Աբայը և Ղազախստանը 21-րդ դարում

Արմինֆո. ՂՀ նախագահ Կասիմ-Ժոմարտ Տոկաեւը հրապարակել է "Աբայը եւ Ղազախստանը 21-րդ դարում" հոդվածը: Պետության ղեկավարի հոդվածը նվիրված է ղազախ մեծ բանաստեղծի, մտավորականի, հասարակական գործչի ծննդյան 175-ամյակին եւ նրա անձի ու Ժառանգության նշանակությանը արդի հասարակության համար: Ներկայացնում ենք հոդվածի հիմնական հատվածները:

Այս տարի լրանում է Աբայ Կունանբաեւի ծննդյան 175-ամյակը: Մեր ժողովրդի մեծ զավակի տարեդարձը նշելու համար ստեղծվել է հատուկ հանձնաժողով։  Նախատեսվում է լայնածավալ միջոցառումներ կազմակերպել ինչպես ազգային, այնպես էլ միջազգային մակարդակով։  Բայց այս ամենը պետք է լինի ոչ թե տոնակատարություն, այլ, ավելի շուտ, հոգեւոր զարթոնք:

Պետության ղեկավար Նուրսուլթան Նազարբաեւն իր "Կողմնորոշում դեպի ապագա. հոգեւոր վերածնունդ" հոդվածում ընդգծել է հասարակական գիտակցության նորացման կարեւորությունը: Ազգային ինքնագիտակցության պահպանումն ու ժամանակակից պահանջներին ադապտացումը համազգային խնդիր է դարձել։  Քանի որ գիտակցության արդիականացումը ճանապարհ է բացում դեպի երկրի բեկումնային զարգացումը 21-րդ դարում։

Այս առումով՝ ես կարծում եմ, որ Աբայի ժառանգությունը շատ օգտակար է։  Մեծ բանաստեղծի ստեղծագործությունները արդիական են նաև այսօր։  Աբայի գաղափարները միշտ կարող են հոգևոր սնունդ լինել բոլորիս համար։

Դրա համար անհրաժեշտ է վերաիմաստավորել նրա աշխատանքի հիմնավորումն ու ռացիոնալ օգտագործումը ազգի արդիականացման գործում։

Այս հոդվածում ես կցանկանայի կիսվել հասարակության հետ Աբայի խոսքի արդիականությամբ՝ մեր օրվա եւ մեր ժողովրդի կողմից բանաստեղծի ստեղծագործություններից քաղած դասերի համար:

Վերածնունդը անցյալից հեռանալն ու միայն նոր արժեքների բացահայտումը չէ։  Փաստորեն, սա մի ֆենոմեն է, որը ձգտում է զարգացնել մեր ազգային ժառանգությունը՝ այսօրվա դրական միտումների հետ տանդեմում։  Միեւնույն ժամանակ, մենք չենք կարող շրջանցել Աբային: Ավելի քան մեկ դար առաջ մեծ մտածողը ազգին կոչ էր անում ծնվել, զարգանալ, դառնալ նոր։ 

Նայելով Աբայի գործերին՝ մենք տեսնում ենք, որ նա միշտ անկեղծորեն ցանկանում է առաջ մղել և բարգավաճել  երկիրը, եւ նա ամբողջովին փառաբանել  է այդ գաղափարը: Իսկ գիտությունն ու կրթությունը առաջընթացի հիմքն են։  Աբայը ողջ հոգով ու մարմնով ցանկանում էր, որ ղազախները շարունակ սովորեն, զարգանան։  Նա ասել է. "Մի պարծենա, քանի դեռ չես տիրապետում գիտությանը": Նա ասել է. "Մենք չենք ցանկանում գնել գիտությունը անասունների համար", փոխարենը շեշտում է, որ երկրի բարգավաճման համար անհրաժեշտ է տիրապետել գիտությանը։  "Մի մտածիր օգուտներիդ մասին, մտածիր խղճի մասին, ձգտիր ավելին իմանալ":

Այս հետևություններն այսօր էլ արդիական են։  Դարձել են ավելի կարեւոր է, քան՝ երբեւէ: Դա՝ այն պատճառով, որ 21 - րդ դարում մենք տեսնում ենք, որ գիտության նպատակը բարձրության ձգտելն է, առաջ շարժվելը։  Եվ մեր խնդիրն է ոչ միայն հետ չմնալ առաջընթացից, այլև վերցնել նախաձեռնությունը։

