական կառավարման ցուցիչները> (The Worldwide Governance Indicators) ամենամյա հետազոտության համաձայն ՝ <կոռուպցիայի վերահսկում> ցուցանիշով Ղազախստանը 2018 թվականին գրեթե երկու անգամ բարելավել է իր ցուցանիշները նախորդ տարվա համեմատությամբ: IMD-ի (IMD World Competitiveness Ranking) մրցունակության համաշխարհային վարկանիշում կաշառակերությանը եւ կոռուպցիային հակազդելու ցուցանիշով մենք լավագույն ցուցանիշներն ունենք ոչ միայն ԱՊՀ այլ երկրների շրջանում, այլեւ այնպիսի պետությունների համեմատությամբ, ինչպիսիք են՝ Հարավային Կորեան, Իսրայելը, Իսպանիան եւ այլն:

Կոռուպցիայի ընկալման ինդեքսում Ղազախստանը ստացել է 34 միավոր

100 հնարավորից և զբաղեցրել է 113-րդ տեղը 180 երկրների շարքում ՝ 3 միավորով և 11 դիրքով բարելավելով ցուցանիշները նախորդ տարվա համեմատ։

Յուրաքանչյուր երկիր ունի իր առանձնահատկությունները եւ տարբերությունները: Կոռուպցիայի ցածր մակարդակ ունեցող պետությունների մակարդակ դուրս գալու իր ձգտման մեջ Ղազախստանը սկսեց ակտիվորեն օգտագործել իրեն արդարացրած մոտեցումներն ու սկզբունքները, ինչպես նաև համընդհանուր դարձած մեխանիզմներն ու այդ նպատակին հասնելու գործիքները ։

Այս ուղղությամբ հերթական քայլը դարձավ ԳՐԵԿՈ-ին միանալը, ինչը թույլ կտա ներգրավել Եվրոպայի խորհրդի փորձագիտական ներուժը կոռուպցիայի հակազդման ազգային համակարգի հետագա կատարելագործման համար:

Մասշտաբային ավտոմատացումը թույլ է տվել ավելի քան երեք քառորդով նվազեցնել պետական ծառայությունների ոլորտում կոռուպցիայի մակարդակը: Էապես ընդլայնվել է քաղաքացիների արդարադատության հասանելիությունը։ Իրականացվել է կոռումպացված պաշտոնյաներից պետական ապարատի հիմնովին մաքրում, ինչը թույլ է տալիս վերջին տարիներին դիտարկել կոռուպցիոն իրավախախտումների կայուն նվազում։ 

Անցյալ տարվա նոյեմբերին նախագահի կողմից ստորագրվել է օրենք, որը նախատեսում է պետական մարմինների ղեկավարների հրաժարականի եւ անձնական կարգապահական պատասխանատվության ինստիտուտ ՝ նրանց ենթակաների կողմից կոռուպցիոն իրավախախտում կատարելու դեպքում:

Մասնավորապես, եթե պետական մարմնի պաշտոնատար անձը դատապարտվել է կոռուպցիայի փաստով, անհատական պատասխանատվություն է կրելու նրա անմիջական ղեկավարը։ Եթե վերջիններս  պետական ծառայողներ են ՝ նախարարներ, փոխնախագահներ, խոսքը պաշտոնաթողության մասին է, եւ վերջին խոսքը նախագահինն է լինելու։  Դրա հետ մեկտեղ սահմանվում է պետական մարմինների ղեկավարների պարտականությունը ՝ կանխելու իրենց ենթակաների կողմից կոռուպցիոն իրավախախտումները։ Այդ միջոցներ չձեռնարկելու համար նախատեսվում է կարգապահական պատասխանատվություն:

Այդ նույն օրենքով կվերականգնվի նորմատիվ իրավական ակտերի նախագծերի հակակոռուպցիոն փորձաքննությունը ինչպես հանրապետական, այնպես էլ տեղական մակարդակով ՝ հանրության լայն ներգրավմամբ։ Կոռուպցիայի հակազդման գործում քաղաքացիների ներգրավվածության ուժեղացման մեկ այլ ձեւ կհանդիսանա կոռուպցիայի փաստերի մասին հաղորդումների համար քաղաքացիների խրախուսման համակարգի փոփոխությունը: Եթե ներկայումս նման դեպքերում առավելագույն վարձատրությունը 250 հազար տենգե է, ապա շատ շուտով այդ գումարը կաճի մինչեւ մի քանի միլիոն: Չեմ կարող չնշել, որ արդեն մոտ ժամանակներս պետական ծառայողներին կրկին թույլ կտան աշխատանքի վայրում օգտվել սմարթֆոններից, ինչը, մեր կարծիքով, զգալիորեն կբարձրացնի աշխատանքի օպերատիվությունը, այդ թվում ՝ քաղաքացիների հետ փոխգործակցության հարցերում:

Կշարունակվի նաեւ կոռուպցիայի հիմնարար պատճառների վերացման, այդ թվում ՝ տնտեսությունում պետական մասնակցության նվազեցման, կանխիկ դրամաշրջանառության նվազման, պետական մարմինների եւ դրանց ենթակա կազմակերպությունների օպտիմալացման ուղղությամբ աշխատանքը ՝ պետծառայողների աշխատանքի վարձատրության զգալի բարձրացման, ինչպես նաեւ վերահսկողական գործառույթների կրճատման նպատակով:

Նախաձեռնվել են նաև օրենսդրական այլ միջոցառումներ, որոնց համալիր իրականացումը թույլ կտա արմատապես նվազեցնել կոռուպցիայի մակարդակը ։  Դրանցից հիմնականը ապօրինի հարստացման համար պատասխանատվության սահմանումն է, առանց բացառության բոլոր պետական ծառայողների պարտականությունը՝ հրապարակել եկամուտների եւ ծախսերի հայտարարագրերը, ինչպես նաեւ Integrity Testing ինստիտուտի ներդրումը, պարզ ասած՝ մասնագիտական անկաշառության ստուգումները:

Օրենքի տառին հետևելու հիմքում ընկած է դրա ոգու իմաստավորումը և ըմբռնումը ։  Այս ունակությամբ մարդը տարբերվում է մեքենայից, որը աշխատում է բացառապես տրված

ալգորիթմի շրջանակներում:  Մենք ելնում ենք այն բանից, որ օրենքի հանդեպ հարգանքն անհնար է առանց բարոյական այնպիսի հիմնարար արժեքի, ինչպիսին բարեվարքությունն է:

Բարեվարքությունը պետական կառավարման ողջ ժամանակակից համակարգի անկյունաքարն է ՝ ուղղված հանրային շահերի գերակայությանը ։  Խոսքը քաղաքացիների հասուն հակակոռուպցիոն մշակույթի և իրավակիրառ պատշաճ պրակտիկայի մասին է ։  Դա այն է, ինչի վրա կառուցվում է ՏՀԶԿ քաղաքականությունը։ Առանց դրա, լայնածավալ սոցիալական փոփոխությունները չեն կայանա։ Բարեվարքությունը ենթադրում է վճռական հրաժարում այն ամենից, ինչը խանգարում է մեր ընթացքին դեպի բաց և արդար հասարակություն։

Որպես առաջին քայլ՝ մենք դիտարկում ենք պետական մարմինների հանրային բարեվարքության վարկանիշի որոշման մեթոդիկայի մշակումը, որը կարտացոլի պետական մարմինների թափանցիկության և հաշվետվողականության մակարդակը: Բարեվարքությունը պետք է դառնա հանրային ծառայողների համար առանցքային բարոյական արժեք։