Դրա համար մենք պետք է, առաջին հերթին, արդիականացնենք կրթական համակարգը ։

"Ուսուցչի կարգավիճակի մասին" օրենքի ընդունումը այդ ուղղությամբ լավ նախաձեռնություններից մեկն է։  Սա քայլ է կրթության որակի բարձրացման ուղղությամբ ։  Ընդհանուր առմամբ, ցանկացած հասարակության մեջ ուսուցչի տեղը հատուկ է։ Ուսուցիչները առանցքային դեր են խաղում գիտակից սերնդի դաստիարակության գործում:

Աբայը հատկապես ընդգծել է, որ բարի գործերից մեկը լեզվի ուսումնասիրությունն է ։  Բանաստեղծն իր քսանհինգերորդ խոսքում ասում է, թե մեկ այլ լեզու ինչ կտա մարդուն. "Ուսումնասիրելով այլ ժողովուրդների լեզուն ու մշակույթը ՝ մարդ հավասար է դառնում նրանց մեջ, չի նվաստանում չնչին խնդրանքներով": Այսինքն, մեզ համար նաև կարևոր է հավասար լինել այն մարդկանց հետ, ովքեր մեզանից առաջ են։

Եվ նոր պատմական համատեքստում, ինչպես հիմա, բոլորս պետք է ուշադրություն դարձնենք մեր մայրենիի զարգացմանն ու գովաբանմանը և բարձրացնենք նրա կարգավիճակը։  Բացի այդ, անգլերենի ուսումնասիրումն առաջնային խնդիր է։  Որքան շատ լեզուներ սովորեն երիտասարդները, այնքան ավելի լայն հնարավորություններ կունենան։  Այդուհանդերձ, նրանք պետք է իմանան մայրենի լեզուն: Երիտասարդ սերունդը, ինչպես Աբայն է ասել, օգուտ կտա մեր ժողովրդին, միայն եթե նա լիովին ծանոթ է գիտությանը, հարգում է իր լեզուն եւ, իրոք, պոլիգլոտ է:

Աշխարհը փոխվում է ոչ թե ամեն օր, այլ ամեն ժամ։  Յուրաքանչյուր բնագավառում հայտնվում են նոր խնդիրներ և նոր պահանջներ ։  Գիտության նորությունները մարդուն առաջ են մղում։ Եկել է ժամանակը, երբ դուք կարող եք հաղթել միայն բանականությամբ: Ժամանակին համընթաց քայլելու համար մենք պետք է հստակ բանականություն ունենանք։  Այդ քայլը պահանջում է քաղաքակրթության լավագույն կողմերը ազգային շահերի հետ համադրելու ունակություն։ Այդ ժամանակ մենք պետք է հրաժարվենք մեր կարծրատիպերից ու սովորություններից։  

Այդ իսկ պատճառով, Աբայը դժգոհ էր  իր որոշ գործողություններից եւ միշտ քննադատել է. "խորը միտքը, խորը գիտական գիտելիքներ չեն փնտրում՝ տարածելով կեղծիք և բամբասանք":

Մեծ մտածողն ամեն խոսքով ձգտում էր ազգն աճեցնել։

Աբայի հարուստ ժառանգությունը ծառայում է ղազախ ազգի նոր որակի ձեւավորմանը։  Նրա աշխատություններում մտորումները յուրաքանչյուր մարդու ներշնչում են  հայրենասիրության զգացում իր ժողովրդի, երկրի ու հողի նկատմամբ։  Ահա թե ինչու աշխատանքի պտուղները գիտակցության մեջ սերմանելը և երիտասարդ սերնդին կենսական ուժի վերածելը ազգի վերածննդի կարևոր քայլերից մեկն է։

Մենք պետք է ամրապնդենք մեր պետականությունը, որպեսզի բարգավաճենք որպես ինքնիշխան պետություն։

Պետք է հասկանալ, որ իրավակարգի և հասարակական կարգի պահպանումը համընդհանուր պարտականությունն է։  Եթե ժողովուրդը հարգանք չունի իշխանության նկատմամբ, դա կհանգեցնի երկրի քննադատության։ Ուստի քաղաքացիներին, հատկապես երիտասարդներին, անհրաժեշտ է բացատրել պետության հանդեպ հարգանքի կարեւորությունը։  Այդ դեպքում պետք է կրկին ուշադրություն դարձնել Աբայի ժառանգությանը։ Մեծ բանաստեղծն իր ստեղծագործություններում բարձր է դասել երկրի նպատակները և ազգային միասնությունը։

Նա եկել է արդար հասարակություն ստեղծելու գաղափարով: Աբայի հայացքներն առաջնային նշանակություն ունեն 21-րդ դարում Ղազախստանի հասարակության եւ բարեկեցության համար:

Իմ "ժողովրդի ձայնը լսող պետություն" հայեցակարգը առաջարկվել է արդար հասարակության գաղափարը զարգացնելու համար։  Պետության և հասարակության միջև կառուցողական երկխոսությունն ամրապնդում է պետության նկատմամբ վստահությունը։ Կառավարության անդամները, այդ թվում ՝ նախարարները եւ կառավարիչները, պետք է հաշվի առնեն քաղաքացիների առաջարկություններն ու ցանկությունները ՝ պետական եւ սոցիալական նշանակության հարցերի վերաբերյալ որոշումներ կայացնելիս։  Ես կարծում եմ, որ սա արդար հասարակության ձևավորման միակ պայմանն է, որի մասին խոսել է Աբայը։

Ներկայումս Ղազախստանում քաղաքական արդիականացման գործընթաց է ընթանում։  Պետության ղեկավարի աջակցությամբ ստեղծվել է առաջնորդների նոր սերունդ։  Սակայն հաճախ հաղորդագրություններ են ստացվում այն մասին, որ մեր երկրին արմատական քաղաքական փոփոխություններ են պետք։  Բայց կարևոր է համազգային համաձայնության գալ այս հարցի շուրջ, իսկապես գնահատել պետության հնարավորությունները և պատասխանատու կերպով մոտենալ դրված պարտականությանը։

Նրանք, ովքեր մտածում են փոփոխությունների մասին, չեն մտածում երկրի ապագայի մասին, պարզապես, կենտրոնացած են պոպուլիստական գաղափարների վրա։

Միայն այսպիսի քաղաքականություն վարելով մենք կկարողանանք հասնել մեր բոլոր ռազմավարական նպատակներին և Ղազախստանը դարձնել ամենազարգացած երկրներից մեկը։ 

Ակնհայտ է, որ նոր Ղազախստանի միջուկը կազմում է նոր հասարակությունը։  Միևնույն ժամանակ, մենք պետք է կենտրոնանանք մեր ազգի արժանապատվության բարձրացման և մեր ժողովրդի մրցունակության բարձրացման վրա։  Անհրաժեշտ է նաև ազատվել բացասական գծերից, որոնք խոչընդոտում են հասարակության զարգացմանը և խախտում են մեր միասնությունը։

Գրեթե յուրաքանչյուր ժամանակակից քաղաքակիրթ պետություն կարող է պարծենալ իր հարուստ պատմական անձերով։ Նրանց թվում են քաղաքական գործիչներ, պետական և հասարակական գործիչներ, առաջնորդներ, բանաստեղծներ և գրողներ, արվեստի և մշակույթի գործիչներ։ Ղազախ ժողովուրդը նույնպես բավականաչափ ականավոր անհատներ ունի, որոնց շրջանում Աբայը հատուկ տեղ է զբաղեցնում:

Աբայն իր խրատանքով ցույց է տալիս, որ ինքը ծաղկել և հոգևոր բարձունքի է հասել՝ գովաբանելով մարդկության ժառանգությունը։  Նրա խոսքերի հենարանը մարդկայնությունն է, մշակույթն ու բարությունը։ Մտաբերում եմ  ֆրանսիացի մտածող Մոնթենի նամակները, երբ մենք փնտրում ենք Հակիմի խոսքերին այլընտրանք: Սակայն, եթե Մոնթենը ավելի շատ մտածում է իր անձի և մարդկային էության մասին, Աբայի խրատական խոսքերի հիմնական առաքելությունը խորհելն է, ուրիշներին խորհելու դրդելը, նպատակը սկզբունք դարձնելը։  Մեծ մտածողի խրատանքի խոսքերը շատ արժեքավոր գործ են։

Որքան բարձր ենք ներկայացնում Աբային համաշխարհային մշակույթում, այնքան բարձր է մեր ազգի պատիվը։  Գլոբալիզացիայի ժամանակակից դարաշրջանում և տեղեկատվական տեխնոլոգիաների դարաշրջանում Աբայի խոսքը բոլորին պետք է ստիպի խորհել